دکتر منقذ داغر

دیروز نامه ای از مرکز مطالعاتی که در آن به عنوان پژوهشگر ارشد غیر مقیم مشغول به کار هستم یعنی مرکز مطالعات راهبردی و بین الملل واشنگتن به دستم رسید که در این نامه شماری از سوالات یکی از روزنامه های اصلی و مهم اسرائیلی پیرامون تظاهرات های اکتبر ۲۰۱۹ و اهداف آن ،جهت گیری افکار عمومی در عراق و در نهایت نگاه جوانان نسبت به عادی سازی روابط با اسرائیل مطرح شده بود.از محتوای نامه این چنین برداشت می شد که این باور وجود دارد که گرایش های ایجابی در نزد جوانان عراقی  مبنی بر عادی سازی روابط با اسرائیل بر اساس خوانش معینی از وضعیت کنونی عراق وجود دارد.

به نظر می رسد که برداشتی غلط از افکار عمومی عراق صورت گرفته است . جهت گیری افکار عمومی مردم عراق را در ۳ موضوع اصلی می توان دسته بندی کرد:نخست در طی مقالاتی که در طی سالهای اخیر منتشر ساخته ام. میزان افراد تایید کننده جدایی دین از سیاست افزایش چشمگیری در سطح جامعه عراق داشته است. موضوع دوم کاهش محسوس گرایش عراقی ها(به ویژه جوانان) در زمینه گفتمان طایفی و طایفه گرایی است و موضوع سومی که باید به ان اشاره کرد افزایش میزان تسامح دینی در میان جوانان است به گونه ای که ۸۵ درصد عراقی امروز مشکلی با این موضوع ندارندکه همسایه شان از دیانتی دیگر باشد یا با فردی از مذهبی دیگر ازدواج کنند.

بر اساس این دیدگاه و خوانش، دو سوال اصلی از سوی این روزنامه اسرائیلی مطرح شده بود. نخست میزان عراقی ها که با بازگشت یهودیان به عراق مخالفتی ندارند چند درصد جامعه عراق را تشکیل می دهند؟ سوال دیگر میزان عراقی ها( به ویژه جوانان) که عادی سازی روابط با اسرائیل را تائید می کنند چند درصد جامعه عراق را تشکیل می دهند؟

بر همین اساس می توان این گونه به دو سوال مطرح شده پاسخ گفت. در پاسخ به سوال نخست بسیاری از عراقی ها مشکلی با دین یهود به عنوان یکی از ادیان الهی و پیروان این دیانت ندارند هر چند که آمار دقیق بر اساس افکار سنجی  مردم عراق در زمینه بازگشت یهودیان به این کشور وجود ندارد.

در زمینه سوال دوم باید میان گرایش های دینی عراقی ها  و به ویژه جوانان  و گرایش های آنان نسبت به عادی سازی روابط با اسرائیل تفکیک و تمایز قائل شد.

علی رغم گرایش آشکار جوانان به ویژه در موضوع جدایی دین از سیاست و ظهور و بروز نوعی تساهل و تسامح دینی ،اما باید به این نکته توجه داشت که گرایش عراقی ها و جوانان عراقی نسبت به موضوع عادی سازی واضح و مشخص است . هر چند ممکن است شاهد برخی آرا و نظرات غیرعادی در این زمینه باشیم. اما سرنوشت این موضوع مشخص شده است. بر اساس آخرین نظر سنجی که توسط تیم مرکز مطالعات المستقله صورت گرفته است میزان عراقی ها که مخالف روند عادی سازی با اسرائیل هستند از۸۷ درصد در سال ۲۰۱۶ به ۹۱ درصد در سال ۲۰۲۰ رسیده است و این میزان در میان جوانان در همین بازه زمانی از ۸۸ درصد به ۹۲ درصد افزایش یافته است.

بر اساس آمار و ارقام موسسه بارومتر عربی در سال ۲۰۲۰ که  بزرگترین نظرسنجی در سطح جهان عرب بوده است  عراق در صدر جدول کشورهای عربی مخالف عادی سازی با اسرائیل قرار دارند.

 اگرچه در میان جریانات حرکت اعتراضی که منجر به شکل گیری تظاهرات های ۲۰۱۹ شد  آرای متناقضی  در بسیاری از موضوعات سیاسی و اقتصادی و اجتماعی در عراق وجود دارد، اما با این حال به نظر می رسد نوعی اجماع کامل در زمینه دو موضوع اصلی وجود دارد که عبارت است رد طبقه سیاسی حاکم کنونی در عراق و رد  عادی سازی روابط با اسرائیل.

