مختصری از تاریخ باستانی "گا - دانگمه" :

وقتی به تاریخ آفریقا می نگریم، هموراه با پدیده هایی روبرو می شویم که می توانند برای ما خوشایند یا ناخوشایند باشند. اما تاریخچه "گا - دانگمه" خوشایند است، زیرا برای کسانی که آن را می خوانند و می پذیرند قابل فهم است اما برای کسی که فقط اطلاعات را آن گونه که هست دریافت کرده و از پذیرش آن امتناع می کند، مشکل ساز است. زمانی که آفریقا در مرکز امور جهان قرار داشت، هیچ آدم و حوایی، هیچ یهوه و هیچ الله یی نبود و هیچ کتاب پیدایش وجود نداشت، زیرا عبری ها ۵ کتاب موسی، شش و هفت کتاب عرفانی و جادوگری را نوشته بودند. به ما گفته شده که اولین فرد عبری مردی بود به نام ابراهیم، او در شهری به نام "اور[۱]" در "کلده[۲]" در سال ۱۷۰۰ پیش از میلاد به دنیا آمد. این بدان معنا است که وی از یک زن و مرد متولد شده است. در همسایگی قوم ابراهیم، اقوام و همسایگان دیگری نیز حضور داشتند. بنابراین، همانطور که مشهود است، هنوز ملتی مانند اسرائیل وجود نداشته است. یعنی سلیمان هنوز به دنیا نیامده است. در آن زمان آفریقا از سلسله استفاده می کرد، و ما به گفته کتاب "آخرت[۳]" (در اروپا از آن به عنوان کتاب مردگان نام برده می شود) حدود ۲۵ سلسله را تجربه کردیم که ابراهیم در چهاردهمین سلسله متولد شده است.

در طول و امتداد دره نیل هیچ سلسله آسیایی یا اروپایی، آنچه ما به عنوان سلسله های آفریقایی می شناختیم، وجود نداشت. بنابراین، اگر ما سلسله داشتیم، بدان معنا است که ما فرعونی نیز داشتیم. آفریقا تا زمان ورود آسیایی ها در سلسله چهاردهم، دارای فرعونی حاکم بر این سرزمین بود. یعنی اولین گروه از آسیایی ها در سلسله چهاردهم به منظور تسخیر بخش هایی از آفریقا به این سرزمین آمدند.

آفریقا لوژهای ماسونی را ایجاد کرد و برای حفظ تمدن خود، در سومین سلسله،  به ساختن ساختار تمدنی در مصر ادامه داد.

مصر آخرین سلسله از سلسله های آفریقا بود. اولین کشور آفریقایی که در امتداد دره نیل ساخته شد، در مرکز آفریقای شرقی قرار داشت، امروزه از این منطقه تحت عنوان اوگاندا نام برده می شود. این بخشی از پادشاهی "باکونگو[۴]" بود. این پادشاهی ۴۱۰۰ سال قبل از دوران مسیحی وجود داشته است. سلیمان در حدود هزار سال قبل از میلاد مسیح زمانی که یونان بوجود آمد، ظهور یافت. رم و یونان اولین کشورهای اروپایی بودند که در این زمان به رسمیت شناخته شدند، مگر آنکه دانشمندان لاتین افسانه گرگی را که "رموس و رومولوس[۵]" را پرورش داده است، به عنوان خالقان روم یعنی اولین کشور اروپایی شناخته شده، بپذیرند.

بنابر شواهد تاریخی، نخستین شخصیت ادبی در سرتاسر اروپا ناشر "ایلیاد و اودیسه[۶]" بود. "هومر[۷]" کتابی را برای همه اروپائیان نوشت تا بخوانند. تا آن زمان، هیچ کار دیگری به غیر از آن ۲ کتاب دراروپا نوشته نشده بود. حتی "هومر" در "ادیسه" می گوید، خدایانی که یونانیان پذیرفته اند از اتیوپی بیرون آمده اند. اتیوپی یا "آبیسینیان[۸]" در اروپا نیست بلکه در آفریقا است. "هرودوت[۹]"، به اصطلاح پدر تاریخ، اظهار می دارد که وی در آفریقا آموزش دیده است اما هرگز مجاز به ورود به داخل معابد آفریقا نبوده است. "اسکیپیو افریکانوس[۱۰]" اظهار می دارد که لازم است این نکات را تعیین کنید، زیرا ذهن آفریقایی به سرقت رفته است.

"گا – آدانگبه"، که بخشی از اعضای نسل های باستانی "نوبی[۱۱]" (نوبین ها[۱۲]) بودند، زمانی در مناطق متعلق به مردمان "اوبایدان[۱۳]" واقع در منطقه "باستانی ساما شینا[۱۴]" مستقر شدند. "شینا سرزمین رودخانه های دجله و فرات است، منطقه ای که گمان می رود محل استقرار بهشت باستانی (باغ عدن) باشد. یک سرزمین مقدس با اعمال مقدس "نوبین" های باستان، در دوران "اوراکل کینگ واریور[۱۵]" و قبل از آن، "نیمروید[۱۶]" (نیملو[۱۷])، پسر "کوشی[۱۸]" (کوش) و نوه "نوبیان[۱۹]" (نوح) وارث سیل عظیم است، که بعدها به بین النهرین معروف شد.

زبان "نوبیانی" با پایبندی به میراث معنوی خود، اصالت اش را حفظ کرده است. این مسئله در زبان "آدا[۲۰]" که از زیر مجموعه های قوم "گا – آدانگبه" می باشد، مشهود است؛ که به منظور حفظ نام اجدادی، "نیملور[۲۱]"، بوسیله عبری مدرن، یونانی یا لاتین به "نیمروید" هجی شده است. بنابراین، یک عبارت  در زبان "آدا"؛-  "نور چاپی[۲۲] نیملو" یا "نوملو[۲۳]"، عیناً به معنای این عبارت است، "این شخص نیمروید (نیملو) نیست". در واقع این بیان خطاب به شخصی است که مشخصات و خصوصیات "نیملو" به عنوان جنگجو، پادشاه، پیشگو یا شخصتی معنوی را دارا نمی باشد. به عبارت دیگر، به فردی که شخص خوبی نیست، یا هر فردی که اعمال بد انجام دهد، ممکن است با عنوان "نور چاپی نیملو" مورد خطاب قرار بگیرد.

هزاران سال قبل از میلاد مسیح "آدا/کروبو[۲۴]"، "گا[۲۵]"، "گبه[۲۶]" و سایر ملل وابسته بخشی از ملت "یوهابا[۲۷]" (یوربا[۲۸])، سپس بخشی از "سوما/اوبایدا[۲۹]" بودند که از سوی سرزمین های مجاور مورد حمله، ارعاب و ویرانی قرار گرفتند. به دلیل این حملات برخی از "نوبین ها" در درون کشور و سرزمین های خود به بردگی گرفته شدند و بسیاری از آنان به سرزمین های دیگر در قاره "نوبین[۳۰]" که هم اکنون "آفریقا" نامیده می شود، نقل مکان کردند.

