کریس ریکْلْتون

صادر جباروف رئیس‌جمهور قرقیزستان کتاب جدیدی به نام «راه ساختن قرقیزستان جدید» نوشته و در این راستا به همتایان خود در قزاقستان و ازبکستان پیوست تا درهای «دوران جدید» را باز کند. اما رژیم‌های آسیای مرکزی در واقع چقدر در حال تغییر هستند؟

ازبکستان جدید، قزاقستان جدید، قرقیزستان... جدید؟

در آسیای مرکزی رهبران در مورد صفحات و فصل‌های جدید در تاریخ و حتی کشورهای جدید صحبت می‌کنند. در ازبکستان شوکت میرضیایف پنج سال پس از روی کار آمدن «ازبکستان جدید» را شعار خود در کمپین انتخاباتی سال 2021 قرار داد. چند ماه بعد قاسم‌جومارْت توقایف رئیس‌جمهور قزاقستان به این ویروس مبتلا شد. او حدود سه سال پس از انتخابش به ریاست جمهوری و پس از حوادث خونین ژانویه در این جمهوری نفت‌خیز که نورسلطان نظربایف سلف توقایف را به یک بیگانه سیاسی تبدیل کرد، وارد قزاقستان جدید شد. اکنون صادر جباروف رهبر قرقیزستان به وعده‌های ساخت کشوری جدید پیوسته است.

در اوایل ماه اوت رسانه‌های قرقیزستان از انتشار کتاب جدیدی از رئیس‌جمهور به نام «راه ساختن قرقیزستان جدید» خبر دادند که در آن جباروف چشم‌انداز خود را برای توسعه یک کشور فقیر بیان می‌کند. در هر یک از این موارد چقدر «جدید» واقعاً «جدید» است؟

آسِل توتومْلو، استادیار گروه آموزشی روابط بین‌الملل و علوم سیاسی دانشگاه خاورمیانه قبرس شمالی می‌گوید که راهبردهای پنج کشور شوروی سابق آسیای مرکزی به طور شگفت‌انگیزی متوالی است.

خانم توتومْلو در قسمت اخیر Majlis Podcast با عنوان «کاوش در حال و آینده آسیای مرکزی» در سایت رادیو آزادی، اظهار داشت: «دولت‌های آسیای مرکزی در تلاش برای تضمین ثبات رژیم‌های خود بسیار فعال هستند و در عین حال یک سیستم اقتصاد سیاسی را که در آن بیشتر منافع اقتصادی نصیب یک گروه بسیار کوچکی می‌شود، حفظ می‌کنند. در عین حال، ما شاهد تغییر جمعیت هستیم. برای من، این چیزی است که در آسیای مرکزی جدید است».

راهپیمایی منظم طولانی تا «قرقیزستان جید»

با توجه به اینکه قرقیزستان کشوری در منطقه است که بیشترین تغییرات رهبری را تجربه کرده است (شش رهبر در اینجا عوض شده‌اند که سه نفر از آنها از قدرت برکنار شده‌اند)، شاید طنزآمیز باشد که جباروف برخلاف میرضیایف و توقایف ادعا نمی‌کند که قرقیزها در حال حاضر در کشور جدیدی زندگی می‌کنند. برعکس، جباروف در کتاب جدید خود نوشته است: «ساختن قرقیزستان جدید حداقل 20 تا 30 سال طول می‌کشد».

این دومین کتاب منسوب به جباروف است که در بیش از 40 هزار نسخه چاپ شده است. او در اولین کتاب خود که در سال 2015 منتشر شد، زمانی که جباروف هنوز در اپوزیسیون و در زندان بود، از رقبای سیاسی خود، عمدتاً آلْمازبیک آتامْبایف رئیس‌جمهور وقت کشور به شدت انتقاد کرد.

کتاب جدید بسیار شبیه کار یک دولتمرد است و به مفاهیم مهمی مانند فقر، عدالت و اقتصاد سبز می‌پردازد، حتی اگر دستورالعمل‌های جباروف برای موفقیت قرقیزستان در این زمینه‌ها مبهم باشد. یک چیز واضح است: جباروف رئیس‌جمهور دیگر با فرهنگ قرقیزی تظاهرات خیابانی که جباروف مخالف را در کمتر از دو هفته در سال 2020 از زندان بیرون آورد و به ریاست جمهوری رساند، همدل نیست.

