یکی از قالب های مهم و جهانی ادبیات عرفانی و معنوی، سفرنامه های روحانی است و در اسلام چون مستظهر به حقیقت معراج نبوی و متونی به نام معراج نامه است، از غنای بیشتر برخوردار است که می تواند محملی برای ادبیات تطبیقی باشد.می دانیم که از ساختارشکن ترین متون ادبی رنسانس که به نوعی قله ادبیات ایتالیا هم محسوب می شود کمدی الهی دانته است که در همین ژانر است.یکی از این سفرنامه های روحانی، مصباح الارواح[1] نوشتهٔ شمس الدین محمد بردسیری کرمانی که با تصحیح بدیع الزمان فروزانفر در انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده است ،اثر، سفرنامه ای خیالی به جهانی دیگر است که سراینده آن را شمس‌الدین محمد بردسیری و یا اوحدالدین کرمانی دانسته اند.به تازگی(2024) ترجمه و شرح مختصر آن در ایتالیا  توسط دکتر سکّونه با عنوان  La Lampada degli Spiriti: Viaggio attraverso le Otto Città dell'anima  با زیرعنوان سفر به هشت شهر روح؛ منتشر شده است.

اعتقاد به اصل و منشاء ملکوتی روح که یکی از نمادهای شاخص و بن مایه‌های اصلی اندیشه‌های عرفانی است. تبیین سیر روح و نزول آن از عالم اعلی به مرتبه ادنی در امثال قصیده «عینیه» ابن سینا و البته مصباح الارواح بردسیری کرمانی به چشم می خورد. ابن سینا با دفاع از نظریه دوگانگی روح و تن مانند بسیاری از عرفای اسلامی از پیشگامان، تلاش کرده به صورت تمثیلی و با زبانی نمادین کیفیت هبوط روح را در جسم و عالم ماده به تصویر بکشد. اما بردسیری در مصباح الارواح نه تنها به صعود روح و بازگشتش به عالم بالا معتقد است بلکه در مسیر این بازگشت مراحل تکامل روح را نیز بیان می‌کند. مصباح مانند اقران و مشابهانش، معمولا با صبحی مبارک، شبی نورانی یا سحری فرخنده آغاز می شود که نماد لحظه تفکر و مراقبه است. مشخصه های این لحظه مبارک، نورانیت، سکون و سکوت، زیبایی و ماورایی بودن آن است. در لحظه ای دیگر، عارف با حالتی قدسی تصویر می شود که دست از همه مادیات شسته، سر بر زانوی تفکر نهاده و در بحر مکاشفت مستغرق شده است. در این لحظات، او غرق شعف و شادی است و آسمان ها زیر پای او رار دارند. هم در این لحظه است که شخصی نورانی و خوش سیما بر او ظاهر می شود. او را به نام های مختلف می خوانند: یار، دوست، انس جلیس، معشوق پر ی چهره، پیر نورانی و... او صفاتی قدسی دارد. او دنیایی نیست و از زمان و مکان برتر است؛ همه چیز می داند و بر هر سری آگاه است. او عارف را خطاب می کند و از او می خواهد به باغ و گلستان یا صحرایی که او می نمایاند، پای نهد. عارف همراه او به گلشن قدسی می رود و دیدنی ها می بیند؛ آنچه که با چشم سر امکان دیدنش نیست. سپس پیر رهنما که در عمق وجود عارف خانه کرده است و کسی جز خرد برتر نیست، او را به تحریر آنچه دیده است، تشویق می کند و عارف چنین می کند و آنچه که خرد برتر به او تلقین کرده است، می نویسد و این اثر او است.

