بر اساس منابع تاریخی، اقوام عشایری از قدیم الایام تاغوز قارغآل بازی می‌کردند و به لطف آن، پسران و جوانان تفکر منطقی و راهبردی را می‌آموختند، زیرا هدف آن به دست آوردن دارایی حریف بود و برای افرادی که قصد مناصب بالا را داشتند، این بازی یک نوع امتحان بود. بازی مشابهی در میان مغول‌ها اِسِن قارغآل و در میان قزاق‌ها تاغور قومالاق نامیده می‌شود.

صنعتگران تخته بازی را از چوب خشک شده اُرس، سنجد یا صنوبر می‌تراشیدند و سپس آن را با کنده‌کاری‌های ماهرانه تزئین می‌کردند. چوب‌های تازه بریده شده را با خامه یا آب چرب آبگوشت می‌مالیدند و در سایه خشک می‌کردند. سپس ۹ چاله یکسان در دو طرف مقابل تخته و ۲ چاله بزرگتر (خزانه) در وسط آن بریده می‌شد.

هر سوراخ نام خود را دارد:

۱.      آز (دهان) - اولین سوراخ؛

۲.      تِکیلدِک اوی (گاو سریع) - سوراخ سریع؛

۳.      اَت اوتپوس (مکانی غیر قابل عبور برای اسب) - چاله‌ای که بازیکنان اغلب در آن گیر می‌کنند؛

۴.      جَمَن اوی (خانه بد) - چاله بدشانسی؛

۵.      بِل اوی (خانه در گذرگاه) - چاله میانی؛

۶.      دالی (استخوان کتف) - چاله بعد گذرگاه؛

۷.      اِکی تیش اوی (خانه با دو دندان)؛

۸.      کوک مایون (گردن آبی)؛

۹.      قویروق او (خانه در دُم) - آخرین چاله.

بازی با این آغاز می‌شود که ۱۸ چاله (۹ چاله برای هر دو بازیکن) با قارغآل‌ها - گلوله‌ها یا مهره‌ها که در زبان قرقیزی به معنای «پشگل گوسفند» است، پر می‌شود. این مهره‌ها معمولاً از چوب یا سنگ ساخته می‌شوند.

قوانین بازی تاغوز قارغآل

بازیکنان برای تعیین اینکه چه کسی اولین حرکت را انجام می‌دهد، قرعه‌کشی می‌کنند و نفر برنده در سمت سفید تخته می‌نشیند. بازیکن با یک دست حرکت می‌کند، اما اگر بیش از ۱۲ مهره باشد، می‌تواند با دست دوم به خودش کمک کند. حرکت عبارت است از گرفتن قارغآل‌ها از یک چاله واقع در طرف بازیکن و گذاشتن آنها یکی یکی در چاله‌های دیگر در خلاف جهت عقربه‌های ساعت (قبلاً در جهت عقربه‌های ساعت بازی می‌کردند). بازیکن مهره‌ها را از یک چاله دلخواه می‌گیرد و از چاله بغلی شروع کرده، آنها را یکی یکی در چاله‌های بعدی قرار می‌دهد. اگر در یک چاله فقط یک قارغآل باشد و حرکت توسط آن انجام شود، آن مهره به چاله بعدی منتقل می‌شود.

اگر آخرین گلوله در یکی از چاله‌های حریف فرود آید و تعداد گلوله‌ها موجود در آن زوج باشد، حرکت موفقیت‌آمیز در نظر گرفته می‌شود و بازیکن تمام قارغآل‌های این چاله را به خزانه خود می‌برد.

اگر آخرین قارغآل در چاله با دو مهره حریف قرار گیرد، بازیکن این سه مهره را به خزانه خود می‌برد و آن چاله را آس یا توس اعلام و با علامت خاصی مشخص می‌کند. بدین ترتیب، او چاله حریف را می‌برد و می‌تواند تمام قارغآل‌هایی را که متعاقباً به چاله آس می‌افتند، به خزانه خود ببرد. فقط یک چاله و فقط یک بار ممکن است آس اعلام شود. تغییر آس در طول بازی ممنوع است. آخرین چاله که نهمین است، قابل تصرف توسط حریف نیست. علاوه بر این، بازیکن نمی‌تواند چاله خود را آس اعلام کند اگر چاله با همان شماره برای حریف او آس شده باشد. او باید چاله با شماره دیگری را انتخاب کند.

طبق قوانین به روز شده، به هر بازیکن در مجموع یک ساعت فرصت داده می‌شود تا در مورد حرکات خود فکر کند، یعنی بازی دو ساعت طول می‌کشد و قاضی بر رعایت قوانین نظارت می‌کند.

منبع:

https://ru.sputnik.kg/۲۰۲۳۰۸۳۱/toguz-korgool-igra-pravila-۱۰۷۷۸۲۴۹۸۶.html