بیشتر این اقوام به دلایل امنیتی نام کشورهای خود را تغییر دادند و برخی دیگر نیز به دلیل ورود استعمار اروپا، علاوه بر نام کشور، دین و زبان خود را نیز تغییر دادند.

امروزه بسیاری از مردم "ایبادا[۳۱]" ( اوبایدان[۳۲]) متعلق به قلمروی "سوما" را می توان در میان بسیاری از بخش های آفریقا، بویژه در "یوروبا"ی نیجریه یافت.

برخی دیگر که توانستند نام "سوما" را حفظ کنند، هم اکنون در شمال شرقی "نوبیا"، یا به عبارت دیگر شمال شرقی آفریقا، استقرار دارند. آنها قوم "سوما" هستند که هم اکنون "سومالی" و "اریتره" را تشکیل می دهند.

پیش از آن که تحت تأثیر فنقی ها و زبان فنقی قرار بگیرند، برخی از آنان به سرزمین های فعلی آفریقای غربی مهاجرت کردند. در آن زمان، دو برادر دوقلو از "سوما" به نام های "فو[۳۳]" یا "فو-لا[۳۴]" که نسل ها بعد به عنوان "فولانی" معروف شدند، به مناطق مختلف مهاجرت کردند. گروه های عظیمی از اعقاب "فو"/"فولا" در مناطق وسیعی از آفریقای غربی زیر صحرا به نام کشور "مالی" مستقر شدند. و سپس با برخی از اقوام نسبی خود در آمیخته اند.

سپس نام "فو" یا "فولا" که در زبان یونانی "تفنو[۳۵]" یا "تفونو[۳۶]" خوانده می شود، به رودخانه ای که بعدها نام رود "فرات" را به خود گرفت، داده شد. در حالی که خواهر دوقلوی آن یعنی دجله با اقتباس از قبایل "سوما" این نام را به خود اختصاص داده بود.

پاره ای از مردمان "نو[۳۷]" که امروزه به صورت آوایی به عنوان "نوبین"ها گروه بندی شده اند با ملتی به نام "گا – آدانگبه" (گا – آداگبه) ادغام شدند که از سواحل مناطق فوقانی رودخانه نیل و قلمرو وسیع دریاچه "نیانزا[۳۸]" به سمت سرزمین های "سوما" مهاجرت کردند. در این منطقه آنها با سایر قبایل نسبی "نوبی[۳۹]" در آمیختند.

گرچه تولد نام "گا – آدانگبه"، اندکی قبل از استعمار انگلیس در غنا مدرن رخ داد، اما اقلیت های زیر مجموعه "گا – دانگبه" قبل از حضور انگلستان و به طور کلی اروپا، وجود داشتند. با این حال، از زمان استعمار آفریقای غربی توسط اروپایی ها، بسیاری از سرزمین های آفریقای غربی تحت تأثیر آنها قرار گرفته بودند و بیشتر آنان یک نگرش اروپایی را به تصویر می کشیدند، که این امر با صحبت کردن به زبان های اروپایی بیش از زبان خودی، همچنین ترجیح استفاده بیشتر از لباس های مد اروپایی تا لباس های بومی، مشهود است.

"گا – دانگبه" اعقاب عبری در آفریقا!! :

قبایلی در آفریقا وجود دارند که تاریخ شفاهی و برخی آداب و رسوم عبری آنها می تواند شاهدی بر این باشد که آنها از فرزندان اسرائیل هستند. "گا- دانگمه[۴۰]" یک گروه قومی در غنا و توگو است. افراد "گا[۴۱]" و "دانگمه[۴۲]" به لحاظ قوم شناسی به ترتیب به عنوان بخشی از گروه "گا- دانگمه" طبقه بندی می شوند. "گا- دانگمه" ها یک گروه قومی هستند که در درجه اول در منطقه "آکرا"ی بزرگ در غنا زندگی می کنند. نام قومی و نژادی آنها مانند "لارتی، نورتی، آریایی، پوکو، لمپتی، تیتا، آنکرا، تتیفیو، لاریا، آیتی، اوکین، بورتی، کوایه، کواینور، آشانگ و کوتی[۴۳]" از کلمه "گا" استفاده می شود.

بر اساس برخی افسانه ها، مردم "گا" از نیجریه مهاجرت کرده اند، برخی دیگر نیز بر این عقیده هستند که آنها بخشی از اسرائیل بودند که از طریق اوگاندای امروزی به سمت جنوب، سپس در امتداد رودخانه کنگو و از جانب کامرون، نیجریه، بنین، توگو حرکت کرده و سرانجام به آکرای بزرگ مهاجرت کرده اند. در فرهنگ و تاریخ قبیله "گا- دانگمه[۴۴]" غنا شواهد محکمی وجود دارد که نشان می دهد، آنها نوادگان مستقیم اسرائیلی های عبری هستند که از طریق "مصر"، "اتیوپی"، "سودان"، "دریاچه چاد"، "ایل الیف[۴۵]"، "داهوم[۴۶]"، "توگو" و "گلد کاست" (غنای امروزی) به غرب آفریقا مهاجرت کرده اند. فرهنگ، آداب و رسوم، قوانین و حتی برخی از نام های آنها با آنچه در کتاب مقدس ذکر شده بسیار یکسان است. بنابراین، تنها نتیجه گیری منطقی که حاصل می شود این است که آنها، همانطور که ادعا می شود فرزندان عبری بنی اسرائیل هستند.

با این حال، بحث در مورد ریشه های واقعی "گا- دانگمه" همچنان ادامه دارد. بسیاری از مورخان، انسان شناسان، متخصصان ژنتیک و غیره تلاش می کنند تا با استفاده از روش های مختلف تحقیق به این سؤال در باره منشاء "گا- دانگمه" پاسخ دهند. در اینجا، دکتر "جوزف نای آبکار منشاه[۴۷]" سعی کرده تا از طریق بررسی تاریخ کتاب مقدس، تاریخ شفاهی، استدلالات علمی یا منطقی به این سؤال پاسخ دهد. به عنوان مثال، یک سلول حیوانی را در نظر بگیرید، ما ممکن است بتوانیم با استفاده از تکنیک های رنگ آمیزی، آن را شناسایی کنیم و سپس آن را تحت میکرسکوپ بررسی نماییم. وجود ساختارهایی مانند سیتوپلاسم، غشای سیتوپلاسمی، هسته و غشای هسته ای، دستگاه گلژی ، میتوکندری ، ریبوزوم ، سانتریول ، سانتروزوم ، گلوبول های چربی ، اجزاء متاپلاستیک و غیره ممکن است، دانشمند را به سمت این نتیجه هدایت کنند.  که احتمالاً نمونه یا ساختار مورد بررسی یک سلول حیوانی نباشد.

