در 23 نوامبر 2023 پنجمین کنفرانس بین المللی «قرقیزستان - کشور صلح و هماهنگی بین ادیان » در اقامتگاه دولتی آلا آرچا برگزار گردید. در این کنفرانس شرکت کنندگانی از نهادهای دینی قرقیزستان، قزاقستان، ازبکستان، ایالات متحده و سایر کشورها و نیز سازمان های بین المللی همچون دفتر هماهنگی سازمان ملل متحد در قرقیزستان و دفتر برنامه سازمان امنیت و همکاری اروپا در بیشکک شرکت داشتند.

این کنفرانس شامل یک جلسه عمومی و سه بخش «دین و دولت»، «دین و اقتصاد» و «دین و جامعه» بود. در ابتدای برنامه توغون‌بای آبْدیکاروف مدیر کمیسیون دولتی امور ادیان قرقیزستان در مورد این کنفرانس صحبت کرد و سپس سخنرانی صادر جباروف رئیس‌جمهور قرقیزستان قرائت شد. پس از آن، در جلسه عمومی ضمیر راکی‌یف مفتی قرقیزستان، اسامه السعید محمود محمد سعد مشاور رئیس‌جمهور مصر در امور دینی، ویکتور مورار مطران تاشکند و ازبکستان، یوگنی زینکوفسکی دبیر کل انجمن اسقف‌های کاتولیک آسیای میانه، آنتیه گراوه هماهنگ‌کننده دائمی سازمان ملل در قرقیزستان، صلاح ابو الحاج رئیس دانشکده فقه حنفی دانشگاه بین المللی اسلامی اردن و الکسی روگوف رئیس دفتر برنامه سازمان امنیت و همکاری اروپا در بیشکک سخنرانی کردند.

در پنل اول «دین و دولت»، نوربیک شامرالی‌یف رئیس دانشکده الهیات دانشگاه دولتی قرقیزستان، انور خاتی‌یف معاون کمیته دولتی امور ادیان قزاقستان و دلشاد محمدقولوف معاون کمیته دولتی امور ادیان ازبکستان مطالب خود را ارائه کردند و پس از آن بحث و گفتگو انجام و به سوالات پاسخ داده شد.

در پنل دوم «دین و اقتصاد»، مطالب و مقالات آلماز اوسونگل اولو معاون موسسه دولتی «مرکز توسعه صنعت حلال»، بشار عرفات رئیس بنیاد «تبادل و گفتگوی تمدن‌ها» واشنگتن و تالانت کریم‌بایف رئیس موسسه «آژانس توسعه اقتصادی اسلامی» ارائه و سپس بحث و پرسش و پاسخ نیز مطرح شد.

در پنل سوم «دین و جامعه»، جانیل علی‌باوا معاون وزیر کار، تامین اجتماعی و مهاجرت قرقیزستان، سیاووش حیدروف معاون کمیته دولتی کار با نهادهای مذهبی آذربایجان، آنِسا آگوویچ از سازمان ابتکار جهانی برای مبارزه با جرایم سازمان یافته فراملی (GI-TOC) در بوسنی و هرزگوین و آیتْمات قاری‌یف دانشیار دانشگاه قرقیزی- ترکی «ماناس» به نمایش ارائه های خود پرداختند.

لازم به ذکر است که از میان شرکت‌کنندگان در پنل‌های گفتگو، محمد سعید النیادی مدیر کل امور اسلامی امارات متحد عربی، آلمازبیک آکمتالی‌یف رئیس آکادمی مدیریت دولتی ریاست جمهوری قرقیزستان، چینارا اِسِن‌گول مدیر منطقه‌ای آسیای مرکزی بنیاد «پیس نکسوس»، آلماز ایسانوف رئیس بخش تحقیقات سیاسی و اقتصادی نهاد ریاست جمهوری قرقیزستان، ایلدار علاءالدینوف مفتی مسلمانان مسکو، آلماز خیربیکوف مدیر موسسه دولتی «مرکز توسعه صنعت حلال» و محمد ناصر المطیری معاون وزیر اوقاف و اسلام کویت در امور رسانه و روابط خارجی حضور داشتند.

