کودتای نظامی در نیجر

نیجر با ۱.۳ میلیون کیلومترمربع مساحت، پهناورترین کشور در منطقه غرب آفریقاست که ۲۴ میلیون نفر جمعیت با اکثریت مسلمان دارد.برخورداری از منابع سرشار طبیعی بویژه اورانیوم، الماس، طلا و زغال سنگ از دیگر ویژگی های این کشور و البته جذاب برای استعمارگران قدیم و جدید است. نیجر علی رغم دارابودن ثروتها و منابع طبیعی و برخورداری از  بزرگ‌ترین ذخایر اورانیوم  یکی از فقیرترین کشورهای جهان است.

نیجردر کمربند گروههای مسلح تروریستی مانند بوکوحرام، القاعده و شاخه های این دو گروه و سایر گروههای مسلح فعال در ساحل آفریقا قرار گرفته است و از شمال به الجزایر و لبیی، از شرق به چاد، از جنوب به نیجریه و بنین و از غرب به بورکینافاسو و مالی محدود می شود و فاقد مرز دریایی است.

این کشور حدود یک قرن تحت استعمار فرانسه بوه است و در سال 1960 اعلام استقلال نموده  و در حال حاضر در میان ۱۸۹ کشور از نظر شاخص های توسعه انسانی، آخرین کشور است. هم اکنون بیش از نیمی از مردم نیجر زیر خط فقر هستند و حدود نیمی از کودکان در سن تحصیلی نیز به طور منظم به مدرسه نمی روند

در 26 ژوئیه برابر با چهارم مرداد ماه ، فرماندهان نظامی محمد بازوم رئیس جمهور نیجر را بازداشت کردند . همزمان گروه دیگری از کودتاچیان سرنگونی وی را اعلام کردند و موسسات دولتی را به حالت تعلیق درآوردند و ضمن اعلام تشکیل حکومت نظامی مرزهای کشوررابستند و منع آمد و شد را اعلام کردند . ارتش نیز پشتیبانی خود را از کودتا چیان اعلام کرده است . ) بخشی از نظامیان کشور نیجر به رهبری ژنرال عبدالرحمان تیچیانی رئیس گارد ریاست جمهوری  ، قدرت را دردست گرفتند. این پنجمین کودتای نظامی  از زمان استقلال این کشور است که موفق به اقداماتی اینچنین شده است . 

نظامیان نیجر اقدام به باز کردن مرز با برخی کشورها نظیر مالی، الجزایر و بورکینافاسو کرده اند، یعنی کشورهایی که به طور تلویحی حمایت خود از کودتا و مخالفت با دخالت نظامی خارجی در این کشور را اعلام کردند.

شورای ملی حفاظت از میهن از سوی کودتاچیان،  در 28 ژوئیه تشکیل شده و قانون اساسی معلق و تمامی نهادهای تشکیل شده براساس آن را منحل اعلام کرده است .

اکواس ( سازمان همکاریهای اقتصادی منطقه غرب آفریقا، پس از برگزاری نشست اضطراری در 30 ژوئیه در بیانیه‌ای به کودتاگران اخطار داد اگر در عرض یک هفته بازوم را آزاد و به جایگاه پیشین خود بازنگردانند، تمامی تمهیدات لازم، از جمله نیروی نظامی، را برای بازیابی نظم بر مبنای قانون در نیجر صورت خواهند دادو به همین دلیل برای وزرای دفاع کشورهای عضو  اکواس جلسه ای برگزار گردید. همچنین اعلام کرد همه مبادلات تجاری و مالی، از جمله تبادل انرژی، اعضای آن با نیجر تعلیق شده است. اکُواس همچنین دارایی‌های نیجر و عوامل کودتا را در بانک‌های اعضای خود مسدود کرد و ورود آن‌ها به این کشورها را ممنوع خواند. این محدودیت‌ها همچنین علیه اعضای خانواده و غیرنظامیانی که با کودتاگران همکاری کرده اند نیز اعلام شده است .

البته تاکنون از سوی اکواس اقدامی علیه کودتاچیان نشده است .

ریشه های اختلاف و کودتا

وابستگی بازوم به کشورهای غربی بویژه فرانسه و همگرایی با سیاستها و غارتهای آنان ،فساد مالی در دستگاههای دولتی  مانند سایر کشورهای آفریقایی،  فقر شدید مردم علی رغم ثروت و منابع غنی  قابل توجه در این کشورو....  از مهمترین  عوامل مخالفت با بازوم در نیجر است .

بازوم در واقع نماینده اقلیت عرب نژاد نیجر است که حدود ۱.۵ درصد از جمیت این کشور را تشکیل می دهند و همین امر یکی از دلایل وجود اختلافات و رقابت های نژادی و قبیله ای در نیجر می باشد.  گروههای نژادی در نیجر خود را آفریقایی الاصل و بازوم را فرزند قبایل عرب می دانند که آفریقایی الاصل نیست و ادر آفریقا سکونت گزیده است .

