مقدمه

بدون شک برای کشوری که نخستین وزارت فرهنگ در جهان را تاسیس کرده است فرهنگ از عناصر مهم دیپلماسی محسوب می‌شود. این توجه منحصر به فرد به فرهنگ و نقش آن در روابط بین الملل مبتنی بر نگاه و توجهی است که دولت و سیاست گذاران فرانسوی از دیرباز به مقوله فرهنگ در این کشور مبذول داشته اند. فرانسه در طول تاریخ سعی کرده است که شکوه و اقتدار تاریخی خود را بر پایه فرهنگ و هنر بنا کند. فرانسه در حوزه دیپلماسی فرهنگی یا به بیان روشن تر استفاده از فرهنگ برای پیشبرد اهداف سیاسی و اقتصادی خود در خارج از کشورهای پیشرو محسوب شده و در واقع از معدود کشورهایی است که خیلی زود از دیپلماسی فرهنگی در حوزه سیاست خارجی بهره جسته است. دیپلماسی فرهنگی در نظر فرانسوی ها بدین دلیل کارکرد دارد که در نظر جهانیان فرانسه پرشکوه جلوه کند. این امر بدان معناست که فرانسه می کوشد با نمایش فرهنگ و هنر خود در جهان عظمت و اقتدار گذشته خود را یادآوری کند و به همین دلیل است که بر زبان ، ادبیات و هنر خود بیش از هر ابزار دیگری در روابط فرهنگی اش تاکید دارد.

فرانسه در عرصه سیاست های فرهنگی در سطح بین الملل ۳ اولویت را دنبال می‌کند که عبارتند از:

۱- نشر آفرینش های هنری معاصر در تمامی اشکال آن مانند تئاتر، سینما و هنرهای خیابانی ،

۲- کمک به درخشش فرهنگ فرانسه و تحقق تنوع فرهنگی ،در این زمینه فرانسه تلاش می‌کند تا تمام هنرها و وجوه فرهنگی خود را در کشور میزبان به نمایش بگذارد مانند برگزاری نمایشگاه های نقاشی، نمایش فیلم، حمایت ازجشنواره فیلم ،کنسرت و ...

۳- تقویت ظرفیت های حرفه ای رشته های مختلف هنری

در کنار این سه محور اولویت های دیگری نیز وجود دارند که شامل کمک به اعتلا و نشر زبان فرانسه در سراسر جهان است . این مورد در صدر اولویت های دیپلماسی فرهنگی فرانسه به شمار می‌رود. توسعه همکاری ها در حوزه هایی که فرانسه در آن صاحب نظر و صلاحیت و مرجع محسوب می شود مانند حوزه های هنری، میراث فرهنگی، کشاورزی و صنایع غذایی. فرانسه باور دارد که سرمایه های فکری علمی و فنی اش نباید محدود به این کشور بوده و باید مورد استفاده دیگران نیز قرار بگیرد در واقع فرانسه در پی انتقال الگوی مورد نظر خود به کشور میزبان است.

مسئولیت اصلی دیپلماسی فرهنگی با وزارت امورخارجه و در داخل این کشور با مدیریت کل توسعه و همکاری بین المللی است که در سال ۱۹۹۸ از ادغام وزارت کمک های خارجی با وزارت کمک های توسعه ای به وجود آمد است. در کنار آن، وزارتخانه هایی، چون وزارت فرهنگ، وزارت آموزش و پرورش و وزارت آموزش عالی تا حد زیادی در دیپلماسی فرهنگی دخیل هستند.

مراکز فرهنگی در دستگاه دیپلماسی فرانسه به شکل مستقیم با وزارت خارجه فرانسه مرتبط بوده و این وزارتخانه، بودجه و نیروی انسانی مورد نیاز آنها را تأمین می کند. از این رو، مراکز مذکور از استقلال نسبی ای که مراکز شبیه به آن، مانند موءسسه گوته (آلمان) و شورای بریتانیا (انگلستان) از آن برخوردارند، سود نمی برند. لذا وابستگی مستقیم ساختاری و سلسله مراتبی را باید به عنوان مهم ترین ویژگی دیپلماسی فرهنگی فرانسه به حساب آورد.

منطقه غرب آسیا به ویژه کشورهای حوزه شامات(سوریه و لبنان) از دیر باز حوزه تمرکز دیپلماسی فرهنگی فرانسه بوده است . اگرچه عراق تحت قیمومیت انگلیس بود اما فرانسه همیشه نگاهی به عراق به عنوان کشوری که امکان نفوذ فرهنگی در آن هست داشت. هم چنین فرانسه از قرن ۱۹ فعالیت فرهنگی خود را در عراق در قالب اکتشاف میراث فرهنگی  و آثار باستانی آغاز نمود. هر چند که حوزه همکاری های فرهنگی در روابط میان فرانسه و عراق تا قبل از سال ۲۰۰۳ چندان جایگاهی نداشت و بیشتر همکاری ها در حوزه نظامی –امنیتی بوده است. تاسیس انستیتو فرانسه در بغداد در سال ۲۰۱۲ نقطه عطفی در توسعه و گسترش روابط فرهنگی فرانسه و عراق بوده است.

نگاشت پیش رو به بررسی دیپلماسی فرهنگی فرانسه در عراق و هم چنین  اقدامات  و فعالیت های نهادهای فرهنگی فرانسه در عراق می پردازد.

روابط فرانسه و عراق در طول تاریخ معاصر

اولین کنسولگری فرانسه در سال ۱۶۷۹ در بصره تأسیس شد . کنسولگری فرانسه در بغداد  نیز در سال ۱۷۳۹ افتتاح شد که اولین کنسولگری خارجی بود که در آن زمان در بغداد افتتاح  می شد . کنسولگری انگلیس در عراق در سال ۱۷۷۶ افتتاح شد. روابط عراق و فرانسه از تشکیل کشور عراق در سال ۱۹۲۱ تا اوایل دهه ۱۹۷۰ در پایین ترین سطح قرار داشت.علت آن امر این بود که عراق در نظام قیمومیت به انگلیس سپرده شد. پس از کودتای ژوئیه ۱۹۵۸  در عراق،این کشور به بلوک شرق به رهبری اتحاد جماهیر شوروی نزدیک شد و این نزدیکی پس از کودتای ۱۹۶۳ ادامه یافت . در سال ۱۹۷۲ تفاهم نامه دوستی و همکاری میان فرانسه و عراق به امضا طرفین رسید.

در عین حال احمد حسن البکر و معاون وی یعنی صدام حسین تمایل صریحی به ایجاد روابط راهبردی با فرانسه به عنوان نوعی توازن در روابط با شوروی داشتند. به ویژه اینکه روابط عراق - انگلیس و عراق - آمریکا در بدترین  دوران خود  قرار داشت. عراق از ژاک شیراک نخست وزیر وقت فرانسه دعوت کرد تا در سال ۱۹۷۴ برای مذاکره در مورد همکاری در زمینه انرژی و نظامی به عراق سفر کند و سفر صدام حسین به پاریس در سال ۱۹۷۵ در ادامه سفر شیراک به بغدادبود. در دهه ۱۹۸۰ همکاری های گسترده نظامی و اقتصادی عراق و فرانسه به اوج خود رسید.

با این حال روابط عراق و فرانسه پس از حمله عراق به کویت در سال ۱۹۹۰ تقریباً به طور کامل قطع شد، و این بن بست تا لحظه حمله آمریکا و انگلیس به عراق در سال ۲۰۰۳ ادامه یافت. موضع مقامات عراقی در مورد فرانسه پس از سال ۲۰۰۳ به خاطر مخالفت فرانسه با حمله نظامی آمریکا به عراق، در هاله ای از ابهام قرار داشت. این مخالفت به اشتباه به عنوان نوعی حمایت از رژیم سابق درک می شد. سابقه روابط  و همکاری قوی و دستاوردهای شرکت های فرانسوی در طول سال های ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۰ نقش عمده ای در نزدیکی دو کشور داشته است.