 ۱. افتتاحیه کنفرانس

در 23 نوامبر سال جاری، کمیسیون دولتی امور مذهبی جمهوری قرقیزستان پنجمین کنفرانس بین المللی «قرقیزستان - کشور صلح و هماهنگی بین ادیان» را در اقامتگاه دولتی آلا آرچا در بیشکک برگزار نمود. حسب اعلام رسمی دولت، هدف از برگزاری این همایش بحث در مورد مسائل روز در حوزه دینی، حفظ ثبات در جامعه و تقویت وفاق میان دولت و ادیان است. این کنفرانس بین المللی پنجمین دور از گفتگوهای بین المللی در زمینه دین در کشور قرقیزستان است که با حضور نمایندگان نهادهای دولتی، جامعه مدنی، روحانیون و کارشناسان بیش از 20 کشور برگزار شد. در این کنفرانس نمایندگانی از نهادهای دولتی، جوامع دانشگاهی و متخصص در زمینه مسائل دینی و پیشگیری از رادیکالیسم از روسیه، اروپا، ایالات متحده آمریکا، کشورهای آسیای مرکزی و کشورهای عربی حضور داشتند. پنجمین کنفرانس بین‌المللی "قرقیزستان - کشور صلح و هماهنگی بین ادیان» ادامه کنفرانس بین‌المللی «اسلام در یک دولت سکولار مدرن» بود، که چهار دوره آن در سال‌های ۲۰۱۷، ۲۰۱۸، ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ برگزار شد.

پیش از افتتاح این کنفرانس، توغونبای آبدیکاروف، مدیر کمیسیون دولتی امور مذهبی جمهوری قرقیزستان، به خبرنگاران گفت که این کنفرانس به حل برخی مشکلات کمک خواهد کرد. وی یادآور شد که «. . . ما همیشه روی مساله تروریسم و افراط گرایی کار می کنیم. ما علاوه بر کار در دولتی امور مذهبی با رهبران دینی تعامل و همکاری داریم و مشکلات در کنار هم حل می کنیم. ما در مناطق مختلف کشور نمایندگانی داریم که به طور مستمر جلسات آموزشی برگزار میکنند. چالش ها و تهدیدهای جهانی مختلفی وجود دارد و راه حل آنها گفتگوی ادیان است . . . » وی همچنین اشاره نمود که « حدود 17 دین در قرقیزستان وجود دارد که از جمله آنها می توان به اسلام، مسیحیت، یهودیت و دیگران اشاره کرد.» عبدیکاروف یادآور شد که بر اساس قانون اساسی، آزادی مذهب در کشور وجود دارد، بنابراین هماهنگی بین ادیان مهم است.

۲. پیام ریاست جمهوری

در ابتدای این رویداد، پیامی از سوی رئیس دولت، توسط رئیس دفتر ریاست جمهوری اکتیابر کوپایف برای شرکت کنندگان در کنفرانس قرائت شد. در این پیام ریاست جمهوری قرقیزستان بیان داشت که:

... «دولت با همه مذاهب به طور مساوی رفتار می کند و آزادی مذهب به طور کامل تضمین شده است،زیرا به موجب قانون اساسی، دولت هماهنگی بین ادیان و احترام متقابل را بین جوامع مختلف مذهبی ترویج می کند. من می خواهم تأکید کنم که مدل سکولاری که در آن زندگی می کنیم مبتنی بر یک درگیری مذهبی یا ملی نیست، بلکه بر اساس همزیستی هماهنگ نظام های ارزشی مختلف در یک دولت دموکراتیک است. . . با توجه به نیازهای زمانه و چالش های جدید در چارچوب سیاست های دولت در حوزه دینی، کلاس های مطالعات دینی در مدارس متوسطه راه اندازی شد؛ لازم است تا برای کمک به آموزش صحیح دانش آموزان و تربیت نسل آینده کشور کمک شود. . . در عصر تحولات جهانی، ما نباید هویت قرقیزی خود را از دست بدهیم و باید به سنت های ملی خود احترام بگذاریم » رئیس دفتر ریاست جمهوری پیش از شروع پنل های تخصصی سه گانه «دین و دولت»، «دین و اقتصاد»، «دین و جامعه» در سخنرانی کوتاهی قرقیزستان را کشوری چند مذهبی و صلح دوست معرفی کرد که از ابتدای استقلال بر اساس اصل سکولاریسم قوام یافته است. وی در خصوص توجه دولت به نهادهای دینی اعلام نمود که تعداد مراکز و سازمان های دینی در کشور هم اکنون بیش از سال های پیش است و به مرور نهادهای دینی همچون بانک و مالی اسلامی و صنعت حلال در کشور سامان یافته است.

