سینما، تنها هنر هفتم نیست بلکه زمینه ای گسترده و ارزشمند برای توجه، بررسی و رونمائی از روابط فردی، اجتماعی و تاریخی جوامع محسوب می گردد که می تواند نقش بسیار مهمی را به دنبال داشته باشد چنانچه در دوره پخش سریال "سال های دور از خانه" (اوشین) در ایران، نقش های اجتماعی متنوعی را با خود در جامعه آن روز و حتی پس از آن به دنبال داشته است.

رایزنی فرهنگی ایران در ژاپن نیز با درک اهمیت و جایگاه این مهم در تعاملات، تبادلات و دیپلماسی فرهنگی، پیش بینی ها و برنامه ریزی های قابل توجهی را در این زمینه به انجام رسانید که ضمن ارائه تصویری از سینمای ژاپن و سابقه همکاری های دو کشور در این زمینه، به برخی از مهمترین آنان اشاره می شود.

ورود سینما به ژاپن

ورود به عرصه سینما تا حدودی در ایران و ژاپن همزمان بوده و قدمت سینمای ژاپن به ۱۲۷۵ (۱۸۹۶م) و سینمای ایران به ۱۲۷۹ (۱۹۰۰م) بازمی گردد و سینمای ژاپن خیلی سریع توسعه یافت و از معدود کشورهای غیر غربی در عرصه حرفه ای صنعت سینما محسوب می شود و تاکنون فیلم های ژاپنی توانستند چهار دوره جایزه اسکار را که بیشترین تعداد در میان کشورهای آسیائی است به دست آورند.

از آغاز تولید فیلم های صامت و نمایش تصاویر متحرک در سال ۱۸۹۶ تا پایان این دوران در ۱۹۳۹، اولین دوربین فیلمبرداری که شیرو آسانو عکاس به این کشور آورد و به فیلمبرداری از گیشاهای ژاپنی پرداخت، اولین فیلم ناطق با نام "‌زن همسایه و زن من" ساخته هینوسوکه گُشو،  آغاز عصر طلایی سینمای ژاپن (۱۹۵۰) و ساخت و تولید فیلم های ماندگار و تاریخی تا ورود فیلم های ژاپنی به عرصه های جهانی و از جمله ایران، همواره این صنعت مورد توجه ژاپنی ها بوده و از سال ۲۰۰۰ هم که ژاپن به یکی از مهم ترین کشورها به عنوان "ابرقدرت عرصه قدرت نرم" مبدل گردید، این صنعت در محور تعاملات فرهنگی این کشور قرار گرفت.

ورود سینمای ژاپن به صحنه جهانی با فیلم "راشومون" (۱۹۵۰) اثر آکیرا کوروساوا آغاز شد که توانست جایزه شیر طلایی جشنواره فیلم ونیز (۱۹۵۱) و جایزه اسکار بهترین فیلم زبان خارجی را در جشنواره ۱۹۵۲ را به دست آورد.

اولین فیلم رنگی ژاپن،"کارمن به خانه می آید" به کارگردانی کیسوکه کینوشیتا در ۱۹۵۱ اکران شد و شخصیت­هایی همچون شوزو ماکینو(پدر سینمای ژاپن)، آکیرا کوروساوا، کنجی میوزوگوچی، ایشیرو هوندا، کاجیرو یاماموتو، ناگیسا اوشیما، شوهی ایمامورا، یاسوجیرو ازو، هیروکازو کورئیدا و ... و فیلم هایی چون راشومون، هفت سامورایی، داستان توکیو، ریش قرمز،  گودزیلا، شهر اشباح و ... سینمای این کشور را رونق بخشیدند و برخی از آنان در عرصه جهانی نقش آفرین شدند و فیلم های کارگردانان معروفی همچون آکیرا کوروساوا، تاکشی کیتانو، هایائو میازاکی موفق به دریافت جوایز بین المللی از سه جشنواره کن، برلین و ونیز شدند.

شوزو ماکینو(پدر سینمای ژاپن)

صنعت فیلم سازی ژاپن پس از آمریکا، کانادا و چین، چهارمین بازار بزرگ فیلم در جهان به شمار می رود و تا سال ۲۰۱۲، بزرگترین تولید کننده فیلم آسیا محسوب می گردید.

اقتصاد سینما در ژاپن

اقتصاد فرهنگ و به طور خاص سینما در ژاپن قابل توجه است و در کنار کتاب، مجله، مانگا، انیمیشن و ...، سینما تا حدود زیادی مورد اقبال مخاطبان داخلی و خارجی قرار دارد و درآمد حاصل از صنعت سینمای ژاپن در سال ۲۰۲۰ به ۱۴۳,۲۸۵ میلیارد ین رسید ضمن  آن که از سال ۱۹۹۳ به بعد تعداد سینماها افزایش یافت و از ۱۷۳۲ سالن در این سال به ۲۲۲۱ سالن در آخرین سال این دهه به ویژه ساخت مجمتع ها و مجموعه های سینمایی رسید.