از سال ۲۰۰۸ روابط دوجانبه در تمام حوزه ها بهبود یافت. در حوزه سیاسی، این توسعه در روابط به دیدارهای مقامات عالی عراقی و سفر هیات بلند پایه عراقی به پاریس معنا و مفهوم یافت .  سفر جلال طالبانی رییس جمهور وقت عراق به فرانسه از ۱۶ تا ۱۹ نوامبر ۲۰۰۹ ، فرصتی را برای امضای چندین توافقنامه مهم در زمینه های  محتلف چون (همکاری های فرهنگی، علمی و فنی، همکاری در زمینه دفاعی، توافق با شرکت فرانسوی برای تأمین امنیت تجارت خارجی،  تفاهم نامه با آژانس توسعه فرانسه، امضای توافقنامه حفاظت از سرمایه گذاری ها)ایجاد کرد.

تقویت روابط فرانسه و عراق منجر به تقویت حضور دیپلماتیک فرانسه در بغداد شد.افتتاح بخش اقتصادی، انتخاب رایزن همکاری های فرهنگی و معاون وی از  سال ۲۰۱۰ ، ورود وابسته دفاعی در سال ۲۰۰۹ ،وابسته  امنیت داخلی در سال ۲۰۱۰ و معاون وابسته دفاعی در سال۲۰۱۳  در همین راستا صورت پذیرفت. در همین حال مرکز کسب و کار فرانسه در سال ۲۰۱۰ دفتر خود را در بغداد گشود..
در زمان بحران امنیتی در سال ۲۰۱۴ فرانسه در کنار دولت عراق قرار گرفت و نقش فعالانه ای را در قالب ائتلاف بین المللی علیه داعش ایفا کرد.هم چنین برنامه هایی فرهنگی در راستای حمایت از میراث فرهنگی و هم چنین آوارگان توسط فرانسه در دستور کار قرار گرفت.

اقدامات فرهنگی کشور فرانسه در سال ۲۰۱۵ تحت تاثیر واکنش انقلابی مردم و نخبگان کشور عراق در محکوم سازی اقدام نشریه شارلی ابدو و اهانت به پیامبر مکرم اسلام (ص) در برهه ای متوقف گردید. برگزاری تجمعات اعتراض آمیز در خیابان ابونواس در مقابل مرکز فرهنگی این کشور موجب تعطیلی اقدامات فرهنگی این کشور به مدت کوتاهی در کشور عراق شد .

فرانسه از سال ۱۹۳۳ تاکنون ۷۶ تفاهم نامه همکاری با عراق داشته است.  که اکنون تنها ۱۴ تفاهم نامه از این تعداد جاری بوده و تفاهم نامه های باقی مانده دیگر کارایی ندارد.

نگاهی تاریخی به همکاری فرهنگی فرانسه و عراق

از قرن ۱۹ میلادی فرانسه در حوزه میراث فرهنگی و  آثار باستانی  عراق و روند تحقیق در مورد گذشته تمدن بین النهرین فعالیت کرده است. در واقع حفاری های انجام شده توسط کنسول وقت فرانسه پل امیل بوتا در محل خورساآباد، پایتخت باستانی پادشاه آشور سارکون در قرن ۸ پیش از میلادکه در شمال عراق واقع شده است تأثیر عمده ای بر تأسیس اولین موزه آثار باستانی آشوریان در موزه لوور در ۱ مه ۱۸۴۷ داشت.  

در زمینه تفاهم نامه های همکاری فرهنگی میان فرانسه و عراق می توان به صورت مشخص به قرارداد مشارکت همکاری های فرهنگی، علمی و فنی برای توسعه اشاره کرد که  در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۸۸ در پاریس امضا شد و در ماه مه ۲۰۱۶ به اجرا در آمد .

در سال ۲۰۱۷ رئیس جمهوری فرانسه تعهد خود برای افزایش همکاری این کشور با عراق را اعلام کرد. در همین راستا وزرای امور خارجه دو کشور در ۲ مه ۲۰۱۹ یک نقشه راه راهبردی  فرانسوی – عراقی را  منعقد کردند که در آن  پایه های روابط فرانسه و عراق در دهه آینده و سرعت بخشیدن به  روند همکاری  میان دو کشور در زمینه های اقتصاد، فرهنگ، آموزش و توسعه  بنیان گذاشته شد.

 هر چند در گذشته نیز پروتکلی بین دولت فرانسه و دولت عراق در مورد سیستم حمایت اجتماعی دانشجویی در سال ۱۹۷۲ به امضای طرفین رسیده بود.

نگاهی به ساختار فرهنگی رسمی فرانسه در عراق

ساختار رسمی فرهنگی فرانسه در عراق در قالب بخش فرهنگی سفارت فرانسه در بغداد و انستیتو فرانسه در بغداد و اربیل نمود می یابد.رایزن فرهنگی فرانسه در عراق همزمان رییس انستیتو فرانسه نیز به شمار می رود و وابسته فرهنگی معاون وی در این نهاد است.ساختار رسمی فرهنگی فرانسه در داخل عراق عبارت است از:

۱-  رایزن همکاری های فرهنگی و انسان دوستانه که همزمان مدیر انستیتو فرانسه در عراق نیز هست.

۲- وابسته همکاری های علمی – دانشگاهی

۳- وابسته همکاری های آموزشی و گسترش زبان فرانسه

۴- وابسته فرهنگی و معاون انستیتو فرانسه در عراق

۵- دبیر همکاری و فعالیت های فرهنگی

نگاهی به جامعه مخاطب  و حوزه جغرافیایی دیپلماسی فرهنگی فرانسه در عراق

الگوی دیپلماسی فرهنگی فرانسه در عراق در واقع بازنمای الگوی سنتی دیپلماسی فرهنگی فرانسه در سطح کلان است. در واقع مولفه های اصلی الگوی سنتی دیپلماسی فرهنگی فرانسه  که همان تاکید بر گسترش زبان فرانسه، فرهنگ و هنر و حوزه های مختلف هنری چون سینما ،موسیقی و آثار باستانی  و ... است می باشد و در صحنه عراق دنبال می شود. مخاطبان اصلی برنامه های فرهنگی را باید زنان ،جوانان و کودکان دانست. در زمینه زنان و جوانان برنامه های خاصی تعریف شده است. هر چند در خلال برنامه های فرهنگی – هنری نیز به جوانان و زنان توجه ویژه ای شده است.

نهاد اصلی دیپلماسی فرهنگی فرانسه در عراق ،انستیتو فرانسه یا همان مرکز فرهنگی فرانسه است. این نهاد فرهنگی دارای دو شعبه است. دفتر مرکزی آن در بغداد خیابان ابونواس واقع شده است. با توجه به اهمیت اقلیم کردستان و روابط فرهنگی عمیق میان کردهای عراق و نهادهای فرهنگی فرانسوی ،شعبه دوم این نهاد در اربیل واقع شده است. در واقع با توجه به استقرار این دو شعبه در پایتخت عراق و مرکز اقلیم کردستان،تمرکز اصلی برنامه ها و اقدامات فرهنگی فرانسه در بغداد و اربیل است.

نگاهی به  حوزه های همکاری های فرهنگی، علمی و فنی

فعالیت های همکاری فرانسه با عراق بر اساس تفاهم نامه شراکت در حوزه های همکاری های فرهنگی، علمی، فنی و توسعه ای است که در جریان سفر جلال طالبانی رییس جمهور عراق به فرانسه در نوامبر ۲۰۰۹ امضا شد در جریان است.در این زمینه باید به نقش دو نهاد اشاره کرد نخست سفارت فرانسه و نهادهای فرهنگی فرانسوی از یکسو و انستیتو فرانسه در سوی دیگر. در زمینه همکاری فرهنگی باید به نقش بی بدیل سفارت فرانسه اشاره کرد. در واقع سفارت فرانسه به عنوان نهاد بالادستی در زمینه اجرای برنامه ها و فعالیت های فرهنگی فعالیت کرده و در بیشتر اوقات نقش حامی مالی را ایفا می کند. اگر چه رایزن فرهنگی به عنوان رییس انستیتو فرانسه در عراق به شمار می رود اما سفیر به عنوان مسئول اصلی و ارشد در زمینه راهبری این نهاد به شمار می رود.