به همین ترتیب ، اگر کتاب مقدس را در نظر بگیریم، برخی اسامی "گا- دانگمه"، آداب و رسوم و معاملات آنها را می بینیم، مانند جشنواره "هومووو[۴۸]"، نام برخی از شهرها و روستاهای آنها (مانند "تما[۴۹]"، "آدا[۵۰]"، "هبرون[۵۱]"، "لا[۵۲]"، "اوسو[۵۳]" و غیره)، ضرب المثل ها و قوانین "گا- دانگمه" (شبیه به ده فرمان) و بسیاری از موراد دیگر که با آنچه در کتاب مقدس وجود دارد، یکسان است، این موارد به همراه تاریخ شفاهی آنها، تنها نتیجه گیری منطقی که ممکن است دست دهد، این است که "گا- دانگمه"، همانطور که ادعا می کنند فرزندان عبری بنی اسرائیل بر اساس کتاب مقدس هستند. (خواننده نمونه های بسیاری از نام های "گا- دانگمه" ، شهرها، دهکده ها، ضرب المثل ها، قوانین آداب و رسوم را در این وب سایت پیدا خواهد کرد که بسیار شبیه به مطالب موجود در کتاب مقدس بوده و می تواند تصدیقی بر گفته های دکتر منشاه باشد.)

بر اساس تاریخ شفایی این قوم، اینچنین روایت شده که مردم "گا- دانگمه" در حدود قرن ششم قبل از میلاد از اسرائیل و از طریق مصر و سپس اتیوپی مهاجرت کرده، یا توسط "آشوریان[۵۴]" تبعید شده اند (مکاشفات کتاب مقدس عبری، ژوئیه ۲۰۰۸). این مهاجران در استان "گوندر[۵۵]" در شمال اتیوپی، جایی که سرچشمه رود نیل آبی است، مستقر شدند. این منطقه همان جایی است که نام "نای ولومو[۵۶]" به معنای "مقام برتر نیل" از آن گرفته شده است. در ۴۶۰ پیش از میلاد "آشوریان" در حالی که در اتیوپی حضور داشتند، مجدداً به "گا- دانگمه" حمله می کنند، در نتیجه آنها از اتیوپی به سودان جنوبی مهاجرت کرده و برای مدتی در "سامه[۵۷]" در نیجر اقامت می ورزند و سپس به "ایلیف[۵۸]" در نیجریه مهاجرت کرده و ساکن می شوند. قوم "دانگمه" در مهاجرتی دیگر، مجدداً در سال ۱۱۰۰ پس از میلاد به "داهوم[۵۹]" و بعد به "هاتسی[۶۰]" در "توگو" رفته و به مدت کوتاهی سکنی گزیدند، و سرانجام با ترک این منطقه به "آکرا"ی بزرگ مهاجرت کرده اند.

مصریان باستان کتاب مقدس را نوشتند :

به گفته "نانا بانچی دارکواه[۶۱]"، نویسنده و محقق غنایی، "سیاهان آفریقایی مصر باستان کتاب مقدس را نوشتند و کلیسای کاتولیک این حقیقت را پنهان و سرکوب می کند".

نویسنده در کتاب خود با عنوان "آفریقایی هایی که کتاب مقدس را نوشتند – اسرار باستانی آفریقا و ناگفته های مسیحیت[۶۲]" که در سال ۲۰۰۲ به رشته تحریر در آمده است، بر این نکته تأکید دارد که "بدترین دروغ و گناه کلیسا، دگر سازی هویت های نژادی و قومی عیسی مسیح، مادرش و افراد سیاه پوست درون کتاب مقدس  با سفید پوستان بوده و این امر با قصد قبلی و به منظور جلب رضایت احساسات نژاد پرستانه نوظهور اروپایی ها علیه مردمان سیاه پوست صورت گرفت است." 

 ابتدا، برای این که حقیقت گفته های فوق را دریابیم و آن را به عنوان این واقعیت که سیاه پوستان آفریقایی مصر باستان کتاب مقدس را نوشتند بپذیریم، لازم است، برداشت های غلط و دروغ های ساختگی اروپای مسیحی، بویژه کلیسای کاتولیک روم و اعمالی که آنها با نقاشی های باستانی مصر به عنوان بت پرست، شیطان، کافر و مشرک انجام داده اند را برطرف کنیم.

همچنین باید درک کرد که انگیزه اروپای مسیحی و کلیسای کاتولیک برای حمله به مصر باستان با چنین پیشینه منفی بر این حقیقت بوده که کاهنان اعظم مصر باستان همان نسخ خطی را نوشتند که ما امروز آنها را به عنوان کتاب مقدس می شناسیم.

اعقاب این مصریان باستان امروزه در سراسر صحرای آفریقا بویژه در کشورهای غنا، نیجریه و ساحل عاج زندگی می کنند.

اولین "کتاب مقدس" یا "طومار" به ثبت رسیده توسط انسان، - ضمن احترام و پاسداری از حرمت "خالق عالم بشریت" – مربوط به مردمان آفریقای ساکن دره نیل در "کمت[۶۳]" (مصر)، دریاچه های بزرگ مناطق مرکزی، شرق و شمال آفریقا بوده است.

این کتاب توسط خالقان و توسعه دهندگان آفریقایی خود، به عنوان کتاب "آینده پیش رو با طی شب ها و روزها" نام نهاده شده بود. این نام از "متن اصلی مدا نتچر[۶۴]" توسط اروپاییان در اواخر قرن نوزدهم به انگلیسی ترجمه شده است. ساده ترین کتاب خواندنی که "کتاب مصری مردگان" نام دارد.

این اثر توسط مصر شناس انگلیسی، "سر ارنست ا. والیس بودج[۶۵]" ترجمه شده است. این کتاب مقدس اصیل تقریباً ۳۴۰۰ سال قبل از عهد عتیق و بیش از ۴۲۰۰ سال قبل از عهد جدید توسط سیاه پوستان آفریقایی تولید و نسخه های بی شماری از آن نوشته و منتشر شده است. به گفته "دارکواه"، صلیب مصر باستان اولین و مقدس ترین نماد دین است.

مصر شناسانی که معتقدند، کتاب "مدا نتچر" مصر باستان را با موفقیت رمز گشایی کرده اند، می گویند که نام آن "آنخ[۶۶]" نهاده شده که به معنای زندگی است. این معنا درست است با این وجود، دقیقاً آن چیزی نیست که مصریان باستان آن را صدا می زدند. زبانی که این کلمه از آن سرچشمه گرفته "آکان" است و در واقع به معنای زندگی است. این نماد، سمبل مقدس مذهبی مصریان باستان بود که صلیبی که بر روی آن مسیح را مصلوب کرده اند را به عنوان یک نماد مسیحی مقدس تقویت می کرد. این اتفاق چگونه رخداده است؟

کلیسای اولیه مسیحی مصر باستان نماد "انکوا[۶۷]" را به عنوان سمبل کلیسای خود به تصویب رساند و آن را "کراکس آنساتا[۶۸]" نامید. از اینجا آن را به رم بردند و با تغییری اندک در طراحی به یک نماد مسیحی تبدیل کردند. نماد "انکوا" در حفاری های مقبره "توتو آنکوما[۶۹]" پادشاه "آکان" پسر پادشاه مصر باستان که نام اروپایی آن به "توتونخامون[۷۰]" یا شاه "توت[۷۱]" تغییر یافت، کشف شد.