علاوه بر این، تعداد فیلم‌های تولیدی سینمای ژاپن هم در دهه ۲۰۰۰ افزایش یافت و در سال ۲۰۰۶ بالاخره تعداد فیلم‌های ژاپنی نمایش داده شده از تعداد فیلم‌های وارداتی پیشی گرفت و در سال ۲۰۱۲ هم بعد از ۵۱ سال تعداد فیلم‌های تولیدی در سال به بالای ۵۰۰ مورد رسید، روندی که همچنان ادامه دارد.

البته علیرغم ارتقاء جایگاه سینما در ژاپن، برخی چالش ها به ویژه با توسعه تلویزیون در گذشته، امروز فضای مجازی و رقابت جدی با سینمای کشورهایی همچون کره جنوبی، چین، هند و ... وجود داشته و دارد که در ارتباط با اقتصاد سینما در داخل و خارج کشور تاثیر گذار بوده است.

جشنواره های فیلم در ژاپن

یکی از مهمترین دلایلی که می توان در خصوص رونق و ارتقاء جایگاه سینمای ژاپن مورد توجه قرار داد، رونق جشنواره های فیلم در این کشور به ویژه در دو دهه اخیر است که تعداد آنان به بیش از ۱۰۰ مورد رسید و از جمله مهمترین و مشهورترین رویداد بین المللی ژاپن در این خصوص، جشنواره بین‌المللی فیلم توکیو(۱) است.

فهرست بلندی از دیگر جشنواره ها را مانند یوفوئین، اوساکا، کیوتو، پی‌آ، یوکوهاما، جشنواره بین‌المللی انیمیشن هیروشیما، تاکاساکی، جشنواره فیلم‌های آسیایی فوکوئوکا، چوفو، جشنواره بین‌المللی فیلم مستند یاماگاتا، جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه سوکاگاوا، جشنواره بین‌المللی فیلم‌های تخیلی یوباری، جشنواره بین‌المللی فیلم فوکوئوکا–آسیا فوکوس، جومونجی، نی‌ئی‌گاتا، کینِکو، جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان کیوتو،فستیوال فیلم مستند زا-کوئِنجی، جشنواره بین‌المللی فیلم محیط زیست گرین ایمیج، جشنواره جایزه انیمیشن توکیو، جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه توکوشیما، جشنواره فیلم اسلامی، جشنواره فیلم‌های ورزشی کوبه، جشنواره بین‌المللی فیلم آسیا و ...  هستند که توانستند در ارتقاء و رشد جایگاه این صنعت در ژاپن، زمینه های مناسب و رو به رشدی را فراهم نمایند.

تعاملات سینمای ایران و ژاپن

تولید فیلم های مشترک، حضور در جشنواره های یکدیگر، خرید و تامین فیلم و سریال مهمترین بخش های همکاری دو کشور محسوب می شوند که به دلیل وجود برخی اشتراکات و علائق فرهنگی و هنری و همچنین مولفه های آسیائی، مورد توجه بوده است.

در این زمینه باید به سابقه دو کشور در خصوص جنگ و همچنین تجربه تلخ سلاح های کشتار جمعی و بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی و حملات شیمیائی صدام به حلبچه، جبهه های جنگ ایران و صدام و ... اشاره کرد که سینمای این حوزه را نیز در تعاملات و همکاری های سینمایی برجسته نمود و عامل مهمی بود برای این که رایزنی فرهنگی ایران در ژاپن هم در برگزاری ۴ دوره هفته فیلم ایران در این کشور، جشنواره مجازی و آنلاین به مناسبت هفته دفاع مقدس و دیگر مناسبت ها، نسبت به ترجمه، زیرنویس و نمایش مجموعه های مرتبط با دفاع مقدس همچون "ویلائی ها"، "بادیگارد"، مستند " ۱۸ درصد"(۲)، مستند "شام آخر"(۳) و ... اقدام نماید که مورد توجه و استقبال مخاطبان ژاپنی نیز قرار گرفتند.