همکاریهای علمی – دانشگاهی و فنی – حرفه ای

برنامه ارائه بورسیه به دانشجویان عراقی بر مبنای تکفل هزینه ها از سوی دو طرف در سال ۲۰۱۹ به عنوان بخشی از همکاری های دانشگاهی میان دو کشور به  امضا رسید  که بر اساس آن به پژوهشگران ، دانشجویان دکتری و دانشجویان کارشناسی ارشد عراقی این فرصت را می دهد که برای پیگیری مطالعات و تحقیقات دانشگاهی خود به فرانسه سفر کنند. پروژه های بنیادین که از سوی وزارت اروپا و امور خارجه فرانسه تأمین مالی می شود، امکان افزایش ظرفیت و توانمندی دانشگاه های عراق و ایجاد روابط گسترده و قوی بین دانشگاه های فرانسه و عراق را می دهد.

 در خلال سفر مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق به پاریس در اکتبر ۲۰۲۰،تفاهم نامه همکاری میان وزارت آموزش عالی و پژوهش های علمی عراق  و اتحادیه روسای دانشگاههای فرانسه  به امضا رسید که بر  اساس آن  در راستای توسعه  و افزایش ظرفیت و توانمندی  های تحقیقاتی عراق  گام خواهند برداشت.

انستیتو فرانسه در خاور نزدیک  در سال ۲۰۰۳ از طریق ادغام موسسات تحقیقاتی فرانسه واقع در سوریه، لبنان و اردن چون  مؤسسه مطالعات عربی در دمشق، مؤسسه باستان شناسی شرقی و مرکز تحقیقات خاورمیانه معاصر تأسیس شد.

هدف این مؤسسه شناسایی جوامع خاورمیانه از دوره های ماقبل تاریخ و توسعه همکاری میان محققان علمی محلی، منطقه ای و بین المللی است.

دفتر عراق انستیتو فرانسه در خاور نزدیک  سهم فعالی در همکاری های دانشگاهی با نهادهای آموزشی عراق در زمینه علوم انسانی و هنر دارد. شعبه عراق این مؤسسه از نوامبر ۲۰۱۲ در دار شلبی در قلعه اردبیل  که در سال  ۲۰۱۴ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت،واقع شده است. انستیتو فرانسه در خاور نزدیک  در چندین حوزه به ویژه در حوزه باستان شناسی از طریق ۱۱ هیات حفاری که با حمایت وزارت اروپا و امور خارجه فرانسه انجام می شود، در زمینه علوم اجتماعی، علوم انسانی و تاریخ قدیم فعال است.

این موسسه کار خود را با ترمیم ۲ خانه باستانی در قلعه اربیل با نظارت یونسکو آغاز کرد.

در زمینه روزنامه نگاری و رسانه، دوره آموزشی سالانه  از طریق تفاهم نامه با آکادمی  شبکه فرانسه ۲۴ آموزش هایی را برای حدود ۲۰ روزنامه نگار فراهم می کند.

همکاری در آموزش های حرفه ای سرانجام از سال ۲۰۱۹ در حال تکامل است، تا نیازهای جوانان عراقی را از نظر توانمندی های فنی – حرفه ای پاسخ گوید.

همکاری آموزشی و زبانی

۱-  وضعیت آموزش زبان فرانسه در مدارس و دانشگاههای عراق

حدود ۱۰۰ مدرسه از ۵  هزار مدرسه فعال در عراق، زبان فرانسه را به عنوان زبان خارجی دوم ارائه می دهند. در حدود ۶۰ دبیرستان نمونه زبان فرانسه به طور اجباری در آن تدریس می شود که نیمی از آنها در استان بغداد قرار دارند و حدود ۱۲۰ نفر از ۲۶۵ معلم در سراسر عراق در این مدارس  به کارگیری شده اند. تعداد کل دانش آموزانی که زبان فرانسه را یاد می گیرند حدود ۴۵ هزار نفر از کلاس دوم راهنمایی تا سال آخر دبیرستان است. این میزان از میان  ۴ میلیون دانش آموز عراقی در مدارس راهنمایی و دبیرستان است(حدود ۱ درصد دانش آموزان). درس زبان فرانسه به عنوان یک درس اختیاری  برای دیپلم دبیرستان به شمار می رود.

دو هزار دانش آموز در مقطع دبستان در مجموع ۸۰ مدرسه خصوصی از جمله دو موسسه آموزشی  وابسته به اقلیت های دینی در بغداد زبان فرانسه را یاد می گیرند.این دو نهاد آموزشی شامل  مدرسه سنت رافائل است که توسط راهبه های دومینیکن عراقی اداره می شود و مدرسه دوم مدرسه ارتدوکس یونانی است. برخی از مدارس در اقلیم کردستان عراق هنوز زبان فرانسه را به عنوان یک درس اختیاری تدریس می کنند، اگرچه این درس از سال ۲۰۱۹ از برنامه درسی حذف شده اند . برخی مدارس در شهر های اردبیل، دهوک و سلیمانیه که مایل اند زبان فرانسه را در برنامه های درسی خود قرار دهند، از ابتدای سال آموزشی ۲۰۲۱ برنامه آزمایشی را  در این زمینه آغاز کرده اند. دانش آموزان عراقی دارای دیپلم دبیرستان که مایل به ادامه یادگیری زبان فرانسه هستند می توانند به انستیتو فرانسه در عراق (مرکز اصلی آن  در بغداد و شعبه آن در اربیل) مراجعه یا  در یکی از پنج دانشکده در دانشگاه های دولتی بغداد،مستنصریه،صلاح الدین اربیل،کوفه و موصل ادامه تحصیل بدهند. یک دانشگاه خصوصی  نیز در اربیل با نام  دانشگاه لبنانی - فرانسوی مدرک کارشناسی زبان فرانسه ارائه می دهد.

دانشگاه های دولتی عراق در سال ۲۰۲۱  در مقطع کارشناسی در رشته  زبان فرانسه و ادبیات فرانسه دانشجو می پذیرند.دانشگاه بغداد در حال حاضر دارای ۲۸۴ دانشجو در مقطع کارشناسی زبان فرانسه و ۲۲ عضو هیات علمی، دانشگاه مستنصریه دارای ۲۷۱دانشجو در مقطع کارشناسی زبان فرانسه  در نوبت اول و ۷۲ دانشجو در نوبت دوم و ۲۷ عضو هیات علمی ، دانشگاه موصل دارای ۱۷۲ دانشجو در مقطع کارشناسی زبان و ادبیات فارسی و دانشگاه کوفه دارای ۲۱۴ دانشجو و ۵ عضو هیات علمی در رشته زبان و ادبیات فرانسه است. در شهر اربیل در دانشگاه دولتی صلاح الدین ۱۲۰ دانشجو در مقطع کارشناسی  در رشته  زبان و ادبیات فرانسه مشغول به تحصیل هستند که  دروس آموزشی توسط ۱۱ عضو هیات علمی تدریس می شود. در دانشگاه لبنانی – فرانسوی  نیز ۷۷ دانشجو در رشته زبان و ادبیات فرانسه با حضور ۸عضویت هیات علمی مشغول تحصیل در این رشته هستند. گروه های آموزش فرانسه در دانشگاه های المستنصریه و موصل مدرک کارشناسی ارشد ادبیات فرانسه یا زبان فرانسه را ارائه می کنند. زبان فرانسه به عنوان یک درس اختیاری در دانشکده های گردشگری ، علوم اجتماعی و همچنین پزشکی در برخی دانشگاه های خصوصی عراق و در اقلیم کردستان عراق تدریس می شود.

یک طرح آموزشی در حال انجام برای معلمان دوره متوسطه به مدت دو سال از طریق صندوق همبستگی پروژه های نوآورانه به منظور توسعه تدریس زبان فرانسوی در عراق ایجاد شده است. در کنار این موضوع تغییر درسرفصل های آموزشی مقطع کارشناسی در گروه های آموزش زبان فرانسه در دانشگاههای دولتی عراق با مشارکت آژانس دانشگاهی فرانکوفونی در حال انجام است.

