نویسنده: رابیگا نوربای

خلاصه

این مقاله به بررسی تاثیر عوامل اجتماعی و اقتصادی در تغییر ارزش‌های خانواده در جامعه قزاقستان می‌پردازد. نویسنده مقاله بر نقش خانواده در قزاقستان مدرن تأکید می‌کند. خانواده از ارکان اصلی زندگی انسان است که ارزش‌های معنوی و اخلاقی را از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌کند. همانطور که رئیس‌جمهور قزاقستان قاسم جومارت توکایف خاطرنشان کرد: "خانواده اساس رفاه و سعادت کشور ما است".

جمهوری قزاقستان کشوری است که به سرعت در حال توسعه است. اما در عین حال، تغییر ارزش‌های خانوادگی و بحران فرهنگ نگران‌کننده است. در این مقاله مسائلی همچون طلاق، ازدواج مدنی (نوعی ازدواج است که در نهادهای دولتی مربوطه و یا سازمان‌های دینی ثبت نمی‌شود)، مادران مجرد، میزان مرگ‌ومیر مادران و فرزندان و موارد دیگر به عنوان فرآیندهای اجتماعی زمان حاضر مطرح و بررسی شده است. نویسنده بر اساس داده‌های آماری مشکلات نهاد خانواده در قزاقستان را تحلیل می‌کند.

واژگان کلیدی: قزاقستان، جامعه، ارزش‌های خانوادگی، نهاد خانواده، ازدواج مدنی، طلاق.

مقدمه

خانواده منبع اصلی شکل‌گیری ارزش‌های نسل جوان در آینده است. به همین سبب پایداری این نهاد اجتماعی اساسی از اهمیت خاصی برخوردار است. اما در سال‌های اخیر طبق آمار رسمی، احتمال ازدواج قزاق‌ها کمتر و هم‌زمان بر تعداد ازدواج‌های "مدنی" افزوده شده است. این در حالی است که آمار طلاق نیز کاهش یافته است.

تحلیل‌گر سایت خبری "Kazfinorm" از روند به وجود آمده در روابط خانوادگی قزاقستانی‌ها در سال‌های اخیر و عوامل تاثیرگذار بر آن خبر می‌دهد.

گزارش

بسیاری از قزاقستانی‌ها تمایلی به ازدواج رسمی ندارند

بر اساس گزارش ملی "خانواده‌های قزاق 2022" تعداد ازدواج‎های ثبت‌شده در قزاقستان در سال‌های اخیر تا حدودی کاهش یافته است و مردم رفته‌رفته تمایل کمتری به ازدواج رسمی نشان می‌دهند.

با مشاهده آمار در می‌یابیم که اگر در سال 2017 تعداد 141791 زوج ازدواج رسمی داشتند. در سال 2020 این رقم به دلیل محدودیت‌های همه‌گیری کرونا سیر نزولی یافت و به رقم 128839 رسید و در سال 2021 نیز به دلیل تعویق ازدواج‌ها در نتیجه ممنوعیت و محدودیت‌های عروسی،  به تعداد 140256 رسید. . در 9 ماه سال 2022 تعداد ازدواج‌های ثبت‌شده به 98254 کاهش یافت.

نوسانات کلی تعداد ازدواج‌های ثبت‌شده طی 6 سال گذشته کاهش تدریجی متوسط اما پیوسته را نشان می‌دهد. نرخ کل ازدواج (تعداد ازدواج به ازای هر 1000 نفر) در کشور از 33/9 در سال 2017 به 34/7  در سال 2022 (به مدت 9 ماه) کاهش یافته است. این کاهش در تمامی مناطق کشور مشاهده می‌شود. علاوه بر این، شکاف ازدواج پایدار بین مناطق شهری و روستایی وجود دارد.

این شکاف بین استان‌ها نیز مشاهده می‌شود. از نظر تعداد ازدواج، چهار استان‌ آستانه و آلماتی به ترتیب با نرخ ازدواج 1/10 و 4/9 و استان‌های آتیراو و منگیستاو با نرخ ازدواج  86/7 و 7/72 بالاترین آمار را نسبت به میانگین کشوری در سال 2021 نشان دادند.

ناگفته نماند که این یک روند جهانی است. به عنوان مثال، در ایالات متحده بر اساس مرکز ملی آمار سلامت میزان ازدواج در سال 2020، 1/5 در هر 1000 نفر بود. تنها 1،676،911 ازدواج در ایالات متحده با جمعیت 329,484,123 ثبت شده است. نمونه دیگر اتحادیه اروپا است که در آن نرخ ازدواج در سال 2020، 2/3 ازدواج به ازای هر 1000 نفر بود.