وی از سال ۱۳۲۷ – ۱۳۳۶ پیش از میلاد حکومت می کرد. به گفته "نانا دارکواه"، روشنفکران مصر باستان تحت هدایت گروه های قومی مانند "آکان[۷۲]"، "ایو[۷۳]"، "گا – آندانگبه[۷۴]"، "هوسا[۷۵]"، و "ایبو[۷۶]" قرار داشتند. با این حال وی ادعا می کند که "آکان" طبقه اصلی حاکم در مصر باستان بودند و اکثر پادشاهان مصر باستان دارای نام های "آکان" بودند. او همچنین ادعا می کند که پدران روحانی اولیه مسیحی و کلیسا چیزهای زیادی را می دانستند اما نمی خواستند توده های مسیحی در باره تاریخ، پیشینه، محتوای و افراد ذکر شده در کتاب مقدس اطلاع داشته باشند.

در نتیجه، نقشه مسیحیت مبتنی بر محافظت از کتاب مقدس در برابر توده های مردم و افراد غیر روحانی بود. بنابر این، تا زمان اصلاحات در قرن ۱۵ میلادی از کتاب مقدس به صورت محرمانه ای حفاظت می شد و محتوای آن فقط برای معدود کلیساها شناخته شده بود. به همین دلیل، برای حفاظت از دسترسی توده ها به کتاب مقدس، نقشه عملی مسیحیت این بود تا کادری از کشیشان واسط بین کتاب مقدس و توده های مردم قرار بدهند.

خاستگاه آفریقایی مسیحیت دانش مشترک بین دانشمندان غربی و پدران اولیه کلیسای "آپولیستیک[۷۷]" مدت ها قبل از رنسانس اروپا بود. این دانش به طور متداول در گذشته توسط سفیدپوستان "آریایی[۷۸]" مورد استفاده قرار می گرفت و امروزه نیز رایج و متداول است.     

در اروپا دانشمندان زیادی وجود داشته اند که از خطا ها، جعل های صورت گرفته و مفروضات دروغین در مبانی مسیحیت خبر داشته و حتی در این خصوص قلم زده اند. "جرالد مسی[۷۹]" یکی از این محققان و نویسندگان اروپایی آمریکایی بود که برخی از این حقایق را در کتاب خود با عنوان "دلایل طبیعی : کتابی در خصوص مبتدا[۸۰]" (۱۸۸۳)، به نام داستان و عملکرد مسیحیت اروپایی : "عشق دروغین افسانه ای" آورده است. علاوه بر این، در داستان های "اسطوره آریایی : تاریخچه نژادپرستی و اندیشه های قومی اروپا[۸۱]"، "لئون پولیاکوف[۸۲]"، فاش کرد که دانسته های مربوط به افراد درون کتاب مقدس، بر سیاهپوست بودن آنها تأکید می کند و این امر در اروپا و نزد خداپرستان اولیه اروپایی نیز رایج و معمول بوده است. "جیمز کاول[۸۳]"، مشهورترین مردم شناس نیمه اول قرن نوزدهم، در حدود سال ۱۸۱۰ شرح داده است که "آدم و حوا سیاهپوست بودند" و در سال ۱۸۳۶، یک مستشرق مشهور انگلیسی، "سر گودفری هیگینز[۸۴]" این مطلب را در "آناکلیپسیس[۸۵]" یا تحقیقی در خصوص منشأ زبان ها، ملل و مذاهب ذکر کرده است.

وی در این کتاب خاطرنشان کرده که افراد ذکر شده در کتاب مقدس سیاهپوست بوده و در تصاویر قدیمی کلیسای کاتولیک اولیه اروپا "خدای مسیح و مادرش" به مردمانی سیاهپوست توصیف شده اند. خدای شیرخوار در آغوش مادر سیاه خود، چشمانش و رنگ سفید پارچه ای، کاملاً سیاه هستند. در سال ۱۸۷۵، "کرسی گریوز[۸۶]" کتابی با عنوان "شانزده نجات دهنده مصلوب جهان[۸۷]" را به رشته تحریر در آورد. وی در این کتاب خاطر نشان می کند که "مسیح و مردمان ذکر شده در کتاب مقدس در اصل مردمانی سیاهپوست بودند".

وی در کتاب خود چنین ذکر می کند : شواهد و مدارک بسیار زیادی وجود دارد که نشان می دهد، "مسیح ناجی" فردی سیاهپوست یا حداقل مردی سیه چرده بوده است، همانطور که ذکر شده، وی فرزند مریم باکره است و در دوره ای زندگی کرده یا بر روی زمین استقرار داشته است. همچنین این شواهد گواهی بر شاگردان ایشان است که تقریباً فرصت خوبی برای شناختن چهره او به عنوان بشارت دهده داشتند، مانند مبلغینی که از گفتن هر چیزی در مورد وی چشم پوشی می کردند. در تصاویر و پرتره های مسیح توسط مسیحیان اولیه، او به طور یکنواخت به عنوان سیاهپوست نشان داده شده است. علاوه بر این، وی ادامه می دهد : "مجسمه سنت پیتر در داخل کلیسای سنت پیتر در رم ایتالیا، تصویر مردی سیاهپوست است. بدین معنا که سنت پیتر مردی سیاهپوست بود.  

بنابراین، آخرین سخنان عیسی قبل از اعدام این بود که یک مرد سیاهپوست کلید بهشت را دارد.

به گفته "اچ.ام مولانا[۸۸]" حاکمیت اشرافی اروپا همواره نفرت خود را در برابر مردم به اصطلاح یهودی نشان داده است، زیرا در محافل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آنها، به خوبی نشان داده می شود که خاستگاه این افراد از سیاهان آفریقایی بوده که از مصر باستان به اروپا تغییر مکان داده اند. باید توجه داشت که عقاید و نظریه های منفی دانشمندان اولیه انسان شناسی اروپایی همواره در تقابل با سیاهپوستان آفریقایی قرار داشته است، بنابراین، دانش و واقعیت مبتنی بر فلسفه و حکمت الهی به طور یقین موجبات خجالت اجتماعی و سیاسی را برای عملکرد اروپاییان به همراه خواهد داشت.

برخی از نام های "گا – دانگمه" که از لغات عبری اقتباس شده :

GADANGME NAME OR WORD..                         HEBREW NAME OR WORD.

