ریشه های تاریخی علل شکل گیری اسلام هراسی در ایتالیا

در دهه های اخیر، اصطلاح اسلام هراسی نه تنها در بحث های دانشگاهی بلکه در عرصه های سیاسی و رسانه ای نیز بسیار رایج شده است. با این حال، ریشه این پدیده را می توان در نوع نگاه مسیحیان در جنگ های صلیبی به اسلام یافت. در قرون وسطی، این نگرش منفی به میزان زیادی افزایش یافت، زیرا کلیسا همواره برای تقویت مسیحیت و اثبات باطل بودن دین اسلام، سعی در مخدوش جلوه  دادن تصویر اسلام و مسلمانان می کرد. نگرش منفی به اسلام در قرون وسطی چنان عمیق شد که حتی از نظر بسیاری از نویسندگان سده های متمادی میلادی، اسلام نوعی بدعت مسیحی محسوب می شد. در طول قرن های پیاپی، این نگاه منفی، نه تنها تغییر نکرده، بلکه همواره رشد نموده و تقویت شده است.

در کشورهای حوزه غرب، در طول قرن های متمادی، تصویری از اسلام به عنوان یک بلوک یکپارچه، ایستا و بدون تغییر ارائه شده است. تلاش ها و وقت های زیادی صرف شده تا خصوصیات منفی افرادی که به هر شکلی با این آیین پیوستگی دارند را توصیف کرده و در پی آن وحشت از یک تهدید قریب ‌الوقوع و ملموس را تقویت کنند. در دهه‌های اخیر، علیرغم تلاش های برخی نویسندگان در اصلاح این بازنمایی، اسلام هراسی همچنان به صورت یکی از ویژگی های عصر حاضر به قوت خود باقی مانده است.در واقع پذیرش نسبی واژه جدید اسلام هراسی در ذهن شهروندان، ریشه در جنگ سرد طولانی دارد که غرب از شرق و اسلام در پیشینه تاریخی خود به عنوان  «دگر» خود داشته است.

عوامل تشدید کننده اسلام هراسی

امروزه دین اسلام و مسلمانان ایتالیا به عنوان بزرگترین اقلیت دینی به واقعیتی غیر قابل انکار تبدیل شده است. با این وجود، عواملی چون تقویت گرایش های راست افراطی در ایتالیا، دگرگونی های چند دهه اخیر در منطقه غرب آسیا با محوریت تروریسم تکفیری داعش، بازگشت و به قدرت رسیدن دوباره طالبان در افغانستان، زمینه مناسبی را برای تشدید اسلام هراسی به وجود آورده است.

حادثه یازده سپتامبر

اگر چه ریشه های شکل گیری اسلام هراسی به پیش از حادثه یازده سپتامبر باز می گردد، بی شک موج سیاسی، تبلیغاتی و امنیتی بزرگی که تحت تاثیر آن به وجود آمد، تاثیرات شگفت آوری بر نحوه نگرش به مسلمانان در جوامع غربی برجای گذاشت. در پی این حادثه، موج عظیم اسلام هراسی در شکل های گوناگون، به طور رسمی و غیررسمی پدید آمد و ضمن ترسیم چهره ای منفی از اسلام و مسلمانان، فشارهای اجتماعی، قانونی و محدودیت‌های فراوانی را بر جامعه مسلمان کشورهای غربی تحمیل کرد. با گذشت بیش از دو دهه از حادثه یازده سپتامبر، موج اسلام هراسی که در ابتدا واکنشی احساسی به این حادثه پنداشته می شد، از محدوده غیر رسمی خود خارج شده و به شکل رسمی نیز در حال گسترش است.

اسلام هراسی رسانه ای

طی دهه های اخیر، رسانه های جمعی به ویژه شبکه های رادیو - تلویزیونی و سینما، با بهره گیری از ظرفیت های خاص و تاثیر شگرف شان در شکل دهی به افکار عمومی، احتمالا مهمترین نقش را در ایجاد و تداوم  ذهنیات منفی در عموم مردم نسبت به اسلام و مسلمانان داشته اند.

در واکاوی نقش رسانه ها در این زمینه باید گفت که آنها با بازخوانی و برجسته سازی تنش های تاریخی بین دو حوزه اسلام و غرب، برخورد انتقادی و تمسخر آمیز با ارزش ها، باورها و احکام اسلامی، نسبت دادن اعمال تروریستی برخی گروه های افراطی به اسلام، ترغیب دولت به موضع گیری علیه مسلمانان و در کل، ایجاد ترس و نفرت از آنچه که رنگ و بوی اسلامی دارد به ارائه تصویری مخدوش و هراس انگیز از اسلام و مسلمانان پرداخته اند.

بی ثباتی سیاسی ایتالیا و تاثیرآن بر تقویت اسلام هراسی

بی ثباتی صحنه سیاسی ایتالیا، باعث شده که همواره احزاب سیاسی درگیر کارزارهای بی پایان انتخاباتی باشند. در این حین، مسائلی چون مهاجرت و مهاجران، زمینه مساعدی را برای گروه های راست و راست افراطی فراهم می کنند. در این میان، مقوله اسلام هراسی، یک شگرد بازاریابی سیاسی تلقی می‌شود که با مسائل اجتماعی و اقتصادی درهم تنیده و بدین شکل احساسات بیگانه هراسی، نژادپرستی و تبعیض را اگر چه هنوز مشروع نکرده، ولی توانسته تا حد زیادی آنها را قابل قبول بسازد.