ساخت مجموعه های مشترک هم زمینه ای بود که در نتیجه همکاری سینماگران دو کشور مانند " گلگو ۱۳"، "بید وباد"، "فردا"، "فرش باد"، "حافظ"، "دونده زمین"، "مثل یک عاشق"، میهمانخانه ماه نو (به کارگردانی تاکه‌فومی تسوتسویی و تهیه کنندگی جواد نوروز بیگی و شهره گلپریان که رایزنی فرهنگی نیز در مراحل ساخت آن همکاری داشته و در تیتراژ از این همکاری تقدیر شد) و ... به ثمر نشست و در دوره های مختلف نیز فیلم هایی با موضوع ایران و ژاپن به ویژه مهاجرین و جویندگان کار مانند "میان رودان؛ ثبت اکتشافات ایران و عراق" (۱۹۵۷، نوبویو هوریبا)، "پاییز سوزان" (۱۳۵۷، ماساکی کوبایاشی)، "یک بار برای همیشه" (۱۳۷۰، سیروس الوند)، "زیر پوست شهر" ( ۱۳۷۹، رخشان بنی اعتماد)، "ماه همه جا در می‌آید" (۱۳۷۲، یوایچی سای)، " مستند مهرآباد- ناریتا (۱۳۹۷، امیر باشتی که رایزنی فرهنگی نیز در این زمینه همکار ی های نزدیکی را به صورت محتوایی و شکلی داشت) و ... ساخته شد و توانست توجه مخاطبان را جلب نمایند.

شناخت از سینمای ایران در ژاپن به نظر می رسد که به سال های بین المللی شدن آن در دهه ۱۳۶۰ باز می گردد و نمونه آن در جشن هزارمین سال تولد فردوسی در سال ۱۳۱۳ و با حضور میهمانانی از کشورهای مختلف و از جمله ژاپن و نمایش فیلم «فردوسی» است که از ژاپن نیز آتسوئوجی آشیکاگا ایران شناس شهیر ژاپنی حضور داشت و احتمالا نخستین ژاپنی‌ است که فیلم ایرانی دیده باشد.

پس از آن و در سال ۱۳۷۲ با نمایش فیلم "خانه دوست کجاست؟" عباس کیارستمی، روند نمایش عمومی فیلم های ایرانی با هدف تجاری نیز وارد عرصه جدید همکاری های مشترک دو کشور گردید و پس از آن فیلم هایی مانند "زیر درختان زیتون"، "کلوزآپ"، "مسافر"، "نان و کوچه"، "ده"،  "ای بی سی آفریقا"، "زندگی و دیگر هیچ" و "طعم گیلاس" عباس کیارستمی، "گال"، "دان"، "رقص خاک"، "بهار"، "دلبران"، "حافظ" و "دت یعنی دختر" ابوالفضل جلیلی، "بچه‌های آسمان"، "رنگ خدا"، "بدوک" و "باران" مجید مجیدی، "کیسه برنج" و "بید و باد" محمدعلی طالبی، "مهرمادری" و "فرش باد" کمال تبریزی، ""فردا" ستسو ناکایاما محصول مشترک ایران و ژاپن، "به وقت شام" ابراهیم حاتمی کیا، مستند "سونیتا" رخساره قائم مقامی محصول مشترک ایران، سوئیس و آلمان، و ... به نمایش عمومی در آمدند.

ژاپن و سینمای این کشور به ویژه پس از انقلاب بسیار مورد توجه مقامات و مردم نیز قرار گرفتند و در رسانه‌ها حضور و اهمیتی ویژه یافتند و فیلم‌ها و سریال‌های ژاپنی بارها و بارها از تلویزیون پخش شدند.

در همین زمینه می توان به اظهارات مقامات و مسئولین کشور در دوره های مختلف اشاره نمود چنانچه مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای مجمع نویسندگان مسلمان (۲۸ مهر۱۳۷۰) می فرمانید: "ژاپنی ها بر می دارند از زندگی معمولی و شخصی یک نفر، یک موضوع برای فیلم درست می کنند که مطابق با واقع است. اصلاً علت جاذبه‌ فیلم های ژاپنی هم این است. البته هنرپیشه‌های خوبی دارند، اما علت جاذبه این است که درست مطابق با واقع است. این سریال "سالهای دور از خانه" که نشان می دادند، که همه را جذب کرد، حتّی امام را – حاج احمد آقا می گفت که امام مرتب این سریال را نگاه می کردند – علتش چیست؟ چون زندگی که آن شخص در فیلم دارد و آن کاری که او دارد می کند، درست مطابق با واقع است؛ یعنی همانی است که واقعیت دارد. اصلاً هنرمند این است."