 ۱.   ARYEH   (Means, My brother”)           ARYEH (Hebrew Bible, ۲ Sam.۱:۱۴; ۱King ۵:۱۵))

۲.     AFRA       (An Israeli settlement)                        OFRA (Torah, Tihilim ۱۱۶:۱۵)

۳.     OTTO  (Meaning, “Who is Mighty”)               YISHAI  (۱ Sam. ۱۶: ۸-۱۸; (Psalm ۴۶)

۴.    ARYELLE/AYELE   (Means, “Lion of God”)    ARYELLE (Acts ۲۷:۲۷)

۵.    OFEI                                                         OFER (Hebrew ۱۳:۱۵; Rev. ۳:۲۰; Luke ۶:۲۹)

۶.    ADA    (Reference to Adam, the first MAN)       ADA  (۱Corinthians ۱۵:۴۵)

۷.   TEMA                                                                    TEMA (Job ۶:۱۹;Isaiah ۲۱:۱۴)

۸.    NUNU                                                                   NUNU (Num. ۱۴:۱۶; Num.۱۴:۳۸)

۹.    DODOO                                                                DODO (Judges ۱۰:۱); ۱ Chron. ۱۱:۲۶

۱۰.   ASHI                                                                     ASHI (Leviticus ۱۲:۸)

۱۱.  DANGME (Dan means “a Judge” in Hebrew)      DAN (Genesis ۳۰:۵-۶); Judges ۱۸:۲۷-۲۹

۱۲    ANNAN  (One of those who sealed the Covenant)  ANAN (Nehemiah ۱۰:۲۶)

۱۳.   GAD  (Gad means, “good fortune”)                  GAD (Genesis ۳۰:۹-۱۲; Gen.۱۰:۱۱-۱۳

۱۴.   ABE                                                                   AVRAHAM/ABRAHAM (۲ Timothy ۳:۸)

۱۵.   SAKA/SAKA. (Father of AHIA in the Bible).  SACHAR (۱ Chron. ۱۱:۳۵)

۱۶   DODE (DODI)    (“Beloved”)       DODI (Solomon Song of Songs ۲:۱۶ Hebrew Bible;
Isaiah ۵۱:۹)
 

۱۷.  KADI                                                           KADI

۱۸.  NERLE      (“Who is like God” )                NERLI (Is another word for Rebeka in Hebrew,
Genesis ۲۲: ۲۰-۲۳)

۱۹. AYAH/Aiah. (“to ascend”in Hebrew)         AYAH/AIAH (female), Gen.۳۶:۲۴; Chron.۷:۲۸.Sam۳:۷)

۲۰. AYAA        (Male or female name in Hebrew).  AYA

۲۱. ADAMA        (“First man on earth”)                  ADAM (Genesis ۱:۲۶; ۱Cor. ۱۵:۲۱; ۱Cor. ۱۵:۴۵)

۲۲. NETE                                                                  NATHANIEL  (Ezra ۸:۱۵; ۲ Kings ۲۴:۸

۲۳. ACHIMOTA                                                       ACHIMOT (۱ Chronicles ۶:۲۵-۲۷)

۲۴. NMATI                                                                MATTAHIAS

۲۵. AMAA   (Amal means “Heavy Labor in Hebrew). AMAL (۱Chron.۷:۳۵)

۲۶. ABEKA   (“Half a Sheke in Hebrew”)          A’BEKAH (Exodus ۳۸:۲۶; Gen.۲۴:۲۲; ۱Sam ۹:۸).

۲۷  OMANYE  (Means, “Good Omen)               OMEN (John ۱:۴۵; Romans ۱:۱۲;  ۱Peter ۴:۶)

۲۸. AKU  (“Who is what God is” )                     AKU (Hebrew Bible, Matthew ۱:۱; Dan.۱:۶-۹;
Dan.۳:۱-۳۰; Leviticus ۸; Mark ۱:۱)

۲۹. AYE                                                                AYELET

۳۰. SHORME  (Means,”The right spirit”)             SHOR’ ME. (Hebrew Bible, Isaiaah  ۵۶:۲,۶; Song of
Songs Hebrew Bible)

۳۱. NAATE/NARTEY.( Means, “Gift of God”)  NATHAN/ NATE, (John ۱:۴۵; psalm ۱۹:۱۴; ۲ Sam.۱۲)

۳۲. LADJE                                                              LADJE (Croatian Bible, Matt.۶:۷-۹; Isaiah ۲۳:۱-۴

۳۳. GAMA  (derivative of GAMALIEL)               GAMA (Lamentations ۴:۴; Judges  ۱۶:۴)

۳۴. ACHI  (“My brother; leader of the Gad tribe).  ACHI. (Jeremiah ۱۷:۹; ۱King ۵:۱۵)

۳۵. ASHITEY     (Derivative of ASHI)                   ASHI (Leviticus ۱۲:۸}

۳۶. ADODOADJI   (“pleasant news” in Hebrew) ADODOADJI

۳۷.  ADE   (Means, “Wonderfully made”)           ADE, (Psalm ۱۳۹:۱۴; Isaiah ۶۶:۱۷; Eccl.۷:۱۴)

۳۸. AMAA            (“Heavy labour in Hebrew).    AMAL. (۱ Chronicles ۷:۳۵)

۳۹. AMON                                                             AMON. (Matthew۱:۱۰; ۲ Chronicle ۳۳:۲۰-۲۱)

۴۰. KOTE       (“over the top”)                            KOTE (Leviticus ۴; James ۱:۲۷; Gen.۳۵:۸; Isaiah ۵۹:۱۹

۴۱. ABBA     (Means, “Father” in Hebrew)           ABBA

۴۲. MOE  (Means, Crucified on the cross)             MOE (Gad) Provebs ۱۷:۲۲, John ۴:۴۱; Num.۱۲:۱۵)
Matthews ۲۲:۱۴)
 

۴۳  SAI     (Means,”personification of truth)           SAI (Roman ۳:۵-۸; Leviticus ۱۲:۱)

۴۴. KOI                                                                    KOI (Rev. ۲۰:۱۰); Matthew ۴:۱۹

۴۵. AYE                                                                   AYE (Gen. ۱:۳۳)

۴۶ ABELE     (Means, “Peace” )                              ABELE (Hebrew ۲:۱)

۴۷ KWEI                                                                   KWEI (Luke ۲: ۱-۷)

۴۸ ABAN                                                                  ABAN

۴۹. BOTE                                                       BOTE (Job ۱:۱۴ in Luther Bible; Psalm ۱۲۰: ۱-۲

۵۰. KOSHI  (Means, “Difficult”, also place in ancient Israel that flooded).   KOSHI (John ۱۴:۶)

مضامین ضرب المثل های "گا – دانگمه" :

تجزیه و تحلیل ضرب المثل های "گا – دانگمه" نشان می دهد که مضامین خاصی در مورد یک زندگی موفق بارها تکرار شده است. در اینجا ۱۵ مضمون که رایج ترین آنها نیز هستند را شناسایی کرده و به صورت خلاصه با نمونه هایی که بیان کننده آن ضرب المثل ها ست، ارائه شده است.

