چرا انتخابات ترکیه برای آسیای مرکزی این قدر مهم بود؟

نیمه دوم ماه می نه تنها برای ترکیه، بلکه برای کشورهای آسیای مرکزی نیز روزهای سخت انتظار نتایج انتخابات ریاست جمهوری بود. تغییر احتمالی رئیس جمهوری ترکیه باعث شد اعضای سازمان کشورهای ترک (OTS) بار دیگر ارزش روابط سیاسی و اقتصادی خود با آنکارا را که 20 سال است توسط یک نفر اداره می‌شود، بررسی کنند. خبرنگار CABAR.asia در این باره با دانشمندان علوم سیاسی از کشورهای آسیای مرکزی گفتگو کرد. حتی پس از پیروزی رجب طیب، پاسخ کارشناسان به این سوال که «اگر اردوغان نمی‌شد چه؟» همچنان جالب است.

به عنوان تامین‌کننده و خریدار

برای درک اینکه چرا انتخابات در یک کشور خارجی ممکن است بر سایر کشورهای آسیایی تأثیر بگذارد یا نه، نقاط اصلی تلاقی منافع آسیای مرکزی و ترکیه را بایست مشخص کرد. اولین و مهمترین مورد تجارت است. کشورهای منطقه اول از همه به ترکیه به عنوان واردکننده اصلی مواد اولیه خود نیاز دارند. در سال‌های اخیر بسیاری از کشورهای آسیای مرکزی صادرات خود به ترکیه را افزایش داده‌اند و حفظ چنین خریدار برای آنها بسیار مهم است. کارشناسان درباره احتمال تغییر بُردار موجود روابط و تجارت بین‌الملل ترکیه پس از دور اول انتخابات، زمانی که کمال قلیچداراوغلو مخالف 44.88 درصد آرا را به دست آورد، صحبت کردند.

شیرعلی رضایان

شیرعلی رضایان، دانشمند علوم سیاسی تاجیک این نگرانی را ندارد. ایشان بر این باور است که نتایج انتخابات ریاست جمهوری ترکیه به هیچ وجه بر روابط این کشور با کشورهای آسیای مرکزی تأثیری نخواهد گذاشت و چنین استدلال می‌کند: آنکارا در 30 سال گذشته پیوسته همکاری‌های خود را با کشورهای منطقه گسترش داده است و بعید است که این مسیر را رها کند، زیرا نتایج بسیار خوبی به دست آورده است.

بر اساس داده‌های خدمات آمار ملی کشورهای آسیای مرکزی سهم تجارت ترکیه در تجارت خارجی کشورهای منطقه بسیار بالا است - 4.7٪ در قزاقستان و تاجیکستان، 5.3٪ در قرقیزستان و 6.4٪ در ازبکستان. ما اطلاعات باز در مورد سهم ترکیه در تجارت ترکمنستان پیدا نشد.

شیرعلی رضایان با اشاره به آمار رسمی می‌گوید: «آنکارا از سال 2020 روابط خود را با آسیای مرکزی افزایش داده است. ترکیه کشوری نامیده می‌شود که در آینده قابل پیش‌بینی به شریک مهم کشورهای منطقه ما تبدیل خواهد شد و با روسیه و چین رقابت خواهد کرد. سال گذشته تاجیکستان با 109 کشور جهان روابط تجاری داشت و ترکیه به یکی از پنج شریک تجاری اصلی دوشنبه تبدیل شده است که سهم آن در صادرات 7.7٪، در واردات - 3.3٪ است. از ترکیه عمدتاً کالاهای صنعتی وارد کشور ما می‌شود».

سهم ترکیه در تجارت خارجی کشورهای آسیای مرکزی

داده‌های نهادهای رسمی کشورهای مزبور در سال 2022

اهمیت تجارت متقابل با ترکیه با پویایی و ارزش آن تأیید می‌شود. در سال گذشته، مجموع مبادلات تجاری پنج کشور آسیای مرکزی با آنکارا به 12.8 میلیارد دلار رسید که 27.6 درصد بیشتر از سال 2021 است.

 قزاقستان از نظر مقدار پیشتاز است - در سال 2022 این دو کشور کالاهایی به ارزش 6.35 میلیارد دلار مبادله کردند و این رقم 54.5 درصد بیشتر از سال قبل بود. این رشد عمدتاً با افزایش قیمت فرآورده‌های نفتی تعیین می‌شود که بیش از 70 درصد در سبد صادراتی قزاقستان برای ترکیه را تشکیل می‌دهد. با قطع زنجیره تامین در بازارهای جهانی به دلیل درگیری روسیه و اوکراین روابط قوی قزاقستان با ترکیه به نفع ترکیه بوده است. به عنوان مثال، کارشناسان مرکز توسعه سیاست تجاری «QazTrade» می‌گویند که در پس‌زمینه کمبود منابع انرژی ترکیه واردات زغال سنگ از قزاقستان را تا 58 درصد افزایش داد.