صادر جباروف در میان معترضان در بیشکک در اکتبر 2020

او در این کتاب تاکید می‌کند که دموکراسی به «رعایت حاکمیت قانون هم از سوی شهروندان عادی و مردم و هم از سوی مقامات» بستگی دارد. او هشدار می‌دهد که «نباید اجازه داد دموکراسی به هرج و مرج تبدیل شود». کمتر کسی انکار می‌کند که جباروف قرقیزستان را تا حدودی تغییر داده است. قانون اساسی 2021 که در نتیجه همه‌پرسی به تصویب رسید، اختیارات او را از نظر پارلمان تقویت و اصلی از قانون اساسی را که مقامات فعلی را از نامزدی برای دوره دوم منع می‌کرد، حذف کرد. با این حال، قانونی اساسی کنونی از بسیاری جهات نظام سیاسی را به آنچه در دوران حکومت مستبد قورْمان‌بیک باقی‌یِف رئیس‌جمهور دوم وجود داشت، بازگرداند. در آن دولت جباروف تا انقلاب 2010 ریاست آژانس مبارزه با فساد را بر عهده داشت.

جپاروف اذعان می‌کند که هنوز راه درازی برای ادامه این مبارزه باقی مانده است و اصلاحات پلیس را در کتاب خود مثال می‌زند: «بیایید صادق باشیم - در بیشتر موارد شهروندان عادی از حمایت مجریان قانون برخوردار نیستند. برعکس، آنها قربانی اقدامات برخی از نمایندگان ارگان‌های مجری قانون می‌شوند».

کتاب صادر جباروف با پرتره او روی جلد

اما آیا رئیس‌جمهور قرقیزستان راه ح  لی بلندمدت برای این مشکل است یا فقط بخشی از آن؟ از جمله دستاوردهایی که جباروف به عنوان ورود قرقیزستان به مسیر نوسازی برشمرد، واگذاری معدن طلای قومْتور به دولت است. این اقدامی بود که محبوبیت رئیس‌جمهور جدید را در همان ابتدای کارش افزایش داد. با این حال، از آن زمان به بعد، حداقل دو شخصیت برجسته که قبلاً به عنوان متحدان رئیس‌جمهور شناخته می‌شدند، در ارتباط با طرح‌های فساد مرتبط با این معدن یا برکنار یا زندانی شده‌اند.

همچنین شواهد فراوانی وجود دارد که نشان می‌دهد چهره‌های منفی که از حمایت روسای جمهور قبلی برخوردار بوده‌اند، از قاچاقچیان مواد مخدر گرفته تا افسران سابق گمرک، همچنان از مصونیت برخوردار هستند، در حالی که منتقدان رئیس‌جمهور با فشار مواجه می‌شوند و محکوم به زندان هستند.

«من از تو جدیدترم»

هر کسی که منتظر نسخه‌های «جدید» دو کشور دیگر آسیای مرکزی، تاجیکستان و ترکمنستان است، مدت طولانی باید منتظر باشد. دلیلش خیلی ساده است. رهبران کهنه‌کار امام‌علی رحمان رئیس‌جمهور تاجیکستان و قربان‌قلی بردی‌محمدوف رئیس‌جمهور سابق ترکمنستان هنوز هم همه چیز را در کشورهای خود کنترل می‌کنند، حتی با وجود اینکه بردی‌محمدوف به پسرش سردار اجازه داد تا ریاست دولت را بر عهده بگیرد.

اما در دو کشور بزرگ آسیای مرکزی از نظر جمعیت و اقتصاد، یعنی قزاقستان و ازبکستان، حاکمان جدید با فاصله گرفتن از پیشینیان خود که با همه خاطرات بد در کشور در اذهان عموم تداعی می‌شوند، آرامش یافته‌اند و این فاصله زمانی افزایش می‌یابد که نیاز به تغییر شدیدتر می‌شود.

