قرن چهارم هجری، به عنوان قرن به اوج رسیدن تمدن اسلامی شناخته می شود. در این قرن، دریای مدیترانه در اختیار مسلمانان قرار داشت و در پی آن، جزیره سیسیل در جنوب ایتالیا نیز به طور کامل تحت حاکمیت مسلمانان قرار گرفت.
با توجه به اینکه این جزیره پل ارتباطی مسلمانان و مسیحیان در مرکز مدیترانه محسوب می‌شد و یکی از نقاط تبادل دانش و فرهنگ بین حوزه اسلام و مسیحیت به شمار می رفت، می توان گفت که مسلمانان، نقش بسیار مهم و کلیدی را در عرصه سیاسی، حکومتی و تبادل علم و تمدن در این منطقه ایفا کردند.
مسـلمانان در دوران حضور خود در سیسیل، علاوه بر فرهنگ و دانش، فنون جدید و پیشرفته ای را در زمینه کشاورزی، تغذیه، سیستم آبیاری، نساجی، سفالگری، معماری، کاشی کاری، تزیینات ساختمان، نقاشی و غیره برجای گذاشتند. تا جایی که حتی نورمن ها که در قرن دوازده میلادی دولت اسلامی سیسیل را برانداخته و این جزیره را تصرف کردند، از این فنون بهره های فراوانی بردند و وارث تمدن اسلامی شدند.
هر چند که در نهایت، به دلایل گوناگون داخلی و خارجی، تسلّط مسلمانان بر این جزیره بزرگ دریای مدیترانه تضعیف شد و حکومت آنها برچیده شد اما با وجود گذشت قرن ها از حضور مسلمانان، هنوز هم نشانه هایی از تاریخ اسلام هم به لحاظ فیزیکی و هم فرهنگی در گوشه گوشه این جزیره دیده می شود و تا به امروز سنت های مردمان این سرزمین همچنان از فرهنگ و آداب مسلمانان متاثر مانده است. فرهنگ غذایی، بازارهای محلی، گویش سیسیلی، بناهای تاریخی که به لطف معماری ویژه شان در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارند همگی گواه این مساله هستند.
فرهنگ غذایی
اگر بخواهیم از فرهنگ و سنت های به جا مانده از مسلمانان در سیسیل صحبت کنیم، نمی‌توانیم به آشپزی و غذاهای لذیذی که همچنان در سفره سیسیلی ها به جا مانده، اشاره نکنیم. یکی از محبوب ترین غذاهای این منطقه کوسکوس[1] یا همان بلغور عربی است که به عنوان محبوب ترین غذای حوزه مدیترانه نیز شناخته می شود. هر ساله منطقه سن ویتو لو کاپو[2]، در سواحل غربی سیسیل، میزبان جشنواره کوسکوس است که در آن دهها سرآشپز از سراسر جهان دور هم جمع می شوند و با هم به رقابت می پردازند. این جشنواره که محبوب ترین جشنواره غذایی ایتالیاست به بازدیدکنندگان این فرصت را می دهد تا فرهنگ های محلی و سنت های معمول هر مکان را تجربه کنند. بی دلیل نیست که این جشنواره را رویدادی برای تلفیق فرهنگی می دانند. علاوه بر کوسکوس، بخش عمده شیرینی های سنتی سیسیل، مانند کاساتا[3]، آرانچینی[4]، گرانیتا[5] (نوعی یخ در بهشت) و غیره نیز یادگاری از حضور مسلمانان در این سرزمین هستند.
مکتب شعر سیسیل
ناگفته نماند که از مهمترین آثار مسلمانان در سیسیل، وجود مکتب شعر نغز و لطیفی است که در دربار امیران و خلفای مسلمان شکل گرفته و پس از پایان حاکمیت مسلمانان نیز توانسته با شکوفایی فوق العاده ای در دربار امپراتور، روشنفکری چون فردریک دوم اسوِویا[6]، خود را با نغمه ها و سرودهای حاکمان جدید نورمن نیز تطبیق دهد. اگر بخواهیم فقط به چند نمونه از بزرگترین شاعران مسلمان سیسیلی اشاره کنیم می توانیم از ابوالحسن، ابن کلتا و ابن حمدس یاد کنیم.
معماری و بناهای تاریخی
جزیره سیسیل، بناهای تاریخی ای را در دل خود جای داده است که هر کدام از آنها نشانی از هنر، معماری، فرهنگ و تمدن به جای مانده از مسلمانان دارد. بناهایی که پس از گذشت قرن ها همچنان پا بر جا مانده اند و امروزه در فهرست آثار تاریخی یونسکو قرار دارند.
