کارشناسان قزاقستانی معتقدند که سرنگونی رژیم بشار اسد در سوریه هنوز هیچ تاثیری بر کشورهای آسیای مرکزی نخواهد داشت. آنها "سلول‌های خفته" فرقه‌های مخرب در داخل کشور را بسیار خطرناک‌تر می‌دانند.

در اوایل دسامبر2024، رژیم بشار اسد که 24 سال در قدرت بود، به طور ناگهانی و سریع در سوریه سقوط کرد. گروه رادیکال "هیات تحریر الشام" به رهبری ابو محمد الجولانی به قدرت رسید.

تغییرات سیاسی در سوریه و سرنگونی رژیم بشار اسد در تمام کشورهای آسیای مرکزی نگرانی‌هایی را ایجاد می‌کند. زیرا در 10 سال گذشته، برای ساکنان سکولار هر پنج کشور آسیای مرکزی، سوریه با جنبش رادیکال "دولت اسلامی" که در قزاقستان به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته می‌شود) تداعی می‌شده است.

ده‌ها هزار نفر از پیروان این سازمان تروریستی، از جمله از کشورهای آسیای مرکزی، برای به اصطلاح "جهاد" به سوریه کشیده شدند که در واقع فقط برای جنگ و دفاع از منافع یک گروه خاص بود. بسیاری از آنها کشته شدند و برخی پس از شکست داعش که در قزاقستان ممنوع فعالیت است) به جنگیدن ادامه دادند، اما در صفوف سایر گروه‌های تروریستی.

زنان و کودکان به وطن بازگردانده شدند. قزاقستان اولین کشور در آسیای مرکزی بود که 595 نفر را به وطن بازگرداند.

کارشناسانی که توسط خبرآسیا CABAR.asia مورد پرسش قرار گرفتند، در مورد چگونگی تأثیر وضعیت فعلی سوریه بر کشورهای آسیای مرکزی، و به ویژه قزاقستان، بحث می‌کنند.

به گفته راسیم چِلیدزه کارشناس الهیات در انجمن مراکز تحقیقات مذهبی قزاقستان، در حال حاضر خطری برای کشورهای آسیای مرکزی وجود ندارد، اما همیشه خطراتی وجود دارد.

چِلیدزه معتقد است که "بهار عربی" که از سال 2010 آغاز شد، به پایان نرسیده است، فقط "بهار کمی فروکش کرده است". به گفته این کارشناس، در سوریه، شکاف داخلی بر اساس اصول مذهبی، ملی و سرزمینی رخ خواهد داد.

به گفته این الهیات‌شناس، با توجه به اعدام بستگان بشار اسد و غارت اموال، سناریوی عربی سوریه عملاً هیچ تفاوتی با لیبی یا مصر ندارد.

چِلیدزه گفت: احمد الشرع یا همانطور که اکنون او را ابو محمد الجولانی می‌نامند، رهبر واقعی "هیات تحریر الشام" - بنیانگذار سازمان "جبهه النصره" که در قزاقستان به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته می‌شود) - از خانواده‌ای است که مبارزات سیاسی انجام می‌دادند. دین همیشه پوشش فعالیت‌های سیاسی آنها بوده است.

او قیاس می‌کند بین به قدرت رسیدن "اخوان المسلمین" که در قزاقستان ممنوع فعالیت است) در مصر در سال 2012 و به قدرت رسیدن "هیات تحریر الشام" در سوریه.

این قدرت تنها یک سال در آنجا دوام آورد و در نتیجه کودتایی دیگر سرنگون شد. با نگاهی به "اخوان المسلمین"، اساس دینداری آنها نوسلفی‌گری اصلاح‌طلبانه است که نشانه‌های آن در حال حاضر در سخنان رهبر جدید سوریه آشکار می‌شود.

لازم به ذکر است که طبق تحقیقات، شاخه سوری "اخوان المسلمین" که در قزاقستان ممنوع فعالیت است) رادیکال‌تر بود و از اوایل دهه 1970 مبارزه فعالی را انجام می‌داد. هدف اصلی آنها "برقراری نظم اسلامی و اتحاد کشورهای اسلامی" بود.

این کارشناس گفت: امروز تقریباً در تمام منابع آمده است که هیات تحریر الشام با کمک ترکیه به قدرت رسیده است. در عین حال، این امر نفوذ روسیه و ایران بر سوریه را به خطر انداخته است و اکنون ترکیه در این مثلث سیاسی در اوج قرار دارد.

چِلیدزه معتقد است که جهان با چالش جدیدی روبرو شده است - سیاسی شدن دین. بنابراین، خطر جابجایی گروه‌های مذهبی رادیکال به سوریه وجود دارد.

آرمان‌گرایی اسلام سیاسی می‌تواند پیش درآمدی برای مهاجرت گروه‌های مذهبی-ایدئولوژیک به سوریه یا اتحاد گروه‌های رادیکال با سلول‌های مخالف با گرایش سیاسی در داخل قزاقستان باشد.