نورسلطان نظربایف به همراه قاسم‌جومارْت توقایف تحت حمایت خود در یک همایش اقتصادی در پایتخت. می 2019

توقایف در اوایل تابستان امسال قزاقستان را «تنها کشوری در منطقه وسیع ما که در این مدت کوتاه چنین تغییر چشمگیری در نظام سیاسی ایجاد کرده است» خواند. توقایف گفت: «ما ساختار کیفی متفاوتی از نهادهای کلیدی قدرت را تشکیل دادیم، مشارکت شهروندان را در تصمیم‌گیری‌ها به طور قابل توجهی گسترش دادیم، سیستم حفاظت از حقوق و آزادی‌های بشر را به طور جامع تقویت و سیستم فعلی را عادلانه‌تر، بازتر و رقابتی‌تر کردیم». البته، بسیاری‌ها در قزاقستان در این مورد شک دارند.

اگرچه نامزدهای اپوزیسیون در انتخابات پارلمانی امسال شرکت کردند، اما هیچ یک از آنها نتوانستند کرسی مجلس را به دست آورند. در عین حال، برخی از آنها شواهد ویدیویی ارائه کرده‌اند که نشان می‌دهد تقلب در آرا به نفع نامزدهای وفادار به مقامات است.

ازبکستان حق بیشتری دارد تا ادعا کند که برنامه‌های بازسازی کشور را عملی کرده است، البته تا حدی به دلیل سطح بسیار پایینی از زمامداری بود که  از دولت خیلی اقتدارگرای اسلام کریموف اولین رئیس‌جمهور ازبکستان، رئیس سابق میرضیایف  برجای گذاشته شده است.

شوکت میرضیایف در زمان اسلام کریموف نخست‌وزیر ازبکستان بود

الکساندر کولی، محقق دانشگاه کلمبیا، یکی دیگر از دانشمندان علوم سیاسی که در بحث Majlis Podcast شرکت داشت، می‌گوید که وجهه بین‌المللی برای دولت کریموف اهمیتی نداشت، اما دولت میرضیایف ثابت کرد که نسبت به برداشت‌های خارجی از خود حساس‌تر است. اولین دوره زمامداری میرضیایف تحسین بسیاری را برای کشور به همراه داشت، زیرا دولت او مشکل کار اجباری سیستماتیک را حل کرد، آزادی بیان را مجاز دانست و پول ملی را کاملاً قابل تبدیل کرد. اصلاحاتی که عنوان کشور سال 2019 اکونومیست را برای ازبکستان به ارمغان آورد، البته در حال حاضر سرعت اصلاحات کشور شتاب خود را از دست داده است. اما ساختن امپراتوری‌های تجاری توسط اعضای کلیدی خانواده حاکم (سنت کشورهای منطقه‌ تقریباً به قدمت استقلال آسیای مرکزی از اتحاد شوروی) شتاب خود را از دست نداده است.

با این حال، به گفته جِنیفر بْریک مورْتازاشْویلی، مدیر موسس مرکز مدیریت و بازار دانشگاه پیتسبورگ، انتظار اینکه سیاستمداران هر کشوری از فرصت‌های برندسازی چشم‌پوشی کنند، شاید غیرواقعی باشد. او می‌گوید که در مقایسه با برخی از برندهای سیاسی ولخرجی که در بسیاری از دموکراسی‌های غربی دیده می‌شود، قرقیزستان جدید و ازبکستان جدید «بسیار متواضع» به نظر می‌رسند.

روسای جمهور کشورهای آسیای مرکزی در اجلاس سران ترکمنستان در اوت 2021 (از چپ به راست): صادر جباروف، قاسم‌جومارْت توقایف، شوکت میرضیایف، قربان‌قلی بردی‌محمدوف، امام‌علی رحمان

مورْتازاشْویلی معتقد است: «استفاده از نام «جدید» معقول است، زیرا بر چیز دیگری دلالت دارد، اما در عین حال این مفهوم به قدری گسترده است که درک کافی از مسیر حرکت این کشورها را به دست نمی‌دهد. به نظر می‌رسد که این کار عمداً انجام شده است».

او می‌افزاید: «رهبران آسیای مرکزی با راه‌اندازی کمپین‌هایی برای اصلاح قانون اساسی می‌خواهند به مردم کمک کنند تا تأثیر تغییرات را از طریق برندسازی خود درک کنند. این نشان می‌دهد که رهبران، حتی در کشورهای اقتدارگرا، با محدود کردن قدرت خود از سوی جامعه مواجه هستند».

منبع:

https://rus.azattyk.org/a/same-old-tricks-in-the-new-countries-of-central-asia-/32548549.html