آقای هاشمی رفسنجانی هم در خاطرات پنجشنبه ۱۱ فروردین سال ۱۳۶۲ به تماشای فیلم های ژاپنی اشاره و می نویسد: "عصر مقداری از کتاب "نظام حقوق" شهید مطهری را مطالعه کردم. فیلم "روزهای خوش" ژاپنی را تماشا کردم، خیلی جالب است. ترویج خوبی برای کار، نظم، وطن دوستی و وظیفه شناسی است." و جمعه ۹ اردیبهشت ماه هم در خطبه‌ دوم نماز جمعه تهران درباره ماجرای یک فیلم ژاپنی که احتمالا همان فیلم "روزهای خوش" است می گوید: "فیلم را که دیدم، متوجه شدم بی خود نیست که ژاپنی‌ها این قدر پیشرفته‌اند. این فیلم، خانواده ژاپنی را نشان می‌داد. این ژاپنی اولا، تند و تند، می‌زائید، یازده تا، نه تا بچه هم پسر و هم دختر. بعد اینها در مزرعه‌ای که داشتند، چنان کار می‌کردند که اصلا، آرام راه نمی‌رفتند، می‌دویدند؛ به جای راه رفتن، می‌دویدند، یک نظمی داشتند، کاری داشتند، یکی وسایل مزرعه داشت، گاو داشت و گاوداری می‌کرد... تمیز هم بودند، زندگی‌های مرتبی هم داشتند، به جنگ کمک می‌کرد، خودش به جنگ می‌رفت. مالیاتش را می‌داد، گاوداری‌اش را می‌کرد، بچه داری می‌کرد، مزرعه را اداره می‌کرد. یک فیلم این جوری نمایش دادند که این قدر هم زیبا، زندگی او را نشان می‌داد."

مهمترین فعالیت ها و اقدامات رایزنی فرهنگی

با این پیش زمینه، رایزنی فرهنگی ایران در ژاپن نیز برای فعالیت جدی و گسترده با توجه به اهمیت موضوع از ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ برنامه ریزی و اقدام نمود که نقش بسیار مهم و تاثیرگذاری را در توسعه تعاملات دو کشور به دنبال داشت.

متاسفانه در حوزه محتوایی و به زبان ژاپنی، خلاء های جدی برای معرفی ظرفیت های ایران به فرهنگ دوستان و علاقه مندان ژاپنی وجود دارد و دیگر زبان ها از جمله انگلیسی هم برای عموم جامعه قابل بهره برداری و استفاده نیست و لذا از روزهای ابتدایی حضور در ژاپن، این خلاء در تعاملات و ارتباطات بسیار مشهود و مشکل ساز جلوه می کرد و امکان برقراری ارتباط عمیق و دقیق را سلب می نمود.

در مواجهه با جامعه ای اهل مطالعه و دانستن، کمتر محتوای قابل ارائه ای وجود داشت که بتوان در برنامه ها، دیدارها، ملاقات ها و درخواست ها ارائه کرد و لذا باید گام عملی و مهمی پیش بینی می شد تا هم در زمان حاضر و هم بلند مدت و آینده بتوان از آنان بهره برداری نمود، لذا تولید محتوا به زبان ژاپنی در قالب هایی همچون فیلم، کتاب، مجله تخصصی، فضاهای مجازی و ... دنبال شد و شرایط بسیار مطلوبی را برای نمایندگی پس از آن فراهم کرد و انتشار ۱۱ عنوان کتاب و مجله با بیش از ۲۳ هزار تیراژ علاوه بر نسخه دیجیتالی، ترجمه و زیرنویس ۱۲ فیلم بلند، تعداد قابل توجهی فیلم های کوتاه، تولید مستمر محتوا در فضاهای مجازی و ... بخشی از این فعالیت ها بود.

ویژگی های خاص زبان ژاپنی موجب شد تا محتواهای بسیار ارزشمندی از سوی رایزنی فرهنگی تدارک و عرضه شود که نقطه قوت تعاملات و ارتباطات قرار گرفتند و حتی تقویت کننده سطوح دیگر ارتباطات مانند اقتصادی شدند تا جایی که  برخی از تجار موفق ایرانی خواستار آن بودند تا با دریافت مجله های رایزنی فرهنگی(۴) ارتباطات بهتری را در جهت شناخت طرف های ژاپنی به دست آورند و از انتشار نوبت های مختلف چاپ این نشریه نیز حمایت نمودند.

توجه به حوزه  فیلم و سینما هم در واقع نشئت گرفته از همین ضرورت از یک سو و پاسخ به علاقه مندی ویژه مخاطبان به این هنر و از جمله سینمای ایران از سوی دیگر بود تا بتوان پل ارتباطی عمیق تری در حوزه فرهنگی و هنری ایجاد نمود و در این میان عدم در اختیار داشتن فیلم های مناسب و پرتعداد با زیرنویس ژاپنی مانع جدی برای این مهم بود چرا که فیلم های با زیرنویس انگلیسی هم چندان مورد پسند و علاقه مخاطب ژاپنی نیست.