تعداد ازدواج‌های "مدنی" و زودهنگام در حال افزایش است

بر اساس تحقیقات جامعه‌شناختی توسط موسسه توسعه اجتماعی قزاقستان (KISD) در سال‌های اخیر،  شیوع ازدواج‌های ثبت نشده یا به اصطلاح «مدنی» رو به افزایش بوده است. زوجین در این روابط رسماً مسئولیت مشترکی بین خود و اعضای خانواده ندارند.

نتایج این تحقیقات نشان داد که پاسخ‌دهندگان به نظرسنجی با توجه به نوع نگرش آنها به ازدواج‌های مدنی تقریباً به سه گروه مساوی تقسیم می‌شوند: 3/28 درصد ازدواج‌های «مدنی» را تایید می‌کنند، 8/32 درصد این نوع رابطه را نمی‌پذیرند و 1/33 درصد نگاه خنثی به آن دارند.

در عین حال طبق این مطالعه، افراد با افزایش سن (به استثنای نسل بزرگسال بالای 61 سال) نگرش مثبت‌تری نسبت به این پدیده نشان می‌دهند. همچنین در جامعه قزاقستان موارد ازدواج‌های نوجوانان اغلب زیر سن بلوغ دیده می‌شود که از لحاظ قانونی ممنوع است.

ازدواج زودهنگام یک معضل بزرگیست. به گفته کارشناسان، انگیزه و دلیل ریشه‌دار شدن ازدواج‌های زودهنگام، عدم درک اهمیت آموزش و اهمیت نقش اجتماعی دختران است که نباید تنها به خانه‌داری و تربیت فرزندان محدود شود.

این مطالعه توضیح می‌دهد که: "زمانی که ازدواج زودهنگام دختران زیر سن قانونی با طرد اجتماعی، سنت‌ها، فقر و عوامل دیگر از جمله انزوای جغرافیایی همراه شود، چرخه معیوب تبعیض جنسیتی و به حاشیه راندن زنان را عینیت  و تداوم می‌بخشد".

مساله خشونت خانگی هنوز در کشور ما مطرح است

یکی دیگر از روندهای ناخوشایند در روابط خانوادگی خشونت خانگی است. در سال 2022، 520 جرم کیفری در حوزه داخلی به ثبت رسیده است (5/8 درصد کمتر از سال 2021). از این تعداد 70 مورد قتل، 214 مورد آسیب شدید بدنی عمدی و 167 مورد آسیب سطحی ​​بدنی عمدی است.

علیرغم این واقعیت که دولت مجازات‌های خشونت خانگی را تشدید کرده و در سال‌های اخیر تعداد موارد ثبت شده خشونت خانگی کاهش یافته است، این مشکل همچنان بسیار مطرح است. آسیب‌پذیرترین افراد در معرض خشونت خانگی زنان و کودکان هستند.

تعداد طلاق در قزاقستان رو به کاهش است

آمار طلاق در 5 سال گذشته کاهش یافته است. اگر در سال 2017 به ازای هر 1000 نفر 03/3 طلاق وجود داشت، در سال 2021 به 54/2 در هر 1000 نفر رسید. بر اساس داده‌های سال 2021 بیشترین میزان طلاق در شهر آستانه،  استان‌های پاولودار، کاراگاندا و قزاقستان شمالی ثبت‌ شده است.

کارشناسان روند مثبت کاهش آمار طلاق را ناشی از رشد تولید ناخالص داخلی سرانه می‌دانند. هرچه تولید ناخالص داخلی سرانه بالاتر باشد، افراد کمتری طلاق می‌گیرند.

با این حال، روند متفاوتی در آمار طلاق مشاهده شده است. از ابتدای سال 2000  در میان طلاق‌گرفته‌ها، اغلب زوج‌هایی که بین 5 تا 9 سال زندگی مشترک داشته‌اند، تصمیم به طلاق گرفته‌اند. بنابراین، این دوره بیشترین آسیب را برای افراد در ازدواج داشت. این روند از سال 2021 تغییر کرده و اقدام به طلاق به سال‌های ابتدایی (از 1 تا 4 سال)  ازدواج رسید.

بر اساس نظرسنجی‌ها در پاسخ  به این سؤال که چه چیزی می‌تواند طلاق را توجیه‌پذیر کند، وابستگی‌های مضری مانند اعتیاد به الکل، اعتیاد به مواد مخدر و قمار، خشونت در خانه و خیانت نام برده شد.

روند ایجاد خانواده در جامعه مدرن

به گفته کارشناسان، اکثریت قزاقستانی‌ها ارزش خانواده را می‌شناسند. از جمله اهمیت‌های اصلی که خانواده‌های قزاق سعی در القای آن به فرزندان خود دارند عبارتند از: سخت‌کوشی (8/33 درصد)، احترام به خود (8/31 درصد)، صداقت (7/31 درصد)، احترام به بزرگان (3/25 درصد) و احترام به دیگران (6/16 درصد) است.