از آنجایی که همه مساجد سیسیل در دوره تسلط نورمن ها به کلیسا تبدیل شده اند، امروزه هیچ اثری از این مساجد باقی نمانده است. اما می دانیم که خود الکزر[7] (القصر) یا کاخ نورمن ها در شهر پالرمو که روزگاری مقر پارلمان سیسیل و امروزه مقر اصلی استانداری سیسیل است، تنها بخشی از مجموعه پیچیده ای از ساختمان های ساخته شده به دست مسلمانان است. نمونه دیگر، کلیسای سن جووانی دلی اِرِمیتی است[8] که همچنان در درون خود، فضای مسجدی باستانی را حفظ کرده است. در شهر پالرمو یعنی جایی که یادگارهای معماری ایرانی – اسلامی آن به میراث جهانی تبدیل شده اند، حتی نام خیابان ها هم به عربی نوشته شده است. در همین شهر، گنبدهای سرخ رنگ کلیساهای سن جووانی دلی ارمیتی و سن کاتالدو[9]، یادآور عصاره انارهای باغ های مشرق زمین هستند. در فاصله نه چندان زیادی از این بناها، مکان های مهم دیگری قرار دارند: بازار تاریخی بالارو[10] که توسط بازرگانان مسلمانان تاسیس شده و همچنین محله عربی کالسا[11] (خالص) که اولین هسته اسلامی شهر و مقر اسکان امیر و والی منطقه بوده است.
دژ زیزا[12] که در ناحیه غربی پالرمو قرار دارد نیز توسط مسلمانان طراحی شده است. ساخت و ساز این عمارت با شکوه در سال ١١۶۵ و تحت فرمانروایی ویلیام اول سیسیلی آغاز و در سال ١١٨٩ تحت فرمانروایی ویلیام دوم سیسیلی به پایان رسید. گفتنی است که نام زیزا از واژه عربی «عزیز» گرفته شده است. در اینجا گویا شکوه و جلال نقش و نگارهای باغ ایرانی، ترسیمی از بهشت بر روی زمین است. داخل این عمارت تالاری به نام «چشمه» وجود دارد که بخش بالایی آن به مقرنس که یکی از عناصر تزئینی معماری ایرانی است آراسته شده وشبیه نقش و نگارهای مسجد شاه اصفهان است.
مزارا دل والو[13]، اولین منطقه سیسیل بود که در سال ٨٢٧ میلادی توسط مسلمانان فتح شد و از همان زمان شکوفایی اقتصادی و جمعیتی چشم گیری در این منطقه رقم خورد تا جایی که رفته رفته به بزرگترین مرکز قضایی و یکی از مهمترین مراکز ادبی، فرهنگی و تجاری جزیره سیسیل تبدیل شد. از قضات مهم آن دوران می توان به امام مزاری، ابو عبدالله المزاری، ابن عبدالفراق و از اهل ادب به ابن راسق، ابن صفر، ابن البیر، ابن مکی و عبدالحلیم اشاره کرد. هنوز هم در بافت تاریخی این شهر کسبه پرشماری از مسلمانانی با اصالت تونسی ساکن هستند.
بافت قدیمی این شهرنیز یکی از نمونه های معماری به جای مانده از مسلمانان است: هزارتویی شگفت انگیز با کوچه های باریک و پر پیچ و خم وخانه های رنگارنگ و فضایی آکنده از رایحه ادویه جات.
قلعه باستانی کالاتوبو[14] (به عربی قلعة اوبی) در نزدیکی شهر تراپانی، نمونه دیگری از آثار به جا مانده از دوران حاکمیت مسلمانان در این دیار است. این قلعه که به منظور نظارت بر تولید و تجارت غلات ساخته شده بود نمونه ای از مجموعه آسیاب های ایرانی این سامان می باشد.
مسلمانان درحدود دو قرن حاکمیت خود، علاوه براهدای رونق فرهنگی عظیم به این منطقه و کل اروپا، میراث اقتصادی مهمی بر جای گذاشتند و این امر از طریق فنون مربوط به کشاورزی همچون احیای زمین و سیستم کانال کشی آب ودرنهایت استفاده بهینه و منطقی از آب، حفر چاه و ایجاد قنات و در نتیجه تبدیل زمین بایر به باغی شکوفا و نیز وارد کردن محصولات کشاورزی مانند مرکبات، برنج، بادمجان، توت، کرم ابریشم، گردو، پسته، هلو، انگور، دارچین، زعفران، فلفل وغیره میسر گشت.
در واقع مسلمانان درطی این دو قرن، به شکل دادن به تمدن شهری و انتقال علوم ریاضیات، پزشکی و نجوم، صنعت نساجی تولیدات هنری و صنایع دستی پرداختند و با ایفای نقشی مهم دررونق تجارت، رشد جمعیت و افزایش ثروت این سرزمین و به جا گذاشتن میراثی ارزشمند ازخود باعث شده اند که امروزه سیسیل همچنان به گذشته اسلامی خود ببالد.
منابع:
نظر شما