عمده فعالیت در این خصوص را اقداماتی نظیر برگزاری مراسم رونمایی از فیلم، برگزاری جشنواره ها و هفته های فیلم، ترجمه و زیرنویس فیلم های مختلف بلند و کوتاه ایرانی، برگزاری برنامه در دانشگاه ها و مراکز فرهنگی، همکاری با موسسات مختلف ژاپنی فعال در حوزه فیلم و سینما، توجه به فیلم های مستند، برگزاری نشست های تخصصی، دوره های آموزشی، ملاقات با روسا و مسئولان نهادهای مرتبط در این زمینه، چاپ کتاب، تحقیق و پژوهش و ... می توان برشمرد.

ترجمه و زیرنویس فیلم

 ترجمه و زیرنویس ۱۲ فیلم در این دوره (۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰) علیرغم مشکلات فراوان به ویژه پیچیدگی های زبان ژاپنی با همراهی اداره کل همکاری های فرهنگی و امورایرانیان خارج از کشور سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و بنیاد فارابی شامل "بادیگارد"، "طعم شیرین خیال"، "حوض نقاشی"، "رخ دیوانه"، "خیلی دور خیلی نزدیک"، مستند "شام آخر"، "ویلایی ها"، "مادری"، "آذر"، مستند "۱۸ درصد"، "آیدا و سارا"  و "خانه ای در خیابان ۴۱" به انجام رسید که علاوه بر هفته های فیلم، در برنامه های مختلف مانند نمایش آنلاین، نمایش در شهرداری ها، موسسات، دانشگاه ها و ... مورد بهره بردرای قرار گرفتند و در واقع به مانند جشنواره های معتبر، رونمایی از ترجمه و زیرنویس ژاپنی فیلم های جدید از هفته های فیلم آغاز و در طول سال مورد بهره برداری قرار می گرفت.

هفته های فیلم ایران در ژاپن

برگزاری هفته های فیلم ایران در ژاپن مهمترین فعالیت رایزنی فرهنگی در حوزه سینمایی است و تاکنون ۴ دوره هفته فیلم ایران در ژاپن از ۱۳۹۷ و هر سال (مردادماه) به طور مستمر و منظم برگزار شد و همراهانی همچون شهرداری میناتاکو، شهرداری شیناگاوا، یونی فیلم ژاپن، انجمن تولید کنندگان سینمای ژاپن، موسسه Only Heart و ... یافت و به جشنواره ای در سطح مطلوب مبدل شد و زمان مشخص، طراحی لوگو، پوستر، اطلاع رسانی گسترده، تنوع فیلم ها، استفاده از مجموعه های جدید و ... عواملی برای هویت بخشی آن شد که موجب گردید مخاطبان فراوان و جدیدی حتی در میانه کرونا به دست آورد.

اولین هفته فیلم ایران سه شنبه ۱۷ مرداد ۱۳۹۷ در سالن اکاساکا با نمایش ۷ فیلم شامل فصل نرگس، مبارک (انیمیشن)، شرقی (مستند زندگینامه پروفسور ایزوتسو)، دلبری، بادیگارد، کفش هایم کو؟ و پری دریایی در ۱۱ اکران برپا شد و دومین هفته فیلم نیز دوشنبه ۱۴ مرداد ۱۳۹۸ مجددا در سالن آکاساکای توکیو با ۱۴ اکران و زیرنویس ژاپنی تمام فیلم ها شامل "بادیگارد"، "طعم شیرین خیال"، "حوض نقاشی"، "رخ دیوانه"، "خیلی دور خیلی نزدیک" و مستند "شام آخر" و اجاره یک بار پخش فیلم "تنگه ابوقریب" از موسسه ژاپنی Broadway به نمایش در آمد.

سومین هفته فیلم دوشنبه ۲۰ مرداد ۱۳۹۹ در ۱۴ اکران در سالن آکاساکا در میانه شیوع کرونا با رعایت پروتکل های بهداشتی و نمایش ۷ فیلم با زیرنویس ژاپنی شامل ۴ فیلم جدید "ویلایی ها"، "مادری"، "آذر" و مستند "دفاع مقدس ۱۸ درصد" و ۳ فیلم "طعم شیرین خیال"، "حوض نقاشی" و "خیلی دور خیلی نزدیک" به نمایش در آمد و چهارمین هفته هم باز در میانه شیوع کرونا با حامی جدید یعنی موسسه only heart با در اختیار گذاردن رایگان دو فیلم خود، جمعه ۲۲ مرداد ۱۴۰۰ در سالن لیبرای شهرداری و با ۱۱ اکران برپا شد و ۲ فیلم جدید زیرنویس شده رایزنی فرهنگی شامل "سارا و آیدا" و "خانه ای در خیابان چهل و یکم" و دو فیلم قبلی "ویلایی ها" و مستند "دفاع مقدس ۱۸ درصد"  مجموعا ۶ فیلم به نمایش درآمدند.