۱. Making Right Use of Opportunity and Acting Appropriately
One should make maximum use of opportunity, avoid procrastination, refrain from what one cannot do, and do well what one can do.
Examples:
(۱) Këji onine shë Akle nö lë ogbeö lë nyöñlo (Ga). (If you lay hands on the animal of your hunt, you do not allow it to escape but kill it right away.)
(۲) Kuöwi (ovönö) itan Mawu bö lë sibulö he je ö e dë si ngë e nane nö se itan ebuu (Dangme). (The frog says, since God created it to squat, it never stands on its legs but only squats.)
(۳) Kë nu tsë yë tö mli lë eshaa (Ga). (If water keeps too long in a bottle, it goes bad.)

۲. Cause and Effect, and Boomerang Reaction
People are to be careful how they behave, because certain consequences follow certain other acts, and whatever one does bounces back at one.
Examples: (۱) Kaa fööö looflö (Ga). (A crab does not give birth to a bird.) (۲)Apletsi ke e ngë nö ko itan ö puëë se e li kaa lë nitsë e hlemi nya në e ngë puëë (Dangme). (The goat says it is messing up someone else’s compound without realizing that it is soiling its own tail.)

۳. Circumspection, Cautiousness and Discretion Life is full of dangers; therefore, one should be circumspect, cautious and discreet, in order to avoid pitfalls that so often bring unnecessary trouble and pain to the unwary.
Examples:
(۱) Kë odonti yë odunaa lë ohuruuu otëkeee la (Ga). (If cotton wool is in your anus, you do not jump over fire.)
(۲) Henökwëmö jeee yakagbömö feemö (Ga). (Being circumspect does not mean one is a good-for-nothing fellow.)
(۳) Ke o yë Nakonyë we mi ö, o be Nakonyë pa he fu nuë (Dangme). (If you do not go to Nako-mother’s house, you will not smell the foul smell of Nako-mother’s sore.)

۴. Co-operation and Community
No one can make it alone in life, and what affects one affects all; so people should live together in community and co-operate with one another.
Examples: (۱) Nine kake nui ngmo (Dangme). (One hand (or finger) does not catch a louse.) (۲) Kë oyë lëlë mli lë oloö emli nu (Ga). (If you are in a canoe you (are obliged to) bail water out of it.)

۵. Self-reliance and Individual Responsibility.
Notwithstanding the emphasis on co-operation, many Ga and Dangme proverbs stress the importance of individual responsibility and self-effort. One cannot expect others to do everything for you. Examples:
(۱) Mö ko enuuu tsofa ehaaa helatsë (Ga). (No one drinks medicine on behalf of a sick person.) (۲) Ahaaa mö yoo ni aha lë saa hu afata he (Ga). (No one gives away a daughter (to a man) in marriage and provides him with a bed besides.)(۳) Apletsi ke e nyë në a he, se pi lë në a he (Dangme). (The goat says that it was its mother that was bought, not itself.)

۶. On Virtues
Society is built on all kinds of commendable virtues. All must cultivate these, if society is to progress. Such virtues include: fortitude, generosity, hardwork, honesty, humility, patience, perseverance, self-effort and taking one step at a time.
Examples: (۱) Këji okotsa ekwööö ñshö lë, osiliki duku kplekeee (Ga). (If your soft sponge does not travel beyond the seas, you will hardly see your silk head kerchief coming down.) (۲) “Aekoo” hi fe “Sëë fêê.” (Ga) (To be told “Well done” is better than “How was back?”) (۳) Kposuö ke hesibami hu hi, se lë ngua në ö tatu gbee lë (Dangme). (The elephant says it is good to be humble, for huge as it is, a tiny ant kills it.)

۷. On Vices
Vices destroy both individual and community life. Each person should eschew cultivating bad character traits and habits such as: greed or selfishness, hardheartedness, haste, hypocrisy, ingratitude, laziness, pretense, pride and treachery.
Examples: (۱) Akë hiñmëii enyö kwëëë tö mli (Ga), meaning, You do not look inside a bottle with both eyes. (۲) Adaa dani akpaa (Ga); that is, One must grow up before one cackles (like a hen that is mature and about to lay eggs.) In other words, one must take one’s time in life and be ripe for something before seeking to do it. (۳) Ali nö piani në a suu kane gbökuë kë hyëë e hë mi (Dangme). (You do not know a fellow during the day and light a lamp at night to identify him.)

۸. The Value of Human Beings 
No human being is entirely useless. Every individual is valuable and can fulfill himself or herself in some way. Therefore, people must treat each other with respect and look upon themselves with dignity.
Examples:
(۱) Gbömö föñ hi fe shïa folo (Ga). (A bad fellow is better than an empty house.) That is to say, it is far better to have a human being around than to have no one at all around, even if the person around is not a particularly good fellow. (۲)Mösö nö nyu hu gbeö la (Dangme). (Muddy water also can be used to put out fire.)

۹. Contentment
It is wise not to indulge in greedy clamour for bigger things; instead, one must be content with small beginnings, and hold in high esteem, whatever is one’s own.
Examples:
(۱) Böböyo hi nya mi në a kpaa anyagba (Dangme). (You do not whistle when there is a morsel in your mouth.) (۲) Adamöö ekome no akaneö enyö (Ga). (You depend on one to count two.) This proverb advocates contentment with small beginnings, while working gradually for the bigger things; it discourages hasty or greedy clamour for bigger things. (۳) Nö ko je we e muö nine ngö tsöö we e je blö (Dangme) and Mö ko kë ebëku etsööö etsëmëi awe (Ga). (No one uses his left hand to point to his fathers’ home.) In Dangme and Ga culture, the left hand is associated with that which is dishonorable, contemptible and worthless.

۱۰. Being Calm and Letting Things Take Their Natural Course 
Life is full of vagaries, uncertainties and disappointments. Therefore, it pays to remain calm and trust nature to take its course, instead of seeking to have one’s own way in everything. Those who desire to be able to cope with the ups and downs of life and live peaceful and victorious lives must be aware of such facts of life.
Examples:
(۱) Këji nu në lë, etsöö enaamöhe (Ga). (When it rains, the rainwater itself reveals safe spots.) (۲) Ejuröfeelö lë gbëhe ewöö (Ga). (The generous, hospitable person often sleeps by the way side.) In other words, it is a fact of life that a good person is often treated unjustly; and one must learn to live with that fact.

۱۱. Against Worrying or Being Too Certain About the Future
Since the future is unknown to human beings and can bring changes in one’s fortunes, one should not be too certain about the way things will turn out; yet, one need not worry unduly.
Examples:
(۱) Anuuu nu atooo Aharabata (Ga). (One does not drink water in anticipation of Harmattan drought.) (۲) Je ngë se kë nya (Dangme). (The world (or life) is backwards and forwards.)