جالب است بدانیم که در طول سال‌ها برخی از ارزش‌ها برای خانواده‌های معمولی اهمیت کمتری پیدا کرده‌اند. سخت‌کوشی از 1/64 درصد در سال 2020 به 8/33 درصد در سال 2022، احترام به بزرگان  از 9/54 درصد در سال 2020 به 3/25 درصد در سال 2022 و عشق به وطن از 4/16 درصد به 1/7 درصد در سال 2022 کاهش یافته است.

به طور کلی اعداد و ارقام نشان می‌دهد که خانواده‌های قزاقستانی ساختار سنتی خانواده را حفظ می‌کنند؛ جایی که سرپرست خانواده مرد است و کار خانه به عهده زنان است و زن و مرد هر دو یکسان فکر می‌کنند. زنان زمان بیشتری را با کودکان می‌گذرانند و مردان اغلب مسئول تامین مالی خانواده هستند. کار زنان به طور کلی سهم قابل توجهی در بودجه خانواده در نظر گرفته نمی‌شود.

تغییر در نهاد خانواده به طور تدریجی رخ می‌دهد. به گفته اولگا نیکولایوا، جامعه‌شناس و یکی از نویسندگان گزارش ملی "خانواده‌های قزاقستان 2022"، ارزش‌های خانواده در کشور ما تحت تأثیر عوامل متعدد داخلی و خارجی در حال تغییر است که در شرایط جهانی شدن کاملاً قابل درک است.

اولگا نیکولایوا خاطرنشان می‌کند که: نسل کنونی نسبت به نسل قبلی فرصت‌های بیشتری برای خودسازی دارد. جوانان می‌خواهند قبل از ازدواج ابتدا تحصیل کنند، شغل پیدا کنند و از نظر اقتصادی مستقل شوند.

به گفته وی، بسیاری از زوج‌ها از طریق ازدواج "مدنی" با یکدیگر زندگی می‌کنند تا با هم برای عروسی، مسکن فراهم کنند. بنابراین برای ثبت آن عجله نمی‌کنند. مخصوصاً جوانان امروزی به چنین دیدگاه‌هایی پایبند هستند. یکی دیگر از ارزش‌های خانواده در جامعه مدرن، تشکیل خانواده بر اساس توافق بین همسران است.

شایان ذکر است که خانواده‌های هسته‌ای با والدین و فرزندان در جامعه رواج دارند و خانواده‌های جوان می‌خواهند که در صورت فراهم بودن شرایط و فرصت‌ها، جدا از والدین خود زندگی کنند. البته عوامل اجتماعی و اقتصادی می‌تواند مانع از ازدواج یا به تعویق انداختن آن شود. دلایل دیگر ممکن است به مسائل روانی مانند ترس از خشونت خانگی و یا احساس عدم آمادگی برای والدین شدن مرتبط باشد.

البته این فهرست ناقصی از روندها و عوامل مرتبط با روابط زناشویی در کشور است. با این حال همین بررسی اجمالی کافی است تا بفهمیم ازدواج و روابط خانوادگی در قزاقستان ثابت نیست و دائماً در حال تغییر است. عوامل اجتماعی و اقتصادی و سیاسی و جمعیتی می‌تواند بر روند توسعه آنها تأثیر بگذارد.

چگونه دولت از نهاد خانواده حمایت می‌کند

خانواده یک نهاد اجتماعی اساسی است که عملکرد آن مستقیماً بر رفاه و ثبات دولت تأثیر می‌گذارد. بنابراین، اولویت دولت در سیاست خانواده در درجه اول به اقداماتی اختصاص می‌یابد که با هدف تقویت و حمایت از خانواده‌ها و ایجاد شرایط لازم برای رشد جسمی، فکری، معنوی و اخلاقی آنها صورت می‌گیرد.

قاسم جومارت توکایف رئیس دولت در یکی از سخنان خود خاطرنشان کرد که خانواده اساس رفاه و سعادت کشور ما است، بنابراین دولت به طور همه‌جانبه از نهاد خانواده حمایت خواهد کرد.

به طور کلی، در قزاقستان در زمینه سیاست خانواده دولت با مشکلاتی همچون رشد مرگ‌ومیر مادران در سال‌های اخیر، رشد مرگ‌ومیر نوزادان در 2 سال اخیر و کمبود متخصص در زمینه بهداشت باروری مواجه است.

بر اساس نتایج 12 ماهه سال 2021، میزان مرگ‌ومیر نوزادان با افزایش 7 درصدی به 35/8 در هر 1000 تولد زنده در مقابل 79/7 در مدت مشابه در سال 2020 رسید. در عین حال، در نیمه اول سال 2022 این روند ادامه دارد که یک علامت هشداردهنده است.