 بازوم  متهم است که هویت نیجری خود را جعل کرده و همچنین برای پیروزی درانتخابات دست به تقلب گسترده زده است.  مخالفان بازوم  وی را متهم کرده اند که او به نقشه راهی که با سلف خود درباره چگونگی اداره کشور توافق کرده بود، پایبند نمانده است .

اهمیت نیجر برای غرب

وابستگی شدید رئیس جمهور برکنار شده به غربیها ، وجود پایگاههای نظامی و حضور امنیتی ، منابع غنی معادن بویژه اورانیوم  و نگرانیها از افزایش مهاجرتهای غیر قانونی از نیجر به کشورهای غرب ، از نکات مهم برای کشورهای غربی است .

نیجر از گذشته تاکنون مقر اصلی استقرار نیروهای نظامی و پایگاه های نظامی و اطلاعاتی کشورهای غربی بویژه از سوی فرانسه  ( 4 پایگاه ) و از سوی آمریکا ( یک پایگاه ) و حضور گسترده امنیتی آنها است و از آنجا که  نیجر میزبان پایگاه اصلی ناتو در منطقه ساحل آفریقاست اخیرا به مرکز آموزش نیروهای ناتو تبدیل شده بود. بروز کودتاهای مکرر در این منطقه، سبب شکنندگی وضعیت سیاسی و امنیتی آن شده است .

حضور کشورهای غربی و منافع آنان سبب شده که کشورهای غربی و کشورهای همسایه و نیز مجمع اقتصادی کشورهای غرب آفریقا ، به سرعت واکنش نشان دهند . این واکنشها ابتدا  با محکوم کردن کودتا بوده است و لی با بدست گرفتن قدرت از سوی کودتاچیان به دنبال راههای مسالمت آمیز برای انتقال قدرت می باشند تا منافع شان در صورت موفقیت و  تسلط کامل کودتاچیان به مخاطره نیفتد .

وجود ثبات در نیجر و مناطق اطراف آن، به نیروهای فرانسه امکان نظارت بر مرزهای لیبی و نیز مبارزه با مهاجرت غیرقانونی را می داد.

نفوذ تاریخی پاریس در کشورهای غرب آفریقا، اکنون به مرحله سرنوشت سازی رسیده است. بویژه آنکه در پی کودتا در نیجر، ممکن است روسیه از وضعیت هرج و مرج بوجود آمده برای پیاده کردن برنامه های خود از جمله همکاری با گروههایی که از حضور غرب در منطقه خود نگران هستند، بهره برداری کند.

از سوی دیگر نگرانی آمریکا نیز از این جهت است که احتمال دارد بعد از بورکینافاسو، نیجر یازدهمین کشور آفریقایی باشد که در سالهای اخیر از از اردوگاه غرب جدا و به سمت روسیه متمایل شود.

مواضع و روابط  روسیه

در سالهای گذشته دولت روسیه تلاش کرده تا به کمک  نیروی نظامی ارتش خصوصی واگنر به رهبری پریگوژین نفوذ خود در کشورهای شمال و غرب افریقا نظیر لیبی، مالی، نیجر و ... را افزایش داده و دولت های نزدیک به خود را برای اعمال فشار بر غرب بر سر کار آورد.

در همان نخستین روزهای کودتا، مردم حامی کودتاچیان با در دست داشتن پرچم روسیه به سمت سفارت فرانسه در نیجر حمله ور شده و دست به تظاهرات زده بودند که به خوبی نفوذ سیاسی مسکو در میان مخالفین را اثبات می کند.

برخی صفحات فضای مجازی مرتبط با گروه واگنر با انتشار یک پیام صوتی به زبان روسی، آن را به یوگنی پریگوژین  منتسب کردند. در این پیام صوتی آمده است:

آنچه در نیجر اتفاق افتاد چیزی جز مبارزه مردم این کشور با استعمارگران نیست. استعمارگرانی که سعی می‌کنند قوانین خود را بر مردم این کشور تحمیل کنند و آنها را در وضعیتی نگه دارند که آفریقا صدها سال پیش در آن وضعیت قرار داشت

این یک مبارزه آزادیبخش است، یک جنبش آزادیبخش برای استقلال نیجر است و خداوند به آنها سلامتی عطا کند و موفق شوند

نیجر استقلال خود را عملاً از امروز به دست آورده است. اینکه آنها در آینده چه سرنوشتی پیدا کنند به شهروندان این کشور و چگونگی حکومت آنها بستگی خواهد داشت اما نکته اصلی این است که آنها از شر استعمارگران خلاص شده‌اند.

در این پیام یوگنی پریگوژین  با افتخار از کارایی گروه واگنر در کمک به کشورهای آفریقایی برای ایجاد ثبات و توسعه یاد کرده و افزوده است: هزاران جنگجوی واگنر قادر به ایجاد نظم و نابودی تروریست‌ها هستند و اجازه نمی‌دهند آنها به مردم محلی کشورهای آفریقایی آسیب برسانند.