 این گونه مواضع سیاست مداران نقش به سزایی در انتقال پیام های ضد اسلامی به مردم و پیامدهای منفی آن در زندگی مسلمانان دارد. گزارش سال ٢٠١٩ مربوط به اسلام هراسی اروپایی نیز حاکی از این است چگونه این رفتارها باعث افزایش حملات کلامی و غیر کلامی علیه مسلمانان، چه در زندگی واقعی و چه در بعد مجازی آن شده است. از نظر قانونی نیز هنوز حمایتی در برابر این نوع جرایم وجود ندارد. به طور کل، داده های مربوط به وضعیت ایتالیا بسیار متناقض هستند، چرا که ایتالیایی ها  در این زمینه به دشواری مفهوم ادراک را از واقعیت متمایز کرده و آگاهانه یا ناخودآگاهانه در فرایند شکل گیری بر چسب های ناعادلانه علیه گروه های قومی و مذهبی که «بیگانه» تلقی می شوند، مشارکت می کنند. در نتیجه این تحریف ها باعث ایجاد حس ناامنی شده و بیش از پیش احساس ترس و بی اعتمادی را در جامعه گسترش می دهند.

طبیعتاً این نوع گرایش ها تاثیرات قابل ملاحظه ای بر نظام قانون گذاری این کشور گذاشته است و یک نمونه از آن فرمان امنیتی سالوینی وزیر داخله وقت ایتالیا است که توسط مجلس سنا نیز تصویب شد. این قانون که اقدامات شدیدی را علیه کِشتی های نجات مهاجران اعمال می کند، از سوی سازمان های حمایت از مهاجران مورد انتقاد شدید قرار گرفت. با گذشت بیش از یک سال از اجرای این سیاست ها می توان گفت که پیامدهای آن بسیار نگران کننده هستند چرا که عواقبی چون افزایش تعداد مهاجران غیر قانونی و تاثیر منفی آن بر نظام پذیرش مهاجران، همگی دست به دست هم داده تا به سازمان های جنایی امکان بیشتری برای سو استفاده از پدیده مهاجرت را بدهند.

بنابراین، آنچه که قرار بود راهبردی برای تضمین امنیت باشد، به گامی مستحکم به سوی ناامنی بیشتر تبدیل شد. در همین راستا، در ژانویه سال ٢٠١٩، نخست وزیر وقت ایتالیا، جوزپه کونته، علاقه خود را برای ایجاد تغییراتی در فرمان های امنیتی اعلام کرد، اما این پروژه به دلیل شرایط اضطراری به وجود آمده در پی شیوع کرونا ویروس، متوقف شد. سپس در ماه ژوئن سال ٢٠٢٠، کونته علناً اعلام کرد که تلاش می کند تا در کوتاه ترین زمان ممکن مجموعه ای از اصلاحات در این قوانین را تصویب کند. در همین زمان، در پاسخ به تصمیم کونته، سناتور سالوینی اعلام کرد که به منظور جلوگیری از این اصلاحات، امضاهای متعددی را جمع آوری و به هر شکلی مانع  انجام این کار خواهد شد. در نتیجه این گونه اقدامات باعث ایجاد اصطکاک های سیاسی زیادی شدند. اگر چه عرصه سیاسی ایتالیا نیاز مبرمی به ثبات دارد اما واقعیت این است که مشکل اسلام هراسی را نمی توان با تشدید کنترل ها حل کرد، از سوی دیگر نیز، این قبیل فرمان های امنیتی همواره نشان داده اند که تبدیل یک تصور به یک تهدید واقعی تا چه حد می‌تواند آسان باشد.

راهکارهای مقابله با اسلام هراسی و ضرورت نگرشی نو به اسلام

در ایتالیا نیاز مبرمی به بازنگری رابطه این کشور با تنوع فرهنگی – قومیتی حس می شود و یک راهکار مناسب در این راستا، جلوگیری از انتشار اطلاعات نادرست و اخبار کذب و هر شکلی از روایت ها و بازنمایی های غیر واقعی در رسانه ها است. چرا که اگر رسانه ها اخبار درست را روایت کنند، عرصه بر تولید و انتشار اخبار کذب تنگ شده و توان مانور را از دست می دهند. در این راستا، بازسازی تصویری منسجم و واقعی از جامعه مسلمانان و حذف آن دسته از رسانه هایی که در طول سال ها با ارائه اطلاعات نادرست و تبلیغ خلاف به گسترش نفرت و هراس دامن زده اند، ضروری است. درک حقوق اجتماعی و مذهبی انسانها در واقع درک و احترام به حقوق اساسی بشر است و این تنها درمانِ دردِ اسلام هراسی است. برای رهایی از تصور منفی نسبت به مسلمانان، در واقع باید پیوند اسلام را با موجودیتی یکپارچه، بدون انعطاف، خشن و خطرناکی که تا کنون گفته شده، از بین برد و تصویری واقعی تر از آن را بازسازی کرد.