در معرفی رسمی اثر می خوانیم؛ «مصباح الارواح» اثر شاعر ایرانی، شمس الدین بردسیری (متوفی حدود ۱۲۲۰ میلادی)، شعری است که سفر عارف صوفی را به راهنمایی مرشد (پیر) خود، در هشت شهر نمادین روح توصیف می‌کند. «مصباح الارواح» که از بسیاری جهات با کمدی الهی دانته (متوفی ۱۳۲۱) قابل مقایسه است. اثری در عداد سفرنامه های عرفانی  پس از مرگ در جهان اسلام است که توسط نویسندگان متعدد ایرانی و عرب به نظم یا نثر درآمده است، که نمونه‌های اولیه آن در «آرتا ویراف» نوشته شده به زبان فارسی میانه و در معراج محمد (ص) که از سال ۱۲۰۰ به بعد در اروپا بیشتر با عنوان «کتاب نردبان» شناخته می‌شود، یافت می‌شود. اما آخرت بردسیری مانند آخرت دانته یا ابن عربی به کیهان منعکس نمی‌شود، بلکه کاملاً درونی روح سالک عرفانی است و از این ایده آغاز می‌شود که هر روحی که جستجو می‌کند، همین جا و اکنون بهشت ​​یا جهنم خود را می‌سازد. با این وجود، بردسیری در شهرنفس اماره(به سوی شر)، یعنی در «جهنم» روح، قدرتمندان بی‌وجدان، افراد مذهبی فاسد و سرانجام هر نوع عیاش و کلاهبردار را جای می‌دهد و هشدار می‌دهد که بالاترین درجات، یعنی شهر نفس عاشق، شهر نفس مرضیه و شهر نفس مطمئنه ، فقط برای عارفان محفوظ است. و با کمال نبوغ ، او در کنار عرفای دین محمد، عرفای ادیان عیسی، موسی و زرتشت را نیز قرار می‌دهد و نمونه‌ای نادر از احترام به سایر ادیان بزرگ توحیدی و دعوت ضمنی به گفتگو بین «الگوهای برگزیده» هر دین وحیانی را برای ما فراهم می‌کند.

کارلو ساکونه استاد متخلّق زبان فارسی، مترجم بزرگ ادبیات کلاسیک فارسی به ایتالیایی و  دانشیار بازنشسته زبان و ادبیات فارسی و تاریخ اندیشه اسلامی در دانشگاه بولونیا است. او که خود شخصیتی عارف پیشه و عزلت نشین به ویژه به رابطه بین شعر فارسی قرون وسطی و عرفان اسلامی علاقه‌مند بوده است، آثار و خدمات او را به چهار حوزه می توان تفکیک نمود:

الف: تک‌نگاری‌هایی برای «تاریخ موضوعی ادبیات کلاسیک فارسی» (جلد ۱: سفرها و رؤیاهای پادشاهان، صوفیان، پیامبران (۱۹۹۹)؛ جلد دوم: استاد صوفی و ​​زیبایی مسیحی. بوطیقای انحراف در ایران قرون وسطی (۲۰۰۵)؛ جلد سوم: پادشاه زیبا، پادشاه جهان. الهیات قدرت و زیبایی در شعر فارسی قرون وسطی۲۰۱۴

ب: ترجمه‌های مختلفی از آثار کلاسیک فارسی مانند عطار (۱۹۸۶ و ۲۰۰۳)، سنایی(۱۹۹۱)، ناصر خسرو (۱۹۹۰ و ۲۰۱۷)، نظامی (۱۹۹۷)، حافظ (۱۹۹۸، ۲۰۱۱ و ۲۰۱۹)، احمد غزالی (۲۰۰۶)، انصاری هروی (۲۰۱۲)، سعدی (۲۰۱۸)و برخی شاعران عارف مانند شمس الدین بردسیری(2024) و سرمد کاشانی و... و همچنین دیوان نسیمی شیروانی را منتشر کرد.

ج: تالیفات مانند کتاب راهنما: مسیرهای اسلام. از تبعید اسماعیل تا شورش روزگار ما (۲۰۰۳) و مقدمه‌ای موضوعی بر قرآن: الله، خدای عهد سوم؛ قرائت‌های قرآنی1{که به نوعی ترجمه موضوعی قرآن کریم است} (۲۰۰۵)؛ ابلیس، شیطان عهد سوم، قداست و هلاکت در اسلام. قرائت‌های قرآنی ۲ (۲۰۱۶) است. او به همراه الساندرو گروساتو

د: خدمات در ترویج و تحقیقات زبان فارسی و ایران شناسی به ایتالیایی: وی بنیانگذار و از سال ۲۰۰۸ مدیر مجموعه «چهارگانه‌های مطالعات هند و مدیترانه» است. از سال ۲۰۱۱، او مجله تخصصی و آنلاین  «مطالعات هند و مدیترانه» و همچنین مجله مطالعات ایران «میخانه» را که به همراه ناهید نوروزی تأسیس شده است، هدایت می‌کند.میخانه یکی از بهترین آرشیوها و سالنامه های ایران شناسی در ایتالیاست که آنلاین منتشر و ضمنا پیوندهایی از مقالات مرتبط و کتب و...را در خود جای داده است.

http://meykhane.altervista.org/quaderni-di-meykhane-xiv-2024-.html

   منبع:  https://shorturl.at/Uj1IG