گلناز رازدیکووا کارشناس ملی برنامه‌های توانبخشی پیروان فرقه‌های افراطی در قزاقستان، معتقد است که در حال حاضر، سوریه برای بخش قزاقستانی جریانات مذهبی مخرب جذاب نیست.

دلیل این امر عدم وجود گروه‌های قومی قزاق در آنجا است. او می‌گوید که درخواست‌هایی برای به اصطلاح بسیج وجود داشته است، اما نه برای قزاقستانی‌ها.

رازدیکووا پیش‌بینی کرد: این درخواست وجود داشت، من خودم شخصاً آن را دیدم. اما برای داغستانی‌ها و مردم قفقاز بود. اما هیچ تاثیری بر افراط گرایان قزاقستانی نخواهد داشت. درخواست به زبان روسی، به ویژه برای قفقاز شمالی بود و به احتمال زیاد، خروج افراد رنجیده و ستمدیده از آنجا خواهد بود. اما مهاجرت گسترده و سیستماتیک مانند دوره 2013-2015 وجود نخواهد داشت.

طبق مشاهدات او، در حال حاضر هیچ یک از پیروان سابق قزاقستانی جریانات مذهبی مخرب، علاقه‌ای به ایدئولوژی گروه‌هایی که در سوریه به قدرت رسیده‌اند، نشان نمی‌دهند.

گلناز رازدیکووا توضیح داد: این تغییرات آنها را چندان جذب نمی‌کند. آنها البته خوشحال هستند که حقوق مسلمانان رعایت خواهد شد، که این یک قلمرو دیگر اسلام خواهد بود و غیره. اما به این ترتیب، هیچ لفاظی حمایتی در میان گروه‌های قزاقستانی وجود ندارد. زیرا هیچ جذابیتی در ایدئولوژی این گروه‌ها وجود ندارد.

این کارشناس پیش‌بینی کرد که اگر دولت جدید سوریه نتواند یک استراتژی مناسب ایجاد کند، احتمال تجزیه کل خاک سوریه وجود دارد. همه کشورهای همسایه ادعاهای ارضی خود را نسبت به سوریه دارند.

گلناز رازدیکووا گفت: اما رادیکالیسم و تعصب در آنجا نقش تعیین‌کننده‌ای نخواهد داشت، این موضوع ثانویه خواهد بود.

تنها نگرانی این متخصص توانبخشی، اردوگاه الهول در شمال شرق سوریه است که علاوه بر پناهندگان، خانواده‌های اعضای سابق داعش را نیز در خود جای داده است.

رازدیکووا افزود: من معتقدم که دولت سوریه می‌تواند به آنها آزادی و فرصت زندگی در این خاک را بدهد، صرف نظر از تابعیت. و اگر آنها با شرایط مقامات جدید و آینده بدون درگیری موافقت کنند، این بهترین نتیجه برای سوریه خواهد بود.

شهیدا تولگانوا، روزنامه‌نگار بین‌المللی، نیز نگرانی‌هایی را در مورد اردوگاه الهول ابراز می‌کند. او چندین بار در سوریه در حال جنگ بوده و از سال 2014 جنگ داخلی در این کشور را پوشش داده است. شهیدا تهیه‌کننده فیلم "فریادهایی از سوریه" است که در سال 2017 از شبکه HBO پخش شد.

این روزنامه‌نگار بیان کرد: اکنون با الهول و زندان‌هایی که در خاک سوریه باقی مانده‌اند، زندان‌هایی که اعضای داعش در آنها هستند، چه خواهد شد؟ آنها توسط گروه‌های کرد "نیروهای دموکراتیک سوریه" کنترل می‌شدند. من علاقه مند به دانستن این هستم که چه کسی اکنون این زندان‌ها را که این افراد نامفهوم در آنها نشسته‌اند، کنترل می‌کند و چه اتفاقی برای الهول خواهد افتاد؟ چگونه این موضوع حل خواهد شد؟ زیرا اسد به آنها اهمیتی نمی‌داد، این منطقه تحت کنترل او نبود و اکنون که صحبت از سوریه متحد است، این موضوع باید حل شود. اما این مشکل قزاقستان نیست. قزاقستان تمام شهروندان خود را خارج کرده است. و حتی مشکل کل آسیای مرکزی نیست. این مشکل اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها است.

شهیدا تولگانوا معتقد است که کشورهای آسیای مرکزی نباید از درخواست‌های رادیکال‌ها برای رفتن به سوریه بترسند، زیرا مقامات جدید این کشور به هیچ وجه به این نیاز ندارند.

برخلاف کارشناسان قزاقستانی، او سازمان "هیات تحریر الشام" را "فقط سوری" می‌داند، زیرا