رونمایی از مجموعه های سینمایی

رونمایی و نمایش فیلم مستند "شرقی"، زندگینامه پروفسور ایزوتسو اندیشمند، فیلسوف، اسلام شناس و قرآن پژوه ژاپنی اثر مسعود طاهری سه شنبه ۲ مرداد ۱۳۹۷ با دعوت از حدود ۲۰۰ نفر از علاقه مندان و شخصیت های ژاپنی از جمله ماتسوموتو آخرین بازمانده از شاگردان ایزوتسو، ساکاگامی، ساوایی، اونو، کامادا، تاکه شیتا، کوبایاشی و ...، حجت الاسلام و المسلمین حشمتی به عنوان نماینده وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین کارگردان فیلم در سالن لیبرای شیناگاوا دیگر برنامه رایزنی فرهنگی در این خصوص بود و البته بعد از این نیز همکاری در تولید و برنامه رونمایی فیلم مستند "از مهرآباد تا ناریتا" به کارگردانی و تهیه کنندگی امیر باشتی به انجام رسید که از معدود مجموعه هایی است که به طور خاص بر موضوع مهاجرت و فعالیت ایرانیان مقیم ژاپن به ویژه در سال های دهه ۶۰ و ۷۰ تمرکز نموده و شنبه ۱۸ خرداد ۱۳۹۸ اجرا گردید.

نشست های تخصصی و آموزشی

نشست های تخصصی به همراه پخش فیلم با هدف توسعه تعاملات و شناخت فرهنگی برنامه ریزی شده بودند که از جمله آنان نشست "چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی و پخش فیلم مستند "برای آزادی" در مورد وقایع انقلاب، ۱۱ اسفند ۱۳۹۷ به همراه توضیحات تفصیلی دکتر هیتوشی سوزوکی و دکتر هیده کو ساکورائی دو شخصیت ایران شناس انجام شد و پس از آن هم دو برنامه جداگانه شامل نمایش فیلم مستند "برای آزادی" با سخنرانی دکتر سوزوکی ایران شناس ژاپنی در خصوص ایران، ۱۱ بهمن ۱۳۹۸ و همچنین پخش مستند "شام آخر" ۱ آذر ۱۳۹۸ با توضیحات دکتر هیرویوکی آئویاما استاد منطقه شناسی و موضوعات مرتبط با داعش و افراط گری در دانشگاه مطالعات خارجی توکیو که دارای ارتباطات نزدیکی با رایزنی فرهنگی است برپا شد که مورد توجه دانشجویان به ویژه دانشجویان زبان و ادبیات فارسی این دانشگاه قرار گرفت.

نشست معرفی ایران و نمایش فیلم "بچه های آسمان" مجید مجیدی هم در شهر فوجی ساوا در اطراف توکیو با همکاری انجمن فرهنگی این شهر، یکشنبه ۳ آذر ۱۳۹۸ اجرا شد که با توضیحات تکمیلی دکتر احسان جوانمردی و آقای هیتوشی موریشیما در ارتباط با ایران همراه گردید و همین برنامه نیز مقدمه ای برای اجرای اولین جشنواره فیلم استانی فوجی ساوا شد.

البته جشنواره استانی فیلم ایران در فوجی ساوا زمینه مناسبی بود تا برخی از فعالیت های این حوزه در استان ها و خارج از پایتخت نیز اجرا شود و لذا برای روزهای شنبه و یکشنبه ۱۰ و ۱۱ اسفند ۱۳۹۸، با ۶ فیلم زیرنویش شده رایزنی فرهنگی در ۸ اکران پیش بینی شد و برنامه ریزی، هماهنگی، رزرو سالن، طراحی پوستر، اطلاع رسانی و ... به طور کامل انجام گردید که متاسفانه به دلیل شیوع کرونا و برقراری شرایط اضطراری، این برنامه قطعی لغو و به زمان دیگری موکول شد.

اجرای برنامه های آموزشی در زمینه های مختلف از جمله زبان و ادبیات فارسی، شعر، موسیقی، آشپزی و... از اولویت ها و برنامه های مهم قبل و بعد از کرونا به صورت مستمر بوده و هست و از جمله آنان در حوزه سینمایی، دوره آموزشی معرفی سینمای ایران با سخنرانی و ارائه دکتر هیتوشی سوزوکی ایران شناس و علاقه مند به سینمای ایران در ۵ جلسه در آبان ۱۳۹۶ در ساختمان قبلی رایزنی فرهنگی در تودوروکی بود.