تجارت متقابل کشورهای آسیای مرکزی با ترکیه (با میلیارد دلار)

داده‌های نهادهای رسمی کشورهای مزبور

در سال گذشته کشورهای منطقه به استثنای ازبکستان حجم خرید و فروش کالا با ترکیه را افزایش دادند: قرقیزستان 53.7 درصد، تاجیکستان 23.3 درصد، ترکمنستان 21.9 درصد. علیرغم پویایی منفی در تجارت با ازبکستان (منهای 4.7 درصد)، حجم کل تجارت بین ازبکستان و ترکیه بالاترین رقم پس از قزاقستان را حفظ کرد - 3.2 میلیارد دلار.

از ترک‌ها تا مردمان ترک

دومین ارزش قابل توجه در روابط ترکیه با آسیای مرکزی که به طور فعال توسط رجب اردوغان ترویج می‌شود، ایده اتحاد مردمان ترک‌زبان است. این رئیس‌جمهور فعلی ترکیه بود که مبتکر تبدیل شورای همکاری به سازمان کشورهای ترک بود که «اتحادیه اروپای ترکی» نیز نامیده می‌شود. این سازمان نه تنها به طور رسمی تغییر نام داد، بلکه معنای و ایدئولوژی

جدیدی نیز به خود گرفت. علاوه بر موارد همکاری فرهنگی، بشردوستانه و اقتصادی، فهرست وظایف با توسعه مواضع مشترک در مورد مسائل سیاست خارجی، مهاجرت، انرژی و غیره تکمیل شد.

چهار کارشناس سیاسی از کشورهای مختلف آسیای مرکزی که با آنها مصاحبه کردیم، در مورد آینده سازمان کشورهای ترک در صورت تغییر قدرت در آنکارا اتفاق نظر داشتند. حتی اگر قیلیچداراوغلو، رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه به قدرت می‌رسید، سناریوی فروپاشی سازمان کشورهای ترک غیرممکن بود، زیرا برخلاف منافع ملی آسیای مرکزی و ترکیه است.

فرهاد طالبوف، دانشمند علوم سیاسی ازبک می‌گوید: «سازمان کشورهای ترک یک واقعه نسبتاً طولانی است و از این نظر عضویت در آن نه تنها برای رئیس‌جمهور فعلی ترکیه، بلکه برای جانشین او نیز بسیار مفید است. من نشانه‌های جدی از فروپاشی احتمالی این سازه نمی‌بینم. علاوه بر این، این امر به رشد وجهه ترکیه در صحنه جهانی کمک کرد و حفظ چنین تصویر مثبتی ارزش همیشگی آن است».

فرهاد طالبوف

به گفته این کارشناس در زمینه ژئوپلیتیک مدرن، تا حدودی به لطف این سازمان ازبکستان و ترکیه به سطح جدیدی از روابط رسیده‌اند. پیش از این، ازبکستان مشارکت خود در مجمع کشورهای ترک‌زبان را به حالت تعلیق درآورده بود و الحاق ازبکستان به این سازمان «خلاء خاصی را پر کرد، زیرا بدون چنین کشور بزرگی در جهان ترک‌زبان، سازمان کشورهای ترک ناقص به نظر می‌رسید». این تصمیم مورد حمایت آنکارا قرار گرفت. گامی که ترکیه در قبال ازبکستان برداشت، نه تنها در تجارت، گردشگری و آموزش، بلکه در زمینه مسائل امنیتی و نظامی نیز به برقراری ارتباط کمک کرد.

فرهاد طالبوف تاکید کرد: «بنابراین نه تنها همکاری دوجانبه، بلکه یک مشارکت استراتژیک بین ترکیه و ازبکستان در کار است. این امر بسیار مهم است و حتی می‌توانم بگویم که باید آن را گرامی داشت».

ما طرفدار آینده قابل پیش‌بینی هستیم

چینارا حسن‌گُل، کارشناس روابط بین‌الملل از قرقیزستان قبل از اعلام نتایج دور دوم مطمئن بود که اردوغان در انتخابات پیروز خواهد شد، «زیرا مردم همچنان ثبات خودکامگی را انتخاب خواهند کرد، نه بی‌ثباتی مسیر دموکراتیک پیشرفت را، به ویژه با توجه به اینکه ترکیه باید از پیامدهای منفی اجتماعی و اقتصادی مهاجرت از سوریه، کووید و زلزله رهایی یابد».

