اصطلاح "اُتانازی[1]" در زبان یونانی ریشه دارد، و به معنای "مرگ خوب" می باشد. این اصطلاح در زبان فارسی به مرگ آسان؛ مرگ شیرین؛ مرگ باوقار؛ به مرگی؛ مرگ خودخواسته؛ و... ترجمه گردیده، و به شرایطی اشاره دارد، که فرد(سالمند؛ دارای ناتوانی یا بیماری لاعلاج جسمی و ذهنی؛ و...) با رضایت و  بنا به درخواست خود، از دیگری(پزشک و...) به شکل توقف روند درمان؛ جداکردن فرد از دستگاه های حمایتی درمانی؛ یا دادن کمیت منجر به مرگ داروهای مسکن و... به نحوی که منجر به کاهش هوشیاری و تسریع مرگ گردد، برای یک مرگ آرام و طبیعی، مساعدت بگیرد.

علی رغم این که، نمونه هایی از مرگ خودخواسته در متون تاریخی و اسناد به جا مانده از قرون گذشته در سراسر جهان ثبت گردیده؛ اما تنها از نیمه دوم قرن گذشته میلادی، با افزایش مطالبه در خصوص قانونی گردیدن مرگ خودخواسته، و تحقق این مطالبه در برخی کشورها بود، که مباحث انتقادی له و علیه در این خصوص عمومیت یافت.

در این گفتمان انتقادی، از یک سو مدافعان مرگ خود خواسته، زیستن با درد و رنج غیر قابل تحمل را نافی کرامت انسان، و مرگ آسان و باوقار را از حقوق طبیعی بشر برمی شمرند؛ و از سوی دیگر، ادیان، که زندگی را موهبت الهی دانسته، و تصمیم در خصوص انقطاع آن را در حدود اختیارات انسان نمی دانند، یا اخلاق گرایان انسان گرا، به واسطه ارزش مطلقی که برای زندگی انسانی قائل هستند، انقطاع آن را به هر دلیل و در هر شرایطی بر نمی تابند؛ و گروهی دیگر از منتقدان نیز، قانونی گردیدن مرگ خودخواسته را موجب از بین رفتن انگیزه درمان برخی بیماری ها و جلوگیری از پیشرفت علم پزشکی؛ کاهش اعتماد بیماران و ترس سالمندان از پزشک و... می دانند.

در جریان این گفتمان، مرگ خودخواسته با تفاوت هایی در تعریف واجدین شرایط؛ محدوده سنی؛ شرایط تأیید توسط شورای پزشکی و دیگر مراجع؛ نهاد مجری و...؛  در کشورهایی نظیر هلند و بلژیک(از سال 2002 م.)؛ لوکزامبورگ(2009 م.)؛ کلمبیا(2014 م.)؛ کانادا(2016 م.)؛ اسپانیا و زلاند نو(2021 م.) در سطح ملی رسمیت قانونی یافته؛ و در بسیاری از دیگر کشورها جرم نیست؛ یا روند قانونی سازی آن در سطوح مختلف در جریان است.

قانونی گردیدن یا عدم مجازات مساعدت به مرگ خودخواسته در برخی کشورها، علاوه بر تهییج مدافعان آن در دیگر کشورها جهت قانونی سازی یا لغو مجازات ها در این خصوص؛ رواج گونه نوینی از گردشگری در مقیاس محدود را موجب گردیده، که اصطلاحا گردشگری مرگ نامیده می شود، و در جریان آن، انجمن های حامی در کشورهایی که مرگ خودخواسته هنوز غیر قانونی است یا مجازات دارد، هماهنگی ها جهت انتقال متقاضی به کشوری را فراهم می سازند، که مرگ خودخواسته در آن قانونی گردیده یا مورد تعقیب قانونی قرار نمی گیرد؛ و مراکز آن دایر می باشد.

 برخی از  این انجمن های حامی، ساز و کاری را جهت  جمع آوری کمک های مردمی جهت پرداخت هزینه های سفر و خدمات مراکز مرگ آسان، در مواردی که متقاضی بضاعت پرداخت هزینه را نداشته باشد نیز، پیش بینی نموده اند، که به نوبه خود، از یک سو وضع مجازات هایی برای انجمن های حامی؛ و از سوی دیگر وضع قوانین و محدودیت های دولتی، در خصوص  پذیرش متقاضیان خارجی در مراکز مرگ آسان در کشورهای مقصد گردشگری مرگ را به همراه داشته است.

گفتمان انتقادی موافقین و مخالفین مرگ خودخواسته در ایتالیا نیز، به موازات دیگر کشورهای جهان، از چند دهه پیش، در لایه های دینی، اخلاقی، حقوقی، علمی، فلسفی، سیاسی و... در جریان بوده[2]؛ که به ویژه شایعه خودخواسته بودن مرگ پاپ "ژان پل[3]" دوم رهبر اسبق کلیسای کاتولیک و تکذیب قاطع واتیکان؛ انتشار گسترده اخبار برخی موارد خاص  مرگ خودخواسته و پوشش دادگاه مساعدت کنندگان به آن در رسانه های این کشور؛ به ویژه پرونده "پییر جورجیو ولبی[4]"  نویسنده ایتالیایی و دادگاه مساعدت کننده به مرگ وی؛ و متقابلا موضع گیری های قاطع نهادهای دینی تا حد ممانعت از برگزاری مراسم درخواست کنندگان مرگ خودخواسته در کلیسای کاتولیک؛ یا اعمال مجازات در خصوص مساعدت کنندگان به این مرگ های خودخواسته، موجبات گسترش این گفتمان و تهییج بیشتر طرفین آن را فراهم ساخته است.