نمایش آنلاین و تولید محتوا در فضای مجازی

کرونا هر چند بسیاری از برنامه های حضوری را با چالش جدی مواجه نمود و آسیب ها و تاثیرات منفی و فراوان اجتماعی، اقتصادی، فجایع انسانی و ... به دنبال داشت اما نتایج مثبتی هم داشت که مهمترین آن، گرایش جدی به حوزه مجازی و توسعه و گسترش اجرای برنامه ها در این فضاها بود.

پس از گذشت مدتی کوتاه و تسلط نسبی بر بحران پیش آمده، زمینه برای توسعه بیش از پیش فعالیت ها حتی در مقایسه با برنامه های حضوری فراهم شد و رایزنی فرهنگی نیز بسیاری از نشست ها و سمینارهای تخصصی، دوره های آموزشی، کلاس های زبان فارسی، مراسم های ملی و مذهبی، نمایشگاه های مجازی سردار سلیمانی، ایران زیبا، دفاع مقدس و ... را در این بستر اجرایی نمود.

از جمله این فعالیت ها، نمایش دو فیلم دفاع مقدس بود که پیش از این به صورت حضوری و در قالب هفته های فیلم رایزنی فرهنگی ترجمه، زیرنویس و به نمایش در آمدند و این بار به مناسبت هفته دفاع مقدس در مهرماه ۱۴۰۰ در قالب جشنواره فیلم آنلاین در یوتیوب رایزنی فرهنگی دو فیلم "۱۸ درصد" و "ویلائی ها" به نمایش در آمد و حدود ۵۰۰ نفر از آن بازدید نمودند.

همچنین در حوزه فیلم های دفاع مقدس نیز ۱۰ مجموعه کوتاه از بنیاد فارابی که برداشت از فیلم های مرتبط بود توسط رایزنی فرهنگی ترجمه و زیرنویس گردید و در فضاهای مجازی به همین مناسبت منتشر شد که نمونه های آن همچون "چ"، "اخراجی ها"، "موج مرده"، "دیده بان"، "دریاچه ماهی"، "گلوگاه شیطان"، "سرزمین خورشید"، "سجده بر آب"، "مزرعه پدری"و "پنج قدم آخر" بودند.

ساخت مستند در حوزه دیپلماسی فرهنگی و عمومی

همزمان با شیوع ویروس کرونا در جهان و از جمله ایران و ژاپن، یکی از مهمترین اقدامات در حوزه دیپلماسی عمومی و فرهنگی می توانست تهیه و ارائه پیام های همدلی و همراهی میان کشورها باشد و لذا رایزنی فرهنگی ساخت و تهیه دو فیلم مستند "پیام همدلی ملت ژاپن به مردم ایران" و "پیام تقدیر و همدلی ملت ایران در پاسخ به پیام همراهی مردم ژاپن" در مجموع ۲۴ دقیقه ای را در ۱۳۹۹ با موضوع لغو تحریم ها و مقابله با کرونا با حضور جمعی از علاقه مندان ایرانی و ژاپنی انجام داد و در نوروز ۱۴۰۰ هم با حضور تعدادی از فارسی آموزان ژاپنی، مستند مشابهی آماده سازی شد که در فضای رسانه ای دو کشور مورد توجه قرار گرفت و به دلیل نوع و شکل ساخت، هر ۳ مستند نیز توجه مخاطبان را به دنبال داشت.

ساخت نماهنگ های موضوعی

پس از گذشت حدود ۴۰ سال، شینزو آبه نخست وزیر ژاپن به دلیل برخی ملاحظات منطقه ای و افزایش تنش در خاورمیانه که به دلیل تامین امنیت سوخت برای این کشور از اهمیت فوق العاده ای برخوردار می باشد، در خرداد ۱۳۹۸ عازم تهران شد که فصل جدیدی از روابط دو کشور محسوب گردیده و همین سفر و انتشار اخبار دیدار وی با مقام معظم رهبری (مدظله العالی) عامل مهمی شد تا برخی از ژاپنی ها، نسبت به شناخت بیشتر از شخصیت رهبر معظم انقلاب علاقه مندی داشته باشند.

به همین دلیل رایزنی فرهنگی نیز تلاش نمود تا ضمن تحقیق و جمع آوری بیانات مقام معظم رهبری در حوزه های مختلف، نماهنگ ها و فیلم های کوتاهی را آماده سازی و با ترجمه و زیرنویس ژاپنی در شبکه های اجتماعی منتشر نماید که برخی از مهمترین موضوعات شامل "اهمیت کتاب و مطالعه"، "علم، بنیان کشورها"، "اهمیت حفظ محیط زیست"، "جایگاه زن از منظر اسلام"، "هنر دینی در جوامع" و ... می باشد و با استفاده از تصاویر مناسب تلاش گردید تا زمینه های توسعه، پیشرفت، دستاوردها و اقدامات کشورمان نیز ارائه گردد.