۱۲. Preparing for the Future
Although one may not be certain about the future–indeed, for that very reason–one should be forward-looking, and plan for the uncertain future!
Examples:
(۱) He waomö hewö atoö waonaa yë (Ga). (It is because of a future need to scratch oneself that one grows finger nails.) (۲) Piani kuma he në a yaa pa mötu ngë (Dangme). (It is because of afternoon thirst that you (have to) fetch water in the morning.)

۱۳. Respect for Experience and the Elderly Past experience is invaluable for success in the present and future. Elderly people have a wealth of experience. Youth ought to respect and learn from them. To heed the advice of the elderly, is to find success and life; to ignore it, is to court failure and death. The current attitude and saying that ‘the wisdom of Solomon has nothing to do with the age of Methuselah’ is not the common view of African societies, and, for that matter, the Ga and Dangme.
Examples:
(۱) Blema kpaa nö atsaa (Ga). (You (have to) pattern your rope according to the original (ancient) twist.) (۲) Onukpa leee nö ko lë ele wödöi wöö (Ga). (If an old person knows nothing at all, he knows how to slumber.) (۳) Kpêni tui hungmë se buömi blema munyu (Dangme). (The beard does not tell the eyebrow ancient stories.); for before the beard grew, the eyebrow was!

۱۴. Keeping Domestic Matters Private
Even though it is good to have a `we-feeling’ and share things together, the wise person knows that there are matters that are better kept private. The value of discretion and secrecy is so important that at a child’s adorning and naming ceremony on its eighth day, the child is exhorted, among many other things, to hear much and see a lot, but speak little.
Examples:
(۱) A wui jeme to kpa ngë ma nö (Dangme). (A goat belonging to an esoteric society is not tethered in the market place.) (۲) Kuku nö ha a kuku nö në e laa ngë (Dangme). (A rubbish heap knife must needs get lost in a rubbish heap.)

۱۵. God’s Providence and Care
Life in Dangme and Ga society is often harsh, and many a person experiences helplessness and hopelessness. But there is trust in God’s providence and care. It is believed that the sovereign God (Nyingmo or Ataa Naa Nyöñmö) can overrule, and that if He allows someone to encounter a problem or be given some heavy responsibility, He also gives the grace and ability to bear or discharge it. 
Examples:
(۱) Kë Nyöñmö tere bo jatsu lë, ehaa bo tako (Ga). (When God gives you a load He also gives you a soft pad to carry it.) (۲) Beni ahuko Lañma tëi anö lë jëi aduji lë yeö nii (Ga). (Before Lañma (i.e., a stony hilly area on the western boundary of Ga land) was cultivated the monkeys that lived there had food to eat.) 
These expressions of trust in God may be said to be summarized in the Dangme proverb, Mëmëëmë të ngo buë mi. (The salty taste never ceases in a salt-pot.) One of the meanings of this proverb is that God’s grace and mercy towards humankind never cease, for loving kindness is of the very essence of God.

Needless to say, the themes presented above do not represent all the themes that Ga-Dangme proverbs address. The fifteen themes stated above only represent the topics that occurred most frequently when Ga and Dangme proverbs were examined. It is possible to regroup them in other ways, and to include other themes that are not included here. Themes like the value of children, the dignity of womanhood, justice, peace, human free will, the inevitability of death, and many others occurred rather infrequently in the sample. But there can be no doubt that they and many others are important in Ga and Dangme society. The church, especially in Ga and Dangme areas, can and should, use these themes as basis for teaching authentic living in the communities.

انجیل و گفتارهای حکیمانه در سنت "گا – دانگمه" :

در این بخش ارزش های سنتی "گا- دانگمه" با توجه به تعالیم کتاب مقدس ارزیابی شده است. همچنین باید به تعدادی از ارزش های سنتی، که بیش از همه برای کلیسا اهمیت دارد، مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

۱. What the Gospel Affirms
The Ga and Dangme call to make the right use of opportunity and act appropriately is affirmed in Biblical texts like the popular passage that there is a time for everything under the sun (Ecclesiastes ۳: ۱-۸); in Jesus’ response to his mother at the wedding in Cana that his time had not yet come (John ۲: ۱-۵); and in Paul’s exhortation that believers should live not as ignorant people but like wise people, finding out what the Lord wants them to do and using every opportunity they have (Ephesians ۵: ۱۵-۵۷; Colossians ۴: ۵-۶).

Again, the teachings on cause and effect and boomerang reaction are echoed in the deuteronomic principle which runs through the Bible; namely, that if you obey the Lord, you will prosper; if you disobey, you will suffer. (See, for example, Deuteronomy ۲۸.) The Bible teaches also that a person will reap exactly what he sows (Galatians ۶: ۷-۱۰). Then, again, the theme of co-operation, inter-dependence and community is commanded in Romans ۱۲: ۳-۸ and ۱ Corinthians ۱۲: ۱۲-۳۱.

Quite apart from the fifteen themes discussed above, there are many other important values that are taught in Ga and Dangme proverbs which the Gospel affirms. The following are some examples:

Justice, Fairness and Impartiality are counselled in the Ga proverbs: Kë okëë ñwëi nö lë, okëö shikpöñ hu nö. (If you speak in respect of heaven, you must say something about the earth, too.) The idea expressed here is essentially the same as the one expressed in Deuteronomy ۱۶: ۱۸-۲۰ concerning the appointment of judges and administration of justice in Israel.

The Dangme realize the blessing that comes from the truth, as stated in their saying: Anökwale jöö ka tsui he. (Truth-telling cools down an angry heart.) The Bible also teaches that knowing the truth makes one free (John ۸: ۳۲) and speaking the truth to one another makes for harmony (Ephesians ۴: ۲۰-۳۲).

The desire and counsel for peace and reconciliation is expressed in the Ga proverb: Ajö, ajö lë, esëë bë sane. (Peace, peace, brings no trouble in its wake.) Similar sentiments can be found in Matthew ۵: ۲۵-۲۶ and Romans ۱۲: ۱۴-۲۱ where people are advised to make peace and not seek litigation or revenge.

Knowledge and wisdom are not the monopoly of any one person. Therefore, the wise thing to do is to confer with others in order to benefit from their wisdom. This awareness is shown in the proverb: Yi kake yë da mi (Dangme), or Yitso kome eyaaa ajina (Ga), meaning, One head does not sit in council. Proverbs ۳: ۷ and Romans ۱۲: ۱۶ advise people not to claim any special wisdom, and in ۱ Corinthians ۱ and ۲, Paul shows the limitation of human wisdom.