این کارشناس علوم سیاسی در گفتگو با CABAR.asia گفت که روابط ترکیه با قرقیزستان به طور خاص و با آسیای مرکزی به طور عام به دلیل پان‌ترکیسم در  سیاست اردوغان نزدیک‌تر خواهد شد و این امر به ویژه برای کشورهای ترک‌زبان جذاب است. همچنین نمی‌توان وابستگی کشورهای آسیای مرکزی به روسیه را نادیده گرفت که بر ماهیت و پویایی روابط این منطقه با آنکارا تأثیر می‌گذارد.

چینرا حسن‌گُل تاکید کرد: «این انتخابات بسیار مهم است، زیرا سیستم جهانی کلاً در حال تغییر است. همه اینها در قاره اوراسیا ما اتفاق می‌افتد. بنابراین کشورهایی مانند ترکیه، روسیه و چین برای کشورهای آسیای مرکزی اهمیت فوق‌العاده خواهند داشت».

چینارا حسن‌گل

این کارشناس مسائل سیاسی با طرح این سوال که «اگر اپوزیسیون در ترکیه به قدرت برسد چه اتفاقی خواهد افتاد؟»، تغییر سیاست خارجی، تقریب با اتحادیه اروپا و ناتو و موضع محکوم‌کننده‌تر اقدامات نظامی روسیه را ممکن‌ترین سناریو نام برد. اما در مورد آسیای مرکزی، آنکارا، به گفته حسن‌گُل، به اندازه اردوغان در استفاده از سیاست هویتی فعال نخواهد بود.

امان سالی‌یف، مدیر موسسه تحلیل و پیش‌بینی راهبردی (قرقیزستان) معتقد است که بخشی از ترکیه محافظه‌کار است و حتی محافظه‌کارتر خواهد بود. این روند نه به اردوغان بستگی دارد و نه به مسیر او مرتبط است. تقاضا برای محافظه‌کاری بسیار زیاد است و فقط افزایش خواهد یافت. این یک روند منطقه‌ای و جهانی است که نه تنها در ترکیه، بلکه در خاورمیانه، آسیا، اروپا و آمریکا نیز وجود دارد. بنابراین، حمایت از اردوغان و کسی که طرفدار سیاست اردوغان در ترکیه خواهد بود، در آینده بیشتر خواهد شد.

امان سالی‌یف در مصاحبه گفت: «واضح است که سیاست آنکارا با پیروزی رجب اردوغان دستخوش تغییرات عمده‌ای نخواهد شد و خود رهبر فعلی کشور شخصیتی کاملاً آشنا و بیشتر قابل پیش‌بینی است. این امر به نفع آسیای مرکزی است، زیرا امروز ترکیه یکی از جهت‌گیری‌های رویکرد چندبُردار اعلام شده برای منطقه است. علاوه بر این، آنکارا با تحمیل خط یا دوستی خود علیه کسی سعی در تأثیرگذاری بر این بُردار ندارد.

این کارشناس علوم سیاسی گفتگو درباره آینده ترکیه بدون اردوغان را به یافتن تعادل بین غرب و روسیه خلاصه می‌کند که در شرایط دور شدن این کشورها بسیار دشوار است. نزدیک شدن ترکیه و امریکا در صورت پیروزی کمال قیلیچداراوغلو مستلزم وفاداری بسیار بیشتری از آنکارا می‌شد و در آن صورت انتظار اینکه شرکای غربی با حمایت از روابط با روسیه موافقت کنند، ساده‌لوحی می‌بود.

فرهاد طالبوف، دانشمند علوم سیاسی ازبک دیدگاه متفاوتی دارد. این کارشناس می‌گوید چرخش سیاست خارجی ترکیه به سمت غرب به هیچ وجه روابط دوستانه آنکارا با آسیای مرکزی را مستثنی نمی‌کند و منافاتی ندارد. علاوه بر این، خود کشورهای منطقه با اتحادیه اروپا و آمریکا روابط خوبی دارند. برای مثال، قراردادهای مشارکت استراتژیک بین ازبکستان، امریکا و اتحادیه اروپا وجود دارد. قزاقستان، قرقیزستان و سایر کشورهای آسیای مرکزی نیز روابط تجاری و اقتصادی نزدیکی با اروپا دارند.

منبع:

https://cabar.asia/ru/erdogan-pobedil-tsentralnaya-aziya-vydohnula-ili-pochemu-vybory-v-turtsii-byli-tak-vazhny-dlya-regiona