ملاحظات پیرامون مقاله :

۱- دکتر منقذ داغر پژوهشگر ارشد مسائل عراق در بسیاری از مراکز مطالعاتی امریکا  تاثیرگذار بر روند تصمیم گیری در سیاست خارجی این کشور چون موسسه واشنگتن برای خاور نزدیک و موسسه مطالعات بین المللی و راهبردی است.منقذ داغر دارای نگاه خاصی نسبت به تحولات حوزه عراق بوده و به شدت پیرامون نقش آفرینی جمهوری اسلامی ایران در عراق،گروههای مقاومت ،احزاب اسلامگرا و بسیاری از شخصیت های سیاسی کنونی موضع گیری منفی و سلبی دارد.بر همین اساس وی مدافع ترویج سکولاریسم در جامعه عراق و تشکیل دولت مدنی است.

۲-  منقد داغر علی رغم اینکه پژوهشگر ارشد بسیاری از مراکز مطالعاتی آمریکا است در روند تصمیم گیری  نسبت به سیاست خارجی آمریکا پیرامون عراق نقش دارد.خود نیز دارای مرکز مطالعاتی به نام مرکز مطالعات المستقله است که بخش اعظم کار موسسه انجام نظرسنجی میدانی در سطح عراق است . این مرکز مطالعاتی  در سال ۲۰۰۳ تاسیس شده  و دارای دفاتری در بغداد ،بصره،بابل،سلیمانیه و اربیل می باشد.مقر اصلی این مرکز مطالعاتی در اردن قرار داشته و هم چنین دارای شعبه ای در شهر اشتوگارت آلمان است. مرکز مطالعات المستقله هم چنین دارای نمایندگانی در کشورهایی چون سوریه،یمن،تونس و لیبی است.از سال ۲۰۱۸ منقذ داغر و مرکز وی به عنوان هماهنگ کننده موسسه نظرسنجی گالوپ در خاورمیانه و شمال آفریقا که یکی از معروفترین موسسات نظرسنجی در سطح جهانی است، انتخاب شد. وی بر اساس سفارش های موسسه گالوپ اقدام به انجام نظر سنجی در راستای پایش افکار عمومی مردم عراق می کند.

۳- بررسی موارد بیان شده در مقاله فوق که بر اساس نظر سنجی های انجام شده توسط مرکز المستقله انجام پذیرفته است نمایانگر مولفه های مهمی است.نخست اینکه بسیاری از موارد بیان شده تا حدودی با واقعیات صحنه هم خوانی دارد. در این زمینه می توان به رنگ باختن گفتمان طائفی در تعامل میان مردم عراق اشاره کرده و اینکه میزان تساهل و تسامح دینی در  جامعه عراق در حال افزایش است. هر چند نویسنده در زمینه گسترش سکولاریسم دچار این اشتباه شده است که ساختار سیاسی حاکم در عراق را ساختاری بر مبنای مدل اسلام سیاسی در نظر گرفته است در صورتی که ساختار سیاسی در عراق به هیچ وجه اسلامی نبوده و هیچ گونه ادعایی در زمینه اسلامی بودن ساختار سیاسی در این کشور وجود ندارد.

۴-  مهم ترین موضعی که در این مقاله مورد بحث قرار گرفته است پایش افکار عمومی مردم عراق نسبت به یکی از موضوعات اصلی جهان اسلام یعنی عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی  است.داغر علی رغم دارا بودن گرایش های خاص معارض با محور مقاومت ، گروههای مقاومت و هم چنین جمهوری اسلامی به عنوان یک پژوهشگر، بی طرفانه به بیان گرایش سلبی مردم عراق نسبت به مساله عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی پرداخته است.

۵-  نکته قابل توجه دیگر، میزان فزاینده این گرایش سلبی در میان جوانان عراقی است که بر اساس آمارهای بیان شده رو به افزایش بوده است.این امر بدان معنا است که موضوع فلسطین به عنوان یک موضوع کلیدی در میان جوانان عراقی مطرح بوده و علی رغم اینکه نگاهی مثبت در گذشته نسبت به فلسطینی ها در جامعه عراق وجود نداشت اما این نوع نگاه در حال رنگ باختن یا کم رنگ شدن است.

۶-  موضوع دیگری که مورد بیان داغر قرار گرفته است  آن است که حتی جریاناتی که از بطن حرکت اعتراضی اکتبر ۲۰۱۹ ظهور و بروز یافته اند علی رغم تعارض با طبقه سیاسی حاکم به ویژه جریانات اسلامگرا و هم چنین طرفداری از نظریه سکولاریسم و گفتمان دولت مدنی اما در زمینه موضوع عادی سازی با رژیم صهیونیستی دارای نگاه واحدی با اقشار مردم عراق بوده و این گرایش سلبی را می توان یکی از نقاط اشتراک میان عراقی ها  به شمار آورد.