Human beings have certain God-given rights, among which are the freedom to express oneself and seek redress. The Ga say: Ayiii mö ni atua lë yaafo hu. (You do not beat a person and prevent him from crying), meaning, you do not trespass on someone’s right and restrain him from complaining. Many Biblical injunctions and stories clearly state the principle that people have the right to complain and to seek redress for their grievances. Examples are the appointment of divisional judges (Exodus ۱۸: ۱۶-۲۶) and of helpers in the church to settle disputes and distribute food and funds to the needy (Acts ۶: ۱-۶).

In a Ga or Dangme household, parents and children have mutual rights and privileges as well as obligations and responsibilities. Parents are to provide for their children, bring them up and train them properly, while children are to obey and respect their parents, and look after them in their old age. Sayings such as the following two express these important Ga and Dangme traditions: Akë komi elëëë bi. (You do not bring up a child on kenkey) a Ga staple food, meaning that training is more important than feeding. Bi ni nuuu nii lë eyaa anuuu nii mañ. (The child who does not listen or pay attention to advice goes to the ‘they-don’t-listen-town) that is, such a child experiences the undesirable. The Bible affirms these teachings: that parents are to train their children (e.g., Psalm ۷۸: ۵-۸; Proverbs ۲۲: ۶; Ephesians ۶: ۴), and provide for the family (۲ Timothy ۵: ۸); while children are to obey their parents, heed their wise insights (Proverbs ۵: ۱-۱۴; Ephesians ۶: ۱-۳), and take care of their aged parents (۱ Timothy ۵: ۴).

۲. What the Gospel Adds
As far as social and moral values are concerned, it may be difficult to find any entirely new value that the Gospel adds to those of the Ga and Dangme. What may seem new are really differences of degree rather than of kind. That is to say, they are corrections of, or improvements on, the indigenous values and ideas. Such examples will be discussed below under “What the Gospel Corrects or Replaces.”
However, the Gospel has brought new ideas in religious and spiritual teachings. For example, while in the traditional African context, the sources of the proverbs are accepted to be the human composers, in the Bible, God is acknowledged to be the final source, at least of some, of the proverbs. (See Proverbs ۱:۱ and Ecclesiastes ۱۲:۱۱). Again, proverbial sayings have been used in the Bible in a new way to communicate the important message of God’s gracious provision of salvation and eternal fellowship with himself through the sacrificial death and resurrection of his son, Jesus Christ. Jesus used proverbial sayings to teach lessons about the Kingdom of God. Where people respond positively to the message, God gives them the power to become his children and to live out good lives. Thus, if, following the Biblical example, Ga and Dangme proverbs can be created (or existing ones modified) to tell the message of Christ, it will be an important addition to proverb use among the Ga and Dangme.

۳. What the Gospel Corrects or Replaces
During his teaching, Jesus corrected and replaced some of the Old Testament teachings in important respects. (See e.g., Matthew ۵: ۱۷-۴۸.) He did that, not to do away with the Law of Moses and the teachings of the prophets, but to make their teachings clearer. In the same way, the Gospel can be said to have corrected and replaced some of the values in Ga and Dangme proverbs. Following are examples.

Inferiority of Women 
It seems natural that wherever people live together and relate to one another, some should take a leadership role and others a subordinate position. This is to ensure harmony and smooth running of their affairs. This arrangement is reflected in various proverbs and sayings. Sometimes, however, the arrangement is misunderstood. One such example, among the Ga and Dangme, is where women are treated as if they were inferior to men. The Bible has corrected this view by revealing that both men and women were created in the image of God (Genesis ۱: ۲۶-۲۸), and that both have fallen and have been redeemed by Christ and made heirs of the Kingdom (۱ Peter ۳: ۷). So before God, there is no difference between men and women (Galatians ۳: ۲۸). They are equal and must have mutual regard for each other (Ephesians ۵: ۲۱), while playing different roles that best suit their peculiar nature.

Selective Truth-telling
There is a Ga saying that: Anökwale ni jwaa maa awieee. (Truth that can destroy the town (community) is not (to be) told.) This suggestion that the truth should not always be spoken needs to be corrected and replaced with one that commands the truth in all circumstances. The Gospel teaches that we must no longer tell lies but rather always speak the truth to one another (Ephesians ۴: ۲۵-۳۲) because truth makes us free.

Discrimination
Again, the tradition to respect the elderly and those who have distinguished themselves in society has come to mean discrimination against the less fortunate. So people such as the rich, elderly and political leaders are unduly favoured, as these Dangme proverbs show: Adowa se mi pöë. (The antelope’s back does not get wet), meaning the evils of an elder or important personality do not easily leak out. Also: Blö he ngmöhulö hu we ngmö kpêkpêê. (One who farms by the path does not keep a crooked farm), which means that a wealthy person is never guilty. While the Bible supports respect for the elderly and the noble (see e.g., ۱ Timothy ۵: ۱-۲ and ۱ Peter ۲: ۱۷), it disapproves of discrimination and favouritism. Instead, the Gospel teaches fair, just and equal treatment for all (Acts ۱۰: ۳۴; James ۲: ۱-۱۳).

Fatalism
The Ga proverb, Oföi yitso mli kpaaa la (There is always blood in the head of a tsetse fly) and the like, were meant to caution people when dealing with a person known to have done some evil. Unfortunately, this caution has been taken to suggest that people can never change from bad to good: once bad, always bad! But the Gospel has shown this view to be mistaken; for when anyone is joined to Christ, he is a new being; the old is gone, the new has come (۲ Corinthians ۵: ۱۷).

As has been shown above, there is much that the Bible affirms in Ga and Dangme beliefs and values. These must be firmly preserved. But the Bible also corrects and replaces some of the values, as we have shown. In traditional society itself, proverbs are changed to suit new situations. In much the same way, the values and beliefs they contain ought to be changed, where new light and understanding shows them to be incorrect; there is no need to hold on to them rigidly. This search for renewal is one of the most beneficial tasks the church in Africa can perform for the progress of society.

۴. Values which Local Proverbs add to Biblical Emphases 
It may not be possible to find positive values in Ga and Dangme proverbs which are entirely absent in the Bible. However, there are a number of values that are of special relevance to African societies which the Church in Africa must emphasize more than it is doing at present. This is necessary for two main reasons: (۱) In some cases, the Bible does not lay as much emphasis on the values as in traditional African society. (۲) Owing to the strong influence of non-African cultures, especially European culture, and other factors on African societies, these values – important as they are for keeping up the society – are getting lost; thus, causing break-down in African societies.

منابع :

https://blackhistory۹۳۸.wordpress.com/۲۰۱۷/۰۷/۱۷/the-ga-dangme-of-ghana/

https://en.wikipedia.org/wiki/Ga-Adangbe_people

http://www.trinicenter.com/kwame/۲۰۰۲/Jun/۱۹۲۰۰۲.htm

https://www.academia.edu/۹۲۴۶۷۹۵/Medu_Netcher_the_Study_of_Kemet_and_the_African_scholar

https://sk.sagepub.com/reference/africanreligion/n۲۸۶.xml

https://en.wikipedia.org/wiki/Scipio_Africanus