چاپ کتاب در حوزه سینما

چاپ کتاب "سینمای ایران و ژاپن" به سفارش رایزنی فرهنگی و با قلم قدرت الله ذاکری ژاپن شناس همراه با مقدمه، نگارش بخش هایی از کتاب همچون ضمیمه فعالیت های سینمایی رایزنی توسط اینجانب تالیف و با همکاری انتشارات بین المللی الهدی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در چهار فصل و ۳۳۵ صفحه، خرداد ۱۴۰۰ منتشر گردید و نسخه دیجیتالی آن هم از طریق سایت طاقچه در ایران در دسترس علاقه مندان قرار گرفت که در واقع نگاهی به آنچه تاکنون میان سینمای دو کشور به وقوع پیوسته داشت و اطلاعات جامعی را در این زمینه به عنوان مجموعه ای کامل از تعاملات فیمابین ارائه می نماید با این هدف که بتواند روزنه‌ای به مسیری بگشاید که کارکرد و برایندی بهتر را از این ارتباطات به دست آورد.

با توجه به آنچه ارائه شد، حوزه فیلم و سینما، زمینه مورد علاقه ژاپنی ها است و برنامه ریزی در این خصوص علاوه بر امکان شناخت بهتر دو ملت، می تواند زمینه توسعه همکاری های فیمابین در زمینه های مختلف را فراهم نماید که البته دقت در برنامه ریزی، توجه به جزئیات و اجرای برنامه هایی همچون هفته های فیلم، زیرنویس فیلم های جدید، مستند سازی و ... می تواند در این زمینه بسیار اثرگذار باشد.

به قلم: حسین دیوسالار دکترای جامعه شناسی سیاسی و رایزن فرهنگی ایران در ژاپن

پی نوشت:

۱. جشنواره بین المللی فیلم توکیو (Tokyo International Film Festival) به عنوان بزرگ‌ترین رویداد سینمایی ژاپن در سال ۱۹۸۵ به عنوان نخستین جشنواره بزرگ فیلم افتتاح شد و همواره فیلم ها و فیلم سازان استثنایی از سراسر جهان و از جمله ایران را مورد توجه قرار می دهد و در لیست جشنواره‌های رقابتی آسیایی و مورد تایید انجمن تهیه‌کنندگان جهانی فیلم (FIAPF) قرار دارد.

۲. "مستند ۱۸ درصد" درباره اعزام و درمان مجروحان شیمیائی دفاع مقدس به ژاپن به کارگردانی مصطفی شبان و ماجرای جانباز شیمیایی علی جلالی است که تنها ۱۸ درصد از ریه او سالم مانده بود و علیرغم ناامیدی از درمان، به زندگی بازگشت و داستان اعزام وی و ۵ نفر دیگر از جانبازان شیمیایی، روایت این مستند قرار گرفت که در هفته های فیلم ایران در ژاپن و همچنین جشنواره آنلاین سینمایی به مناسبت هفته دفاع مقدس به نمایش در آمد.

۳. مستند "شام آخر" مرتبط با روستای "معلولا"  قدیمی ترین روستای مسیحی نشین منطقه بین النهرین در سوریه است که در ۶۰ کیلومتری دمشق واقع شده و قدمت آن به چند هزار سال قبل باز می گردد و معماری فوق العاده ای داشته و خانه هایش همچون غار و در دل کوه بنا شده اند. این شهر زیبا، تاریخی و آثار گرانبهایش در جریان حمله داعش از بین می رود و زن، مرد، پیر و جوان بی گناه به خاک و خون کشیده می شوند که در فیلم، روایتی از این جنایات به نمایش در آمده است.

۴. در یادداشت شماره ۱۰ مورخ ۳۰ فروردین ۱۴۰۰ که در خبرگزاری ایرنا با عنوان"موسیقی ایرانی و گردشگری در چهارمین شماره مجله ایران به زبان ژاپنی" منتشر شد (www.irna.ir/news/۸۴۳۰۰۴۱۰/)، به طور تفصیلی در مورد مجله تخصصی "ایران" رایزنی فرهنگی توضیح داده شد.

تاریخ یادداشت ۲۲ مهر۱۴۰۰ (www.irna.ir/news/۸۴۵۰۳۸۵۳/) برخی منابع مورد استفاده، مقاله "نگاهی به سینمای ژاپن"، ۱۳۹۷، دکتر میلاد دلفان آذری و کتاب "سینمای ایران و ژاپن" تالیف قدرت الله ذاکری با کوشش دکتر حسین دیوسالار