۳. گزیده سخنرانی ها

آقای ضمیر راکیف، مفتی اعظم قرقیزستان نیز در سخنان خود اعلام نمود که وظیفه ما ایجاد گفتگوی صلح آمیز و هماهنگی برای بحث در خصوص مشکلاتی است که شخصیت های مذهبی با آن مواجه هستند، درک اصلی این است که همه ما انسان هستیم و انتخاب مذهب در این زمینه معنی دارد. از این روی رواداری و احترام به صلح و همچنین مدارا میان همه ملل و همه ادیان مهم است. وی در خصوص اندیشه های افراطی و اعمال افراط گرایانه ابراز داشت که تندروها در واقع خود را پشت اسلام پنهان میکنند در حالی که پیامبر اسلام یک الگوی حسنه را از 1400 سال پیش تاکنون برای نه فقط مسلمانان که همه ابنای بشر ترسیم نموده است.

هماهنگ کننده دفتر سازمان ملل متحد در قرقیزستان، خانم آنتخه گراو در سخنرانی خود اظهار داشت که:

امروزه، جهان شاهد بالاترین تعدد درگیری های خشونت آمیز از سال 1945 است، به طوری که تخمین زده می شود که یک چهارم بشریت در مکان هایی زندگی می کنند که تحت تاثیر درگیری قرار دارد. جنگ های اوکراین و خاورمیانه نه تنها قوانین بین المللی را تضعیف می کند، بلکه سؤالات جدی را در مورد وضعیت بشریت به وجود آورده است. در چنین دوران پیچیده ای می بینیم که بسیاری از چالش های جهانی و منطقه ای را می توان به عوامل مذهبی مرتبط یا متاثر از آن قلمداد کرد. در سازمان ملل متحد، ما قاطعانه معتقدیم که صلح فقط به معنای نبود درگیری خشونت آمیز نیست. بلکه صلح نیرویی پویا و دگرگون کننده است که مستلزم مشارکت دائمی دولت و کل جامعه با تمامی صدای آن است. این امر مستلزم اذعان به تنوع و تکثر دیدگاه ها و تعهد مجدد دائمی همه اعضای جامعه برای مقابله مسالمت آمیز با چالش های امروزی، با احترام به کثرت و تنوع مزبور، خواه سیاسی، قومی، مذهبی، فرهنگی یا مرتبط با جنسیت است.

اسقف کلیسای ارتودکس قزاقستان در سخنرانی خود اعلام نمود که «... ما به زبان های مختلف صحبت می کنیم، ادیان متفاوتی داریم، در کشورهای مختلف زندگی می کنیم، اما با وجود این، همه ما با اصول مهم تمدنی متحد شده ایم - ایمان به یک خالق واحد، درک مشترک از اصول اساسی زندگی بشر، تعهد عمیق به دوران - سنت های قدیمی، درک خانواده به عنوان پیوند زن و مرد، عشق و احترام به تاریخ آنها، میل به خیر و عدالت. ما باید با بسیاری از چالش های جهانی مانند گسترش افراط گرایی و تروریسم تحت لوای دین، تبلیغ رذایل اجتماعی، کیش منفعت مادی، سهل انگاری، تخریب نهاد خانواده سنتی، فرسایش جنسیتی مقابله کنیم.»

پیام اسقف اعظم کلیسای ارتدکس روسی، کیریل یکم نیز توسط اسقف منطقه متروپولیتن آسیای مرکزی کلیسای ارتدکس متروپولیتن ویکنتی تاشکند و ازبکستان قرائت شد. در این پیام آمده است که «قرقیزستان تجربه بی نظیری در هماهنگی روابط بین قومی و مذهبی دارد. در دنیای مدرن تضادهای سیاسی تشدید شده، خطر درگیری های جدید و خطر تخریب روابط حسنه بین نمایندگان فرهنگ های مختلف و ادیان سنتی افزایش یافته است. این یک چالش جدی برای همه نیروهای متعهد به همکاری سازنده است.»