پیام صوتی منتشر شده در کانال‌های تلگرامی مرتبط با گروه واگنر نشان می‌دهد پریگوژین و جنگجویانش در آفریقا فعال هستند، جایی که آنها هنوز در برخی از کشورها مانند جمهوری آفریقای مرکزی قراردادهای امنیتی دارند و مایل به گسترش فعالیت خود در آن مناطق هستند.

یوگنی پریگوژین در ویدئویی که اوایل ماه جولای منتشر شد به نیروهایش در بلاروس می‌گوید که باید نیروی خود را برای یک سفر جدید به آفریقا جمع کنند

پس از کودتا

افزایش بی ثباتی و کاهش امنیت از مهمترین پیامدهای کودتا در نیجر و کشورهای همسایه آن خواهد بود که حداقل تا چند ماهی ادامه خواهد داشت .

 از سوی دیگر افق تحولات آتی در منطقه غرب آفریقا بر محور احتمال تشدید رقابت میان قدرت های بزرگ رخ می نماید.

وزارت امور خارجه فرانسه تا روز یکشنبه 15 مرداد به کودتاچیان فرصت داده بود که رئیس جمهور را آزاد نمایند و عقب نشینی کنند . در غیر اینصورت تهدید به حمله نظامی کرده بود  . همچنین فرانسه  اعلام کرده است که نیروهایش را که بالغ بر1500 تخمین زده می شود از نیجر خارج نخواهد کرد. این درحالی است که مقامات کودتا لغو قراردادهای نظامی با فرانسه را اعلام کرده اند.

سخنگوی شورای ملی حفاظت از نیجر اعلام کرده است که پیشتر قانونی به امضا رسیده است که به فرانسه اجازه می دهد به بهانه آزادی بازوم به کاخ ریاست جمهوری حمله نماید.

 در همان روز نخست کودتا، رهبران مخالفین از قطع صادرات اورانیوم و طلای نیجر به فرانسه خبر داده بودند؛ اگرچه کمپانی فرانسوی "اورانو" اعلام کرده علی رغم این موضوع و خروج شهروندان فرانسوی فعلا به فعالیت خود ادامه می دهد اما اگر کودتا در نیجر با موفقیت ادامه پیدا کند احتمالا فرانسه که یک سوم واردات اورانیوم خود را از نیجر (که هفتمین منابع بزرگ اورانیوم در دنیا را دارد) بامشکلات عدید های روبرو  و از این منبع با ارزش محروم خواهد شد.

امریکا علی رغم محکومیت کودتا و اعلام خروج اتباع خود از نیجر، موضع چندان سختی در قبال کودتا نگرفته و تهدیدی برای مداخله نظامی نیز نداشته است. طی روزهای گذشته معاون وزیر امور خارجه آمریکا برای مذاکره با کودتاچیان به نیجر سفر کرده است . دلیل اصلی  اتخاذ این مواضع ،   وجود منافع امریکا از کاهش نفوذ قدرت های اروپایی نظیر فرانسه در آفریقا  و قطع صادرات منابع معدنی این کشورها به اروپا و وابستگی هر چه بیشتر کشورهای این  قاره به ایالات متحده  می باشد.

همچنین  شکست خوردن و از بین رفتن طرح بزرگ صادرات گاز غرب آفریقا به اروپا  ازجمله منافع مشترک روسیه و امریکا در قبال کودتا در نیجر است .

خط لوله گاز "ترانس_صحرا" که طبق برنامه های تدوین شده قرار بود سالانه ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز نیجریه را به کشورهای اتحادیه اروپا برساند، اکنون به دلیل نامعلوم بودن سرنوشت کودتای نیجر، موجب نگرانی کشورهای اروپایی و دلیل خوشحالی مسکو و واشنگتن میباشد.

خط لوله گاز ترانس آفریقایی ، قرار است  با اتصال هفت هزار کیلومتر از آب‌هایی که از ۱۳ کشور آفریقایی می‌گذرد(، از نیجریه شروع شده و پس از عبور از نیجر در الجزایر پایان می  یابد) عملیات گازرسانی به اروپا  را در نبود گاز روسیه انجام خواهد داد.

نکته حائز اهمیت اینکه یافتن جایگزین واردات گاز از روسیه در کوتاه‌مدت برای اروپایی‌ها امر دشواری است، زیرا  قرار است این پروژه طی «۲۰ سال» به ثمر نشیند. به این ترتیب، وابستگی اروپا به گاز روسیه می‌تواند حتی با پروژه جدید ادامه یابد.

 علی رغم این پروژه طولانی مدت که اکنون با مخاطره افتاده است ، روسیه همچنان اهرم فشار صادرات گاز بر اروپا را در اختیار خواهد داشت و امریکا نیز می تواند صادرات گاز مایع گران قیمت خود به اروپا را با حجم بیشتری ادامه داده و کشورهای این قاره را بیش از گذشته به خود وابسته کند.

تهیه،تنظیم و ارائه:سودابه ملایری