۲- مدارس فرانسوی فعال در اقلیم کردستان

در آغاز سال تحصیلی ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۰، موسسه نمایندگی لاییک فرانسه ،دو مدرسه بین المللی فرانسوی در شهر های اردبیل و سلیمانیه در اقلیم کردستان عراق را افتتاح کرد. افتتاح این دو مدرسه بر اساس تفاهم نامه همکاری میان موسسه نمایندگی لاییک فرانسه و دولت اقلیم کردستان عراق در ۹ اکتبر ۲۰۰۹ در پاریس بوده است.

موسسه لاییک فرانسه موسسه ای غیر انتفاعی است که در سال ۱۹۰۲ در راستای توسعه و گسترش زبان فرانسه و هم چنین فرهنگی این کشور تاسیس شد هدف اصلی این نهاد افتتاح مدارس فرانسوی در خارج از کشور بوده است.

امروزه کمیته ای بومی مدرسه فرانسوی در شهر اردبیل و انجمن دوستی فرانسه و کردها (گفتگو) مدرسه فرانسوی را در سلیمانیه اداره می کنند. این دو مدرسه دیگر عضو موسسه نمایندگی لاییک فرانسه نیست، بلکه شریک شبکه آژانس آموزش و پرورش فرانسه در خارج از کشور شده اند. مدرسه دانیل میتران در سلیمانیه تا کلاس پنجم ابتدایی برقرار و مدرسه دانیل میتران در اردبیل تا کلاس ششم ابتدایی برقرار است. مدرسه دانیل میتران در شهر سلیمانیه دارای ۲۰۸ دانش آموز و مدرسه دانیل میتران در شهر اردبیل دارای ۱۵۲ دانش آموز است و این دو مدرسه مورد حمایت سفارت فرانسه قرار دارند.

همکاری فرهنگی

از سال ۲۰۱۶، بیشتر فعالیت های فرهنگی که خلال جنگ علیه داعش متوقف شده بود به تدریج در بغداد و در اردبیل از سر گرفته شد.در سال ۲۰۲۰ نیز به علت شیوع ویروس کرونا  فعالیت های فرهنگی سفارت فرانسه مجدد به حالت تعلیق درآمد.

توانمند سازی فعلان فرهنگی در عراق در اولویت حمایت سیاست فرهنگی فرانسه قرار دارد. سفارت فرانسه در عراق از هنرمندان، تهیه کنندگان فیلم، بازیگران و استعدادهای جوان در بخش فرهنگی، با سازماندهی رویدادهای فرهنگی در عراق، یا حمایت از مشارکت آنها در پروژه های فرهنگی و دوره های آموزشی در فرانسه حمایت می کند. حمایت سفارت فرانسه از بخش فرهنگی عراق منجر به مشارکت فزاینده هنرمندان عراقی در رویدادهای فرهنگی فرانسه شده است. ارائه آثار عراقی در فرانسه در نمایشگاهی با عنوان " بغداد:عشق من" که توسط موسسه فرهنگ های اسلامی پاریس در سال ۲۰۱۸ برگزار شد، ارائه آفرینش های تئاتری، نمایشگاه هایی در  شهرهای بزانسون و لومان در سال های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ و مشارکت هنرمندان عراقی در نشست های هنری که در موزه تمدن های اروپا و مدیترانه، مؤسسه جهان عرب و انستیتو فرانسه در همین زمینه صورت پذیرفته است.

آموزش و حمایت از آوارگان

آموزش و پرورش در اولویت تمرکز کمک های فرانسه است. فرانسه علاوه بر حمایت از دانشگاه موصل، خود را متعهد به حمایت از برنامه های مرمت مدرسه در مناطقی که دسترسی به آن سخت است نموده است.

برای کودکانی که در زمان اشغال داعش از آموزش و پرورش بهره مند نبودند، پروژه هایی نیز برای حمایت از آموزش غیررسمی تأمین می شد به گونه ای که می توانستند دوباره به نظام آموزش و پرورش عراق بازگردند.تاسیس مدارس در اردوگاههای آوارگان برای کودکان در مقطع ابتدایی یکی از دیگر برنامه های بوده است که فرانسوی ها بعد از پایان یافتن جنگ با داعش در دستور کار خود قرار دادند.

سازمان های غیر دولتی و مردم نهاد فرانسه نیز دوره های آموزشی حمایت از کودکان را فراهم کرده اند و کمپین هایی را برای بالا بردن آگاهی از حقوق کودکان سازماندهی کرده اند.

میراث فرهنگی و آثار باستانی

فرانسه و عراق از دیرباز روابط محکمی در زمینه حفاظت از میراث  فرهنگی و آثار باستانی داشته اند.در سال های اخیر سه اولویت با هماهنگی مقامات محلی شناسایی شده است: مبارزه با قاچاق، حفاظت از آثار و حفظ حافظه محوطه های آثار باستانی. چندین دوره و کارگاه آموزشی برای متخصصان حفاظت از میراث عراق با هدف ترویج تکنیک های مبارزه با قاچاق اموال و اشیاء فرهنگی با مشارکت مؤسسه میراث فرهنگی  و بخش آثار باستانی در شرق و عراق وابسته به موزه  لوور سازماندهی شد.

از سوی دیگر انستیتو فرانسوی خاور نزدیک در عراق که شعبه ای در اربیل دارد با برخی دانشگاه ها در زمینه های آثار باستانی و میراث فرهنگی همکاری داشته است.در سال ۲۰۱۸ مؤسسه تحقیقاتی فرانسه در خارج از کشور سایت های باستان شناسی عراق را به عنوان بخشی از فعالیت های صندوق ائتلاف بین المللی برای حفاظت از میراث در مناطق درگیری دیجیتالی و حفظ کرد.

انستیتو فرانسه در عراق

انستیتو فرانسه در عراق می کوشد تا  خود را به عنوان نهاد مرجع فرهنگی خارجی در عراق معرفی نماید.

انستیتو فرانسه در سال ۲۰۱۲ در بغداد افتتاح شد و در سال ۲۰۱۴ بسته شد. سپس به صورت جزیی در ابتدای سال ۲۰۱۷  با فعالیت خود در حوزه آموزش  زبان از سر گرفت. انستیتو فرانسه به طور کامل در سال ۲۰۱۸ بازگشایی شد. از اوایل سال ۲۰۱۹ فعالیت های این نهاد با تاکید بر شهر بغداد شتاب گرفت و فعالیت های ماهانه این نهاد به صورت ماهانه اطلاع رسانی و در اختیار اقشار مختلف مردم عراق قرار می گرفت. شعبه اربیل انستیتو فرانسه فعالیت های فرهنگی خود را به طور کامل پس از یک دوره توقف در اقلیم کردستان عراق، از طریق اجراهای زنده، جشن های روز جهانی موسیقی، کنفرانس ها، جشنواره ای غذای فرانسوی و ... از سر گرفت.

انستیتو فرانسه در حوزه فرهنگی عراق به عنوان نماینده و پیشرو دیگر کشورهای اروپایی فعالیت می کند. انستیتو فرانسه در بغداد ،میزبان مؤسسه گوته آلمان در عراق است که مدرسان آن را استخدام و دوره های زبان آلمانی را در محل انستیتو برگزار می کند. دوره های زبان اسپانیایی مؤسسه سروانتس نیز در محل انستیتو فرانسه در بغداد برگزار می گردد. مؤسسه فرانسه در عراق آمادگی خود برای ادغام شعبه اربیل را با مؤسسه گوته آلمان که قرار است تا سال ۲۰۲۲ برگزار شود اعلام کرده است. این دو نهاد از سال ۲۰۲۱ در حال پیشنهاد یک برنامه فرهنگی مشترک در کشورهای متعدد از جمله عراق هستند.