الکسی روگوف رئیس دفتر برنامه سازمان امنیت و همکاری اروپا OSCE در بیشکک با اشاره به حمایت سالانه سازمان از برگزاری کنفرانس مزبور اعلام نمود که این نهاد قرقیزستان را به عنوان یک کشور سکولار که شهروندانش حق آزادی مذهب در آن دارند می شناسد. قرقیزستان در طی این سال ها خود را کشوری روادار در حوزه مذهب نشان داده است.

ویکتور ولادیسلاوویچ ، دبیرکل کنفرانس کاتولیک بیشاپ آسیای میانه، در سخنرانی خود با اشاره به دیدار پاپ فرانسیس در سپتامبر 2022 از قزاقستان اشاره نمود که این سفر خود گواهی از دیالوگ میان ادیان را نشان می دهد. وی تاکید نمود که تلاش برای آزادی مذهب و حفظ امنیت مومنان وظیفه ای از سوی خداوند بر همگان است.

آقای صلاح محمد سالم ابوالحاج، رئیس کالج فقه حنفی دانشگاه علوم و آموزش اردن، در سخنرانی خود به ریشه های پدید آمدن افراط گرایی مذهبی در میان برخی از افراد پرداخت. وی اظهار داشت که بسیاری از مردم در بسیاری از شئون زندگی خود تابع دین هستند اما فرق است میان دین صحیح که مبتنی بر سنت، سینه به سینه و مستند است با دینی که ملهم از پندار و برداشت یک فرد شکل میگیرد. به باور وی افراط گرایی آنجا مجال رشد مییابد که پندارهای شخصی با قطع سنت های کهن و آموزه های سینه به سینه مومنانه برداشت های افراطی شخصی را جایگزین می کند.

شامرالیف نوربک بولوتویچ، رئیس دانشکده الهیات دانشگاه دولتی قرقیزستان در سخنرانی خود شمایی از ساختار مدیریتی دولت در حوزه مذهب در قرقیزستان ارائه داد. وی شرح داد که کمیسیون دولتی امور دینی زیر نظر دولت جمهوری قرقیزستان با فرمان رئیس جمهوری قرقیزستان به شماره 45 در تاریخ 4 مارس 1996 ذیل فرمان «در مورد ساختار و ترکیب دولت جمهوری قرقیزستان» به عنوان یک بخش اداری تحت قوه مجریه جمهوری قرقیزستان ایجاد شد. در ادامه و بر اساس فرمان شماره 533 رئیس جمهوری در 11 نوامبر 2005 ذیل عنوان «در مورد ارائه اصلاحات و اضافات به فرمان رئیس جمهور جمهوری قرقیزستان.»

در مورد بهبود ساختار ارگان های دولتی، کمیسیون دولتی امور ادیان زیر نظر دولت جمهوری قرقیزستان به آژانس دولتی امور مذهبی زیر نظر دولت تبدیل شد. در ادامه اصلاحات در 26 اکتبر 2009 با فرمان دولتی شماره 425، آژانس دولتی امور دینی زیر نظر دولت از صلاحیت قوه مجریه دولت خارج شد و به کمیسیون دولتی امور مذهبی جمهوری قرقیزستان تبدیل شد و به عنوان نهادی که مستقیماً پاسخگو و تابع رئیس جمهور جمهوری قرقیزستان است مبدل شد. وی تاکید کرد که در زمان ریاست جمهوری جاپاروف رسیدگی به نهادهای دینی و نیز تاسیس دوره های مطالعات مذهبی در مراکز آموزشی و همچنین سیستم آموزش همگانی کشور به سامان شده است و در کنار آموزش های مذهبی خصوصا در دبیرستان ها توجه به آموزش رواداری و نیز تساهل مذهبی مورد تاکید قرار گرفته است.

قادر مالکوف، مشاور مدیر کمیسیون امور دینی در این کنفرانس در خصوص موضوع دخالت عوامل دینی در ناآرامی های بین المللی عنوان داشت که در واقع، تمامی درگیری ها همچنان دارای دلایل سیاسی یا ژئوپلیتیکی دارند و نه مذهبی. ما در این گردهمایی می خواهیم نشان دهیم که با یکدیگر هستیم و تمام تلاش خود را می کنیم تا از ایجاد اختلاف بین ادیان و نیز گروه های قومی جلوگیری کنیم. مهمترین موضوع امروز کشور این است که تمامی امکانات و توان خود را بر روی بهبود وضعیت حوزه اجتماعی از حیث معنوی و اخلاقی متمرکز کنیم.