سازمان بهداشت جهانی مرگ‌ومیر نوزادان را به عنوان "شاخص جدایی‌ناپذیر کیفیت زندگی در یک منطقه خاص" می‌شناسد. این شاخص وضعیت کلی سلامت و استاندارد زندگی مناطق و جمعیت کشور را به طور کلی مشخص می‌کند.

دولت اقدامات متعددی را برای حمایت از نهاد خانواده انجام می‌دهد. در سال 2022 مفهوم سیاست خانواده و جنسیت در جمهوری قزاقستان تا سال 2030 به روز شد.

مراکز حمایت از خانواده در تمامی مناطق با ارائه مشاوره، کمک حقوقی و روانی در حال افتتاح است. به گفته وزارت اطلاع رسانی و توسعه اجتماعی جمهوری قزاقستان تا تاریخ 1 دسامبر 2022، 61 مرکز حمایت از خانواده در مناطق مختلف کشور وجود داشته است. 36 مورد از آنها برای کمک به مادران دارای فرزند ایجاد شده است. برای ساماندهی اوقات فراغت خانواده‌ها در کشور باشگاه‌های خانوادگی وجود دارد و برای والدین دارای فرزند زیر 3 سال امکان کار پاره‌وقت فراهم شده است.

از ژانویه 2020 با توجه به تعداد فرزندان خانواده کمک هزینه متمایزی برای خانواده‌های دارای فرزند تعیین شد. علاوه بر این، کودکان خانواده‌های کم‌درآمد از یک بسته اجتماعی تضمین‌شده برخوردار هستند که لوازم مدرسه، غذای رایگان در محل تحصیل و سفر ارزان‌قیمت با وسایل نقلیه عمومی را فراهم می‌کند. به هر حال، خانواده‌های دارای فرزندان زیاد و مادران دارای آویزهای " التین القا" و" کمیس القا " حق اولیه دریافت مسکن از سهام مسکن مشترک را دارند.

موقعیت رسمی  برای مادران مجرد در کشور وجود ندارد. مادر مجرد به زنی گفته می‌شود که فرزندی به دنیا آورده اما ازدواج قانونی نکرده است و نفقه دریافت نمی‌کند. اما قانون «روابط مسکن» مقرر می‌دارد که مادران مجردی که فرزند بدون پدر را تربیت می‌کنند، می‌توانند به عنوان عضو یک گروه آسیب‌پذیر اجتماعی به صف خرید مسکن بپیوندند.

به هر حال، از اول ژانویه 2023 دوره پرداخت برای مراقبت از کودک از 1 به 5/1 سال افزایش یافته است و این یک ابتکار ریاست جمهوری بود.

قزاقستانی‌ها ابتکار رئیس جمهور قزاقستان را در ایجاد "صندوق ملی برای کودکان" کمک مهمی به آینده کودکان و رفاه خانواده می‌دانند. ماهیت آن در این واقعیت نهفته است که نیمی از درآمد سرمایه‌گذاری صندوق به حساب‌های پس‌انداز ویژه‌ای که برای کودکان افتتاح می‌شود، واریز می‌شود. وجوه از بدو تولد تا 18 سالگی در آنجا انباشته می‌شود. این پس‌انداز می‌تواند برای خرید مسکن یا تحصیلات استفاده شود. صندوق ملی کودکان در سال 2024 فعالیت خود را آغاز خواهد کرد.

نتیجه‌گیری و پیشنهادات

خانواده‌ در قزاقستان از قدیم‌الایام با فضایلی همچون وفاداری زناشویی، مراقبت از فرزندان، والدین و اعضای بزرگ خانواده، احترام به اجداد، رضایت و اعتماد به اعضای خانواده، علایق معنوی مشترک اعضای خانواده و حفظ سبک زندگی سالم عجین بوده است. بر اساس مطالعات انجام‌شده در این زمینه می‌توان دریافت که نظام ارزش‌های معنوی و اخلاقی شکل‌گرفته در گذشته اکنون در حال رنگ باختن است و امروزه شاهد دو مدل متمایز سنتی و مدرن در روابط خانوادگی در قزاقستان هستیم. پایبندی به ارزش‌های خانوادگی دیگر همانند سابق نیست و مشکلات مالی، عدم تفاهم بین همسران و کمبود مسکن شخصی از جمله مسائلی است که خانواده‌ها با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این مساله که نهاد خانواده برای جامعه قزاقستان در آینده چگونه خواهد بود را می‌توان با نگاهی به نگرش و باورهای جوانان در این باره ارزیابی کرد.

منبع:

https://www.inform.kz/ru/kak-izmenilis-semeynye-cennosti-u-kazahstancev-za-poslednie-5-let_a4039144