انستیتو فرانسه در بغداد و اربیل، برنامه های گسترده ای مانند اجراهای زنده موسیقی و تئاتر، شعر، ادبیات و غیره را ارائه می دهد تا به طور خاص به مخاطبان جوان  خود در عراق نزدیک تر شود. انستیتو فرانسه همچنین فعالیت هایی را ویژه  نوجوانان و جوانان مانند خواندن داستان و حکایت، بازی، کارگاه های خلاقانه، کارگاه های موسیقی، کارگاه های نویسندگی و کارگاه های دیجیتال طراحی کرده است. این مؤسسه جایی است که خلاقیت جوانان عراقی به ویژه در زمینه های فرهنگی نوظهور مانند سینما، انیمیشن و موسیقی معاصر را برجسته و حمایت می کند. در عین حال این مؤسسه محل بحث در مورد موضوعات داغ در عراق و مسائل کنونی است که عراقی ها با آن مواجه هستند، مانند مناظره ای که در پایان سال ۲۰۱۹ در مورد قانون اساسی عراق برگزار شد. برنامه های انستیتو فرانسه در عراق محدود به بحث در مورد ایده ها نیست، بلکه در قلب  این برنامه اجرای برنامه هایی در حوزه ادبیات، هنرهای زیبا و نمایش های فیلم های سینمایی به صورن منظم و برنامه ریزی شده وجود دارد.

سفارت فرانسه در چارچوب حمایت از صنایع فرهنگی و خلاق عراق و با حمایت وزارت فرهنگ متعهد به برگزاری اولین جشنواره فیلم فرانسه و عرب بغداد در ژوئن ۲۰۲۱ شد .این جشنواره با برگزاری نمایش فیلم های عراقی مانند شکو ماکو در سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ ادامه دارد. نمایش فیلم در قالب این جشنواره عمدتاً در خارج از مؤسسه در آثار باستانی بغداد سازماندهی خواهد شد. در خلال این جشنواره، مسابقه فیلم کوتاهی برای استعداد جوان برگزار می شود.

فرانسه در زمینه حمایت از صنعت سینما در عراق پیشرو است.در اولین جشنواره فیلم بغداد که در سال ۲۰۰۵ در هتل بابل بغداد با مشارکت محدود فیلم های خارجی صورت گرفت فرانسه حامی اصلی برگزاری این جشنواره بود.امری که در سالهای بعد نیز تکرار گردید هر چند که در سال ۲۰۱۵ در پی رقابت میان ایران و فرانسه،ایران موفق شد از طریق تلاش های رایزنی فرهنگی خود در بغداد حمایت مالی این جشنواره را بر عهده بگیرد و به عنوان حامی اصلی برگزاری این جشنواره شناخته شود.

موج اول همه گیری کرونا در سال ۲۰۲۰ باعث شد تا انستیتو فرانسه در عراق با تقویت ارتباطات خود از طریق شبکه های اجتماعی مانند اینستاگرام، فیس بوک و یوتیوب فعالیت های آموزشی و فرهنگی خود را به صورت آنلاین توسعه دهد. آموزش آنلاین زبان فرانسه به عنوان یک زبان خارجی اجازه می داد تا مخاطبان جدید  و بیشتری آموزش ببینند. در حالی که تمام فعالیت ها در زمینه فرهنگی در قالب رویدادهای فرهنگی –هنری مانند سمینارهای ادبی، سخنرانی در مورد مطالعات اسلامی، نمایشگاه های مجازی، پخش کنسرت ها   و ... در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی برگزار شود.

بعد از بسته شدن درهای انستیتو فرانسه در بغداد به روی مخاطبان این مرکز فرهنگی و برگزاری فعالیت های این مرکز در شبکه های مجازی،با بهبود وضعیت در سال ۲۰۲۱ مجدد انستیتو فرانسه درهای خود را به روی دوستداران فرهنگ و ادبیات فرانسه گشود.در این زمینه در مراسمی که با حضور سفیر فرانسه در بغداد برگزار شد درهای  انستیتو فرانسه دوباره گشوده شد.

در ادامه به بررسی  حوزه های فعالیت و اقدامات انستیتو فرانسه در عراق خواهیم پرداخت.

زبان

اصلی ترین مولفه دیپلماسی فرهنگی  فرانسه، ترویج و اعتلای زبان فرانسه در خارج از مرزهای این کشور است. بر همین اساس یکی از اصلی ترین برنامه های فرهنگی فرانسه در صحنه فرهنگی عراق فعالیت های مرتبط با گسترش و ترویج زبان فرانسه است. برنامه های  انستیتو فرانسه در زمینه ترویج و گسترش زبان را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

- برگزاری مسابقه  دفاع از زبان فرانسه در عراق  و اعطای جایزه به ۲۸ معلم زن و مرد

- برگزاری شب شعر  در بغداد همزمان با ۱۰ کشور دیگر به زبان های عربی، فرانسه و ترکی

- برگزاری جشن روز فرانسه(روز فرانکوفونی) در دانشکده زبان های خارجی دانشگاه بغداد

- برگزاری نشست با عنوان ادبیات فرانکوفونی نزد نویسندگان عرب در انستیتو فرانسه

- برگزاری دوره های آموزشی زبان فرانسه به صورت حضوری و آنلاین در محل انستیتو فرانسه

- برگزاری دوره آموزشی برای ۲۰ مدرس و استاد زبان فرانسه با عنوان آموزش زبان فرانسه به عنوان زبان خارجی (زبان فرانسه اهداف مشخص شده)

- برگزاری دوره آموزشی ویژه معلمان زبان فرانسه با همکاری وزارت آموزش و پرورش عراق با حضور ۴۰ مدرس به مدت ۱ ماه

- اعزام ۵ استاد عراقی زبان فرانسه به دوره آموزشی در شهر ابوظبی .این دوره توسط دفتر آموزش زبان و تمدن فرانسه در خارج  با حضور ۵۷ استاد زبان فرانسه از ۹ کشور برگزار شد.

- اعزام ۷ استاد عراقی زبان فرانسه به دوره آموزشی در شهر نانت فرانسه

- برگزاری کارگاههای آموزشی زبان فرانسه در دانشگاه بغداد و مستنصریه

- برگزاری مسابقه شعر با حضور اساتید و دانشجویان زبان فرانسه  و با همکاری موسسه گوته در قالب محفل بین المللی شعر بغداد

- برنامه ای تحت عنوان به وقت داستان که به صورت ماهانه برگزار می شود.مخاطب اصلی این داستان کودکان بوده و داستانی فرانسوی برای کودکان عراقی خوانده می شود

- برگزاری نشست های ادبی در محل انستیتو فرانسه در بغداد و اربیل

- برگزاری امتحان برای دریافت مدرک بین المللی زبان فرانسه در ۶ سطح در بغداد و اربیل

- برنامه ای تحت عنوان مدرس یار زبان عربی،این برنامه برای دانشجویان زبان فرانسه طراحی شده است که طی آن پس از تایید سطح زبانی دانشجو توسط اساتید بخش زبان فرانسه  ،دانشجو برای تدریس زبان عربی در مدرسه ای فرانسوی به مدت ۷ ماه به این کشور اعزام می شود

- جشن بهار فرانکوفونی با حضور سفرای کشورهایی عضو جامعه بین المللی فرانسه در محل انستیتو فرانسه در بغداد.

- برنامه کتابخوانی ماهانه با عنوان "هرماه ،یک کتاب"  در این برنامه یک کتاب فرانسوی توسط سفیر فرانسه در عراق خوانده شده و به صورت مجازی منتشر می گردد.

- افتتاح دفتری در دانشگاه ذی قار با عنوان "محفل فرانسه" که وظیفه این دفتر آموزش زبان فرانسه و معرفی فرهنگ و هنر فرانسه است.در نگاه فرانسوی ها استان ذی قار از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و فرانسه در این استان دارای یک کنسولگری تشریفاتی است..

زنان

یکی از مخاطبان اصلی دیپلماسی فرهنگی فرانسه در صحنه عراق ،زنان هستند. در همین راستا در قالب برنامه های مختلف جامعه زنان مخاطب قرار می گیرند. مهم ترین برنامه های فرهنگی و هم چنین اقدامات فرهنگی فرانسه در حوزه زنان را می توان به شرح زیر تقسیم بندی نمود:

- برنامه رائدات: این برنامه در راستای توانمند سازی  زنان عراقی به ویژه زنانی که کارآفرین بوده و دارای ایده هایی در این زمینه بوده است توسط انستیتو فرانسه صورت می پذیرد. این برنامه چند سال است که در حال انجام است .در یک دوره  ۲۱ زن عراقی کارآفرین از بغداد،بابل،کربلا،بصره و موصل در دوره ای آموزشی در بیروت  از سوی آژانس دانشگاهی فرانکوفونی با حمایت مالی سفارت فرانسه انجام گرفت.اخیرا نیز در قالب برنامه رائدات کارگاههای آموزشی با حضور ۸۹ زن عراقی دارای ایده در مرکز فرهنگی محطه در بغداد برگزار گردید.

- برگزاری جشن روز جهانی زن در انستیتو فرانسه در بغداد و اربیل

- حمایت از فوتبال زنان در راستای روز جهانی زنان

- برنامه نویسندگی برای زندگی: این برنامه به صورت دو جانبه میان فرانسه وآلمان در صحنه فرهنگی عراق ویژه زنان نویسنده انجام می پذیرد. این برنامه در عراق میان انستیتو فرانسه و موسسه گوته آلمان با حمایت سفارت فرانسه در راستای تبادل فرهنگی و تبادل تجربیات و افکار میان نویسندگان زن سه کشور انجام می پذیرد.در این زمینه می توان به نشست نویسندگان زن عراقی،فرانسوی و آلمانی در موزه بصره اشاره کرد.

-  برنامه حمایت از سازمان های مردم نهاد در حوزه زنان: یکی از برنامه های اصلی سفارت فرانسه و هم چنین انستیتو فرانسه در صحنه فرهنگی عراق، استفاده از ظرفیت و توانمندی سازمان های مردم نهاد است.در این زمینه فرانسه با حمایت از سازمان های مردم نهاد در حوزه زنان ،برنامه های ویژه خود در حوزه زنان در عراق را پیش می برد. در این زمینه می توان به سازمان مردم نهاد زنان و آینده به ریاست ندا الجبوری اشاره کرد.

- برنامه ویژه زنان نویسنده: یکی از برنامه اصلی فرهنگی فرانسه در حوزه زنان را می توان در زمینه ارتباط گیری و هم چنین حمایت از زنان نخبه که توانایی تاثیرگذار بر جامعه هدف را دارند بیان کرد. تکریم از زنان نویسنده عراقی، نشست نویسندگان زن عراقی در محل انستیتو فرانسه و هم چنین دعوت از زنان نویسنده عراقی برای سفر به فرانسه بخشی از برنامه های اصلی فرانسه در حوزه زنان نویسنده عراقی است.در این زمینه می توان به عضویت نویسندگان زن عراقی در شبکه بین المللی نویسندگان زن که مقر آن در فرانسه است اشاره کرد.

- برگزاری شب شعر شاعران زن با مشارکت ۸ شاعره عراقی در محل انستیتو فرانسه

- برنامه حمایت از زنان قربانی خشونت: یکی از حوزه های اصلی برنامه های فرهنگی کشورهای اروپایی در عراق مانند فرانسه حمایت از زنان قربانی خشونت است. در واقع این سیاست ،سیاست مشترک تمام کشورهای اروپایی فعال در صحنه فرهنگی عراق است.در این زمینه می توان به تفاهم نامه همکاری میان سفارت فرانسه، وزارت کار  و امور اجتماعی عراق و سازمان ملل متحد اشاره کرد. طبق این تفاهم نامه فرانسه حمایت مالی از ساخت ۴ مرکز اسکان زنان قربانی خشونت به میزان ۱.۵ میلیون دلار را انجام خواهد داد.

جوانان

جوانان دیگر مخاطب اصلی دیپلماسی فرهنگی فرانسه در صحنه عراق هستند. در این زمینه نیز فرانسه ضمن تعریف برنامه های خاص ویژه جوانان عراقی در راستای تاثیرگذاری بر آنان گام بر می دارد. برنامه های اصلی فرهنگی فرانسه ویژه جوانان عراقی را می توان در موارد زیر دسته بندی کرد:

- شب ایده: یکی از برنامه های فرهنگی ویژه جوانان عراقی که توسط انستیتو فرانسه با حمایت مالی سفارت این کشور در بغداد برگزار می شود. مراسم شب ایده است. این برنامه که در دیگر کشورهای جهان توسط فرانسه تجربه شده است برای نخستین بار در عراق با عنوان" شب ایده در سایه سار وضعیت کنونی" در مرکز فرهنگی محطه بغداد برگزار شد.مخاطب اصلی این برنامه جوانان هنرمند و هم پژوهشگران هستند.

- سفیر لاب :برنامه سفیر لاب دیگر برنامه فرهنگی فرانسه در صحنه فرهنگی عراق است.این برنامه ویژه جوانان عراقی بوده  و در راستای حمایت راهبردی از جوانان عراقی است که نقش فعالی در زندگی اجتماعی – فرهنگی و اقتصادی کشورشان ایفا می کنند. برنامه سفیر لاب از سال ۲۰۱۲ با عنوان آزمایشگاه تغییر وابسته به آژانس فرانسوی همکاری رسانه ای و انستیتو فرانسه  آغاز کرد. در واقع مخاطب این برنامه فعالان جامعه مدنی به ویژه جوانان هستند. این برنامه در قالب  دوره ها وکارگاههای آموزشی و هم چنین دیدارهای فردی با فعالان جامعه مدنی و افکار مبدع و کارآفرین صورت می پذیرد. شرکت کنندگان در این دوره های آموزشی فرصت استفاده ار تجربیات شخصیت های فعال و برجسته در حوزه جامعه مدنی فرانسه و مشارکت تجربه موفق خود مانند گسترش و پیشبرد پروژه های اجتماعی و کارآفرین خود را خواهند یافت.این برنامه به ۳ زبان فرانسه،انگلیسی و عربی در کشورهای مختلف برگزار می شود.

- کلتور لاب: این برنامه ویژه جوانان ۱۸ الی ۳۰ ساله است. این برنامه در حوزه فرهنگ و هنر طراحی شده و با هدف گسترش شناخت هنرمندان خارجی از ابعاد و زوایای فرهنگی فرانسوی(فرانکوفونی) و دانش آموختگان زبان فرانسه از هنرهای پیشرو در فرانسه انجام می شود.در قالب این برنامه تاکنون جوانان هنرمند عراقی طی چند دوره به پاریس و دیگر شهرهای فرانسه اعزام شده اند. این جوانان از تجربیات موجود در فرانسه در حوزه های فرهنگی چون سینما،تئاتر ،موسیقی، هنرهای تجسمی و... استفاده کرده و این جربیات را در حوزه عملی به کار خواهندبست. تاکنون جوانان عراقی در قالب گروههای ۵ نفره،۱۲ نفره و ... به فرانسه اعزام شده اند.

- لاب سیتویان: این برنامه ویژه جوانان۲۰ تا ۲۶ فعال در حوزه امور شهروندی  و در راستای موضوعات حقوق بشری صورت می پذیرد.مبنای اصلی این برنامه برگزاری همایش، نشست، دوره و کارگاههای آموزشی است. شعبه های انستیتو فرانسه از جوانان فعال در سازمان های مردم نهاد دعوت کرده و بعد از بررسی توانمندی آنان فرایند انتخاب اتمام می یابد.

- حمایت مالی از دوره های فنی – حرفه ای : برگزاری دوره های فنی – حرفه ای ویژه جوانان عراقی در راستای افزایش ظرفیت و توانمندی آنان برای اشتغال از دیگر برنامه های فرهنگی فرانسه است.در این زمینه می توان به برگزاری دوره آموزش حرفه ای تعمیر دستگاههای برقی به مدت ۲ ماه برای ۴۰ جوان آواره استان الانبار با همکاری سازمان مردم نهاد زنان و آینده به ریاست ندا الجبوری اشاره کرد.

سینما و فیلم

یکی از ارکان و مولفه های اصلی دیپلماسی فرهنگی فرانسه در خارج از مرزهای این کشور هنر هفتم یا سینما است. در این زمینه فرانسه می کوشد تا از دریچه پخش فیلم های فاخر فرانسوی همزمان فرهنگ خود را نیز ترویج و گسترش دهد. بر همین اساس یکی از برنامه های اصلی فرهنگی فرانسه در صحنه عراق در حوزه سینما است. برنامه های انستیتو و سفارت فرانسه در زمینه سینما در عراق را می توان در موارد زیر خلاصه کرد:

۱- برگزاری جشنواره فیلم کوتاه در انستیتو فرانسه در بغداد و اربیل.در این زمینه می توان به جشنواره پرده های صلح(شاشات السلام) با نمایش ۷ فیلم کوتاه با حضور ۲۷۰ تماشاگر ویژه کودکان و نوجوانان اشاره کرد.

۲- برنامه ای تحت عنوان سینما سیار با عنوان پرده های صلح در اردوگاههای آوارگان مانند دارشکران،عنکاوه،دیبکا،هرشم

۳- حمایت مالی از جشنواره فیلم بین المللی بغداد.یکی از اقدامات اصلی فرهنگی فرانسه در حوزه سینما در عراق ،حمایت از جشنواره فیلم بین المللی بغداد است. به عنوان مثال در سال۲۰۱۶ سفارت فرانسه به عنوان حامی مالی هشتمین جشنواره فیلم بغداد مبلغ ۵ هزار دلار به موسسه توسعه سینما و فرهنگ به ریاست دکتر طاهر علوان به عنوان برگزار کننده جشنواره بین المللی فیلم بغداد اهدا کرد.

۴- برگزاری کارگاه آموزشی فیلم کوتاه ویژه کارگردانان جوان عراقی و با مشارکت شبکه آرتی فرانسه در محل انستیتو فرانسه در بغداد.

۵- برگزاری مسابقه فیلم کوتاه در زمینه زبان و ادبیات فرانسه با عنوان "رویای فرانکوفونی"در شعبه بغداد و اربیل انستیتو فرانسه.

۶- برگزاری جشنواره فیلم فرانسوی – عربی با نمایش ۷ فیلم در دریم سیتی مول بغداد

۷- برنامه ماهانه و منظم نمایش فیلم های فرانسوی در نادی السینما و نادی السینما للاطفال.در این برنامه ماهانه دو فیلم برای رده های سنی کودکان و بزرگسالان به زبان فرانسه و با زیر نویس عربی(در برخی موارد دوبله به زبان عربی) پخش می گردد.

۸- برگزاری مسابقه فرهنگی با عنوان ذایقه فرانسوی: در این برنامه شرکت کنندگان ضمن پخت یک غذا فرانسوی یا عراقی و با تهیه فیلم کوتاه از فرایند طبخ در مسابقه شرکت می کنند. از فیلم کوتاهی که بیشترین میزان پسند یا اشتراک گذاری را داشته باشد در خاتمه به عنوان برنده تجلیل می شود.

۹- برنامه یک روز و یک شب در بغداد(یوم واحد و لیله واحده فی بغداد):حوزه اصلی این برنامه بر اساس فیلم کوتاه است. هر چند که کارگاههای آموزشی در چند مرحله نیز جز این برنامه در حوزه فیلم و سینما به شمار می آید. در این برنامه جوانان عراقی با تهیه فیلم کوتاه از مناطق مختلف بغداد که توسط تلفن همراه تهیه شده و در این فیلم کوتاه نیز یک قطعه شعر باید خوانده شود مشارکت می کنند.پس از جمع آوری فیلم های کوتاه این فیلم ها در راستای فیلم بلند آماده سازی می شود.مبنای اصلی این برنامه الهام گرفته از هزار و یک شب بغداد است.

حوزه فرهنگ و هنر

حوزه فرهنگ و هنر نیز یکی از حوزه های اصلی دیپلماسی فرهنگی فرانسه در عراق به شمار می رود. در زمینه فرهنگ و هنر می توان به موضوع موسیقی، نقاشی و عکاسی و ... اشاره کرد. یکی از موضوعات مهمی که باید در این زمینه به آن اشاره کرد آن است که فرانسه به خوبی توانسته با ارتباط گیری با هنرمندان عراقی از ظرفیت آنها در پیشبرد دیپلماسی فرهنگی خود در عراق بهره ببرد. در واقع بخش اعظم نمایشگاههای فرهنگی و هنری در محل انستیتو فرانسه در خیابان ابی نواس بغداد  برگزار می شود. در این محل  آثار هنرمندان عراقی با همکاری این نهاد فرانسوی در معرض دید عموم قرار میگیرند. در واقع انستیتو فرانسه فقط میزبان این آثار بوده و اقدامی خاصی در این زمینه انجام نمی دهد. برگزاری شب شعر همراه با فیلم کوتاه همراه با دعوت از سفرای کشورهای مختلف نیز بخش دیگری از اقدامات فرهنگی انستیتو فرانسه است. به عنوان مثال این نهاد فرانسوی در تازه ترین اقدام خود با برگزاری یک شب فرهنگی در قالب امسیه همراه با پخش یک فیلم مستند از لبنان میزبان سفیر لبنان در بغداد بود. در واقع فرانسه می کوشد تا از ظرفیت  فرهنگی کشورهای که به نوعی مستعمره این کشور بوده اند و یا زبان فرانسه به عنوان زبان اصلی یا زبان دوم در این کشورهای تکلم می شود(کشورهای عضو جامعه فرانکوفونی) برای تشریح تاثیرگذاری فرهنگی خود بر این کشورها و ترویج مولفه های فرهنگی خود سود ببرد. نمونه دیگری که می توان به آن اشاره کرد شب فرهنگی تونس با حضور سفیر تونس در محل انستیتو فرانسه در بغداد بود. در زمینه عکاسی نیز برگزاری کارگاههای آموزشی ویژه عکاسان عراقی جز معدود کارهای فرانسه در حوزه فرهنگی در عراق است.

برگزاری کنسرت های موسیقی با حضور گروههای موسیقی عراقی در محل انستیتو فرانسه یکی از برنامه های مستمر این نهاد فرهنگی فرانسه داخل خاک عراق است. در این زمینه می توان به  برگزاری کنسرت موسیقی با حضور ۳ گروه موسیقی عراقی در روز جهانی موسیقی در انستیتو فرانسه در بغداد اشاره کرد.

رسانه

یکی از حوزه های اصلی دیپلماسی فرهنگی فرانسه تاکید بر انتقال تجربه فرانسه در حوزه های دیداری، شنیداری و نوشتاری است. فرانسه در این زمینه خود را پیشرو دانسته و در این زمینه می کوشد با استفاده از ظرفیت نهادهای داخلی خود به ویژه در حوزه رسانه تجربه خود را در اختیار دیگر کشورها از جمله عراق قرار دهد.

برنامه اصلی در حوزه رسانه اعزام خبرنگاران و اصحاب رسانه از عراق به فرانسه برای شرکت در دوره ها و کارگاههای آموزشی است. این اقدام با حمایت مالی سفارت فرانسه در بغداد و با همکاری آکادمی فرانس ۲۴،رادیو بین المللی مونت کارلو و رادیو بین المللی فرانسه صورت می پذیرد. طی سالیان اخیر در قالب گروه های مختلف رسانه ای در قالب گروههای ۵ الی ۶ نفره به فرانسه اعزام شده و در کارگاههای آموزشی در رسانه های فرانسوی شرکت کرده اند.

برنامه دیگری که از سوی فرانسه در حوزه رسانه طراحی شد برنامه ای با عنوان ILYM  یا همان رسانه ها در عراق، لیبی و یمن است. هدف از این برنامه برسی عمیق نقش و جایگاه رسانه ها در خلال بحران پایدار در این ۳ کشور است. در این زمینه کارگاههای آموزشی ویژه ۱۲ نفر از اصحاب رسانه از ۳ کشور یاد شده (هر کشور ۴ نفر) در پاریس برگزار شد تا در خلال آن این افراد بتوانند با ناظران و اصحاب رسانه در فرانسه و در سطح جهانی  به تبادل اطلاعات و دانش بپردازند.

میراث فرهنگی و آثار باستانی

قدیمی ترین حوزه دیپلماسی فرهنگی فرانسه در صحنه عراق حوزه میراث فرهنگی و آثار باستانی است. نقش آفرینی فرانسوی ها در زمینه اکتشاف، مرمت و بازسازی آثار باستانی به قرن ۱۹ میلادی باز می گردد. بر مبنای این سابقه طولانی در حال حاضر نیز فرانسه یکی از حوزه های اصلی دیپلماسی فرهنگی کنونی خود را در عراق در حوزه میراث فرهنگی و آثار باستانی قرار داده است. عمده ترین فعالیت در قالب این برنامه بعد آموزشی است. برگزاری دوره ها و کارگاههای آموزشی برای متخصصان عراقی و برگزاری نشست های تخصصی در زمینه میراث فرهنگی و آثار باستانی نقاط مورد توجه فرانسه در حوزه میراث فرهنگی عراق است. در این زمینه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- برگزاری دوره آموزشی در پاریس برای متخصصان عراقی فعال در حوزه میراث فرهنگی با حمایت مالی سفارت فرانسه و با همکاری موزه ملی تاریخ طبیعی پاریس ، مرکز پژوهش های علمی و موسسه آرکیوس

۲- برگزاری دوره آموزشی ۴ هفته ای با حضور ۱۱ کارشناس عراقی فعال در حوزه آثار باستانی  در فرانسه با حمایت مالی فارت فرانسه. این دوره آموزشی در راستای آشنایی با فناوری های حفظ و صیانت از آثار باستانی و میراث فرهنگی برگزار شد.

۳- برگزاری نشست انستیتو فرانسه برای خاور نزدیک در دانشگاه آمریکایی سلیمانیه  به مدت ۲ روز  و با عنوان میراث زنده و تنش در خاورمیانه: چالش ها و راه حل هایی برای حفظ میراث  و هویت های فرهنگی در زمان جنگ.

۴- برگزاری نشست تخصصی با عنوان از پاریس تا موصل پیرامون آثار باستانی شرقی در موزه لوور و موزه ملی عراق

دولت فرانسه در دوران جنگ با داعش ماموریتی متمرکز بر پیدا کردن راه های تامین حفاظت لازم برای میراث فرهنگی عراق  به مدیر موزه لوور واگذار کرد. آقای مارتینز در نوامبر ۲۰۱۵ از بغداد بازدید کرد و در آنجا توانست سه اولویت را شناسایی کند: مبارزه با قاچاق آثار باستانی، حفاظت از آثار باستان شناسی و حفظ  از محوطه های باستان شناسی و میراث فرهنگی.

عراق و پیوستن به سازمان بین المللی فرانکوفونی

فرانکوفونی مفهومی است که به مجموعه مردمانی که به زبان فرانسه صحبت می کند و نیز سرزمین هایی که در آنجا به فرانسه صحبت می شود اطلاق می گردد. از این رو شامل دو مفهوم زبانشناختی و جغرافیایی است. بنابراین به کشورها یا مناطق و کسانی که در آنجا صحبت میکنند فرانکوفون گفته می‌شود. فرانکوفونی تنها ناظر به یادگیری و توسعه زبان فرانسه نیست بلکه شامل فرهنگ ، مقاصد سیاسی ، اقتصادی و نظامی نیز می شود .استدلال اصلی در این زمینه آن است که در واقع زبان فرانسه مولد عادات فرانسوی خواهد شد. کسب عادات و خلق و خوهای فرانسوی ها موجب تقاضا و خرید اجناس فرانسوی می شود و کسی که فرانسه می داند بهتر مشتری فرانسه خواهد بود .زبان فرانسه، آموزش آن و کاربردش نماد اصلی این فرهنگ در خارج از فرانسه به حساب می آید. به عبارتی دیگر زبان محور دیپلماسی فرهنگی فرانسه به شمار می‌رود هر چند که با گذشت زمان مولفه های دیگری نیز پیدا کرده و معماری، ادبیات ،نقاشی، موسیقی، تئاتر ، سینما و مد به این دایره افزوده شده است .

اریک شوالیه سفیر فرانسه در بغداد ضمن تاکید بر این که در بیشتر کشورهای جهان به زبان فرانسوی صحبت می شود و به طور گسترده فراگیر است، اعلام کرد که عراق برای عضویت در سازمان بین المللی فرانکوفونی درخواست ارائه داده است.

سفیر فرانسه در بغداد در این باره اظهار داشت: بسیاری از عراقی ها به زبان فرانسوی صحبت می کنند و از همه آنهایی که بخواهند به سازمان بپیوندد استقبال می کنیم؛ پیوستن به سازمان کشورهای فرانکوفونی منوط به برگزاری نشستی از سوی کشورهای عضو برای تصمیم گیری است.

شوالیه در ادامه نیز تصریح کرد: از شروط عضویت این  است که شمار قابل توجهی از شهروندان به زبان فرانسوی صحبت کنند و علاوه بر آن نیز، در دانشگاه ها و موسسات زبان فرانسوی تدریس شود و بخشی از تبادل فرهنگی میان دانشگاه های عراق و فرانسه باشد.

سفیر فرانسه در بغداد در پایان نیز از برگزاری نشست کشورهای عضو سازمان فرانکوفونی خبر داده و خاطر نشان ساخت که از پیوستن عراق به این سازمان بین المللی پشتیبانی می شود.

سازمان بین المللی فرانکفونی از بیش از ۵۰ کشور در سراسر جهان تشکیل شده و آن دسته از کشورهایی را در بر می گیرد که همه یا شمار قابل توجهی از ساکنان آنها فرانسوی زبان هستند یا این که وابستگی زیادی به فرهنگ فرانسه دارند.

فرجام سخن

حوزه های اصلی دیپلماسی فرهنگی فرانسه در صحنه عراق برگرفته از الگوی سنتی دیپلماسی فرهنگی این کشور است. بر همین اساس تکیه بر ۳ مولفه زبان، فرهنگ و هنر تعیین کننده مسیر برنامه ها و اقدامات فرهنگی فرانسه در عراق است. این تاکید باعث شده است تا تمرکز اصلی بر این ۳ حوزه صورت گرفته و در مقابل از برخی حوزه ها عبور شود یا کمتر به آن توجه شود. به عنوان مثال در زمینه همکاری علمی – دانشگاهی علی رغم وجود تفاهم نامه همکاری، روابط دو کشور بسیار ضعیف بوده و روابط دانشگاههای دو کشور نیز چندان عمیق و گسترده نیست. در حوزه تبادل دانشجویی و ارایه بورسیه های تحصیلی به دانشجویان عراقی نیز باید بیان داشت که این حوزه جز حوزه های مورد تمرکز فرانسه در صحنه عراق به شمار نمی رود. بر همین اساس میزان دانشجویان عراقی شاغل به تحصیل در فرانسه پایین است. در حوزه دیپلماسی فرهنگی نیز فرانسه دچار ضعف های جدی است هر چند که سفیر کنونی فرانسه اقداماتی را در این زمینه آغاز کرده است. سفر وی به استان های جنوبی، دیدار با عشایر و حضور در اهوار و ... نمایانگر  تلاش های وی برای رفع این خلا است. شاید بتوان نقاط قوت دیپلماسی فرهنگی فرانسه در عراق را در چند موضوع خلاصه کرد نخست شناخت جامعه هدف و طراحی برنامه ها بر اساس این شناخت و دیگر ارتباط هدفمند برنامه ها با یکدیگر و استمرار برنامه های فرهنگی (در قالب ماهانه و سالانه).