آلماز اوسونگل اولو، معاون مدیر مرکز دولتی توسعه صنعت حلال، در سخنرانی خود اعلام داشت که می توان صنعت حلال را به عنوان ابزاری برای غلبه بر فقر در جمهوری قرقیزستان قلمداد نمود. وی اشاره کرد که توجه به این نکته حائز اهمیت است که در چارچوب چالش های مدرن برای توسعه اقتصادی قرقیزستان، توسعه صنعت حلال ابزاری کلیدی برای غلبه بر فقر است. این استراتژی نه تنها به تقویت پتانسیل اقتصادی منطقه ای و محلی کمک می کند، بلکه با ایجاد مشاغل پایدار و عادلانه می تواند کیفیت زندگی مردم را بهبود بخشد. آقای اوسونگل اولو یادآور شد که صنعت حلال تنها شامل تولید محصولات غذایی مطابق با استانداردهای اسلامی نمی شود، بلکه بخش های مالی، گردشگری و سایر بخش ها را نیز در بر می گیرد.

همچنین به اشاره وی توسعه در این حوزه به تقویت اقتصاد محلی، ایجاد مشاغل جدید و گسترش فرصت های تجاری کمک خواهد نمود. وی در پایان به نمایندگی از مؤسسه از برگزار کنندگان کنفرانس برای بحث در مورد موضوعاتی با هدف ایجاد شرایط برای همزیستی مسالمت آمیز و سودمند متقابل جوامع قرقیزی تشکر نمود.

رئیس موسسه تبادل و گفتگوی تمدن ها در واشنگتن دی. سی، آقای محمد بشار عرفات، در سخنرانی خود با مقایسه کیفی جامعه مسلمانان ایالات متحده با جامعه اصلی اشاره کرد که مسلمانان آمریکایی بیش از سایرین نسبت به مسیر کشورشان خوشبین هستند، همچنین این افراد بیش از سایر شهروندان کشور به صورت خویش-فرما و یا تاسیس یک تجارت شخصی در اقتصاد فعالی دارند و بنا بر آمار نزدیک به 1.37 میلیون شغل را ایجاد نموده اند. همچنین مسلمانان آمریکا تمایل بیشتری برای کار تمام وقت دارند و نیز تمایل بیشتری برای خدمت در بخش نظامی ایالات متحده.

وی در ادامه در خصوص مفهوم دیپلماسی مذهبی سخنرانی خود را ادامه داد. وی با اشاره به این موضوع که دیپلماسی اشکال متنوعی دارد اعلام نمود که در جهان چندفرهنگی و چند زبانی بهم پیوسته امروز نیاز است تا مبلغین مذهبی با تسلط بر مطالعات مذهبی بر پایه متدولوژی غربی و نیز زبان بین المللی، انگلیسی، به عنوان یک مبلغ و یا محقق جهانی درگیر امور دینی شوند. وی این موضوع را برای اتصال میان جوامع دینی لازم قلمداد نمود و در حوزه اقتصادی نیز اعلام کرد که در صورت نزدیکی و ارتباط میان جوامع مسلمان ایالات متحده، اروپا، خاورمیانه و . . . پتانسیل بسیار زیادی در حوزه تجارت و اقتصاد آزاد خواهد شد اما متاسفانه این جوامع تنها به صورت سلولی و محلی مشغول به فعالیت هستند.

۴. بیانیه پایانی

در پایان از سوی مدیر اجرایی همایش، قطعنامه شفاهی در خصوص پنحمین کنفرانس بین المللی قرائت شد که بر چند مذهبی بودن ساختار اجتماعی کشور، نظام حکمرانی سکولار، تضمین آزادی های مذهبی شهروندان، لزوم مبارزه با افراط گرایی در لوای مذهب، آموزش صحیح علوم دینی، آموزش رواداری و تساهل میان مذاهب و توجه به توسعه صنعت حلال مورد اشاره و تاکید قرار گرفت.