برآیند این فضای گفتمانی، افزایش خواست جمعی در خصوص قانونی سازی مرگ خودخواسته یا عدم مجازات مساعدت کنندگان به آن بوده، به نحوی که مطابق یکی از نظر سنجی های به عمل آمده، تنها در فاصله زمانی 5 سال، آمار 55.2% موافقین قانونی سازی مرگ خودخواسته در ایتالیا(2015 م.) به آمار 75.2%(2020 م.) افزایش یافت؛ و به طور معناداری، سال 2021 م. با حدود 5% ریزش، به 70.4% رسید؛  و مجددا در سال 2022 م. به 74.9% بالغ گردیده[5]؛ نوسان آماری ای که گویای، عدم شکل گیری ساختار منطقی این مطالبه جمعی؛ و تأثیر پذیری نسبی آن از هیجانات و سریانات اجتماعی، و امواج رسانه ای است.

فراسوی نوسان آماری سابق الذکر، مطابق نتایج تحقیقاتی دیگر، منطق جمعی مطالبه در خصوص قانونی سازی یا عدم مجازات مساعدت کنندگان مرگ خود خواسته در ایتالیا، در حال شکل گیری است، و آمارها گویای آن است که، به موازات کاهش مخالفان مطلق از 42% در سال 1997 م. به 7% در سال 2019 م.؛ و شمار موافقین بی قید شرط از 50% به 56% در همین فاصله زمانی؛ آمار پرسش شوندگانی که به قانونی سازی مشروط، با تدقیق شرایط مرگ خودخواسته رای داده اند، حدود 20% در همین فاصله زمانی رشد داشته است[6]؛ و نظر سنجی دیگری، حاکی از موافقت نیمی از جمعیت مسیحیان مقید ایتالیا با مرگ آسان غیر مستقیم است[7].     

 به موازات این تحول در منطق جمعی، اتفاق نظر در خصوص قانونی سازی مرگ خودخواسته در میان مساعدت کنندگان بالقوه، یعنی کادر درمان در ایتالیا نیز در حال شکل گیری است؛ و مطابق نظرسنجی ای که سال 2006 م. از کادر درمان این کشور انجام یافته، 44% پرسش شوندگان تجربه درخواست مرگ آسان توسط بیماران لاعلاج و سالمندان تحت درمان خود را داشته؛ و 74% هم موافق مرگ خودخواسته بوده اند؛ که از میان ایشان، 84% حتی با اعمال شیوه های فعال و مستقیم[8] در این خصوص نیز موافقت داشته اند[9].

هم پای گفتمان های سابق الذکر علمی؛ دینی؛ اخلاقی؛ و...؛ گفتمان حقوقی در این خصوص نیز، از سال 1984 م. در ایتالیا آغاز گردید، و در این سال برای نخستین بار، قانون مند سازی مرگ آسان غیر مستقیم، در مجلس نمایندگان ایتالیا پیشنهاد و رد گردید. در ادامه،  گفتمان حقوقی در این خصوص، تا سال 2013 م. تقریبا مسکوت بود. در این سال، انجمن "لوکا کوشونی[10]"؛ یکی از فعال ترین انجمن های مدافع مرگ خودخواسته در ایتالیا، با راه اندازی یک پویش گسترده، آغاز به جمع آوری امضاء موافقین نمود[11]؛ و با جمع آوری 60 هزار امضاء[12]، پیشنهاد قانون مند سازی یا عدم مجازات مساعدت کنندگان به مرگ خود خواسته دوباره سال 2016 م. در مجلس نمایندگان ایتالیا طرح؛ و پس از طی یکی فرایند طولانی، دسامبر سال 2021 م. با حکم به غیر قانونی بودن مرگ آسان مستقیم،  مختومه گردید[13].

بر این اساس، مطابق قوانین جاری در ایتالیا، مساعدت به مرگ آسان فعال و مستقیم، مساعدت به خودکشی تلقی گردیده و جرم است[14]؛ و  مساعدت به مرگ آسان غیرفعال و غیرمستقیم نیز، تنها در شرایطی که مرگ بیمار لاعلاج، محرز و قریب الوقوع باشد؛ و وی در هوشیاری کامل در خواست مرگ آسان نماید؛ و...؛  به استناد ماده 32 قانون اساسی ایتالیا، که خاطر نشان ساخته، " هیچ کس را، مگر به موجب قانون، نمی توان به درمان خاصی ملزم کرد[15]"؛ برای  مساعدت کنندگان، مجازات به همراه نداشته[16]؛  و قانون در خصوص سایر شرایط نیز چندان شفاف نیست.

گفتمان حقوقی در این خصوص در ایتالیا، مانند بسیاری از دیگر کشورها، بر تفکیک حقوقی اولویت بندی شده 1- قانون مند سازی؛ و یا 2- عدم مجازات مساعدت کنندگان متمرکز است؛ که تا کنون اولویت 1 لااقل در خصوص شیوه های مستقیم مختومه گردیده؛ اما  باب گفتمان در خصوص شیوه های غیر مستقیم در اولویت 1 و عدم مجازات مساعدت کنندگان در این شیوه ها همچنان باز است؛ و خلاء ابهامات قانونی در این خصوص، به ویژه با بخشنامه های کمیته ملی اخلاق زیستی ایتالیا[17]، تا حدی پوشش داده می شود.

این ساحت گفتمانی، فراسوی جنبه های سابق الذکر علمی؛ دینی؛ اخلاقی؛ حقوقی؛ و...؛ ساحت منازعات سیاسی حزبی در پارلمان؛ و رو یارویی مرام نامه های احزاب کاتولیک در جناح راست و چپ میانه؛ با مرام نامه احزاب سکولار دموکرات و سوسیالیست های حامی قدرت نمایی سمن هایی نظیر انجمن "لوکا کوشونی" و پویش های اجتماعی نیز می باشد؛ که از این حیث، احتمال قریب الوقوع بودن روی کار آمدن احراب راست افراطی در تشکلی نئوفاشیست در ایتالیا؛ به همان میزان که احتمال تسهیل قوانین غربالگری متناسب با سیاست های ملی گرا و نژادپرستانه را به همراه دارد؛ احتمال تسهیل این قوانین در خصوص مرگ آسان، به واسطه گرایشات کاتولیکی این احزاب را تضعیف می نماید؛ گرایشاتی که رشد شیوه های تسکینی در پرستاری از بیماران لاعلاج و سالمندان و...؛ را به عنوان جایگزین مرگ آسان معرفی می نماید.

منابع

Michele Aramini, Eutanasia. Spunti per un dibattito, Milano, Àncora editrice 2006.

Lino Ciccone, Eutanasia. Problema cattolico o problema di tutti?, Roma, Città Nuova Editrice 1991.

Matteo Galletti, Silvia Zullo (a cura di), La vita prima della fine. Lo stato vegetativo tra etica, religione e diritto (PDF), Firenze, Firenze University Press, 2008.

Demetrio Neri, Eutanasia. Valori, scelte morali, dignità delle persone, Bari-Roma, Laterza 1995.

Alessandra Sannella, Sulle orme di Endimione. Una riflessione sociologica sull'eutanasia, Roma, FrancoAngeli 2003.

Cesare Sposetti, Eutanasia e diritto penale: l'esperienza inglese.

Umberto Veronesi, Il diritto di morire. La libertà del laico di fronte alla sofferenza, Milano, Mondadori 2005.

Michela Murgia, Accabadora, Torino, Einaudi 2009.

Paolo Flores d'Arcais, Questione di vita e di morte, Torino, Einaudi 2019.

Eduardo Savarese, Il tempo di morire. Breve esortazione per una cultura della morte, Wojtek, Napoli, 2019.

Giovanni Fornero, Indisponibilità e disponibilità della vita: una difesa filosofico giuridica del suicidio assistito e dell'eutanasia volontaria, Torino, Utet 2020.

Sondaggio SWG: il 74% degli italiani a favore dell'eutanasia, in Sonda Italia sondaggi elettorali. URL consultato il 6 novembre 2017.

 Eutanasia, Swg: il 93% è a favore, a settembre interverrà la Consulta, su Il Fatto Quotidiano. URL consultato il 29 settembre 2019.

Eutanasia, Swg: il 93% degli italiani vuole regolamento. Cappato: «Legge bloccata in parlamento», su ilmessaggero.it. URL consultato il 29 settembre 2019.

Eutanasia, anche i cattolici favorevoli» da Repubblica.it, 29 novembre 2006.

Articolo sul sondaggio della rivista Torino medica Archiviato il 22 settembre 2006 in Internet Archive

Articolo su alcuni sondaggi e inchieste sull'eutanasia Archiviato il 6 maggio 2006 in Internet Archive.

La discussione alla Camera sul suicidio assistito, il Post, 13 dicembre 2021. URL consultato il 14 marzo 2022 (archiviato il 13 dicembre 2021).

Eutanasia in Italia: cos'è e come è vista in parlamento, su associazionelucacoscioni.it, Associazione Luca Coscioni. URL consultato il 13 marzo 2022 (archiviato il 23 febbraio 2022).

Legge 2017, n. 219, articolo 2, in materia di "Norme in materia di consenso informato e di disposizioni anticipate di trattamento.

Costituzione della Repubblica Italiana, articolo 32.

https://www.associazionelucacoscioni.it/

https://eurispes.eu/wp-content/uploads/2020/07/2020_eurispes_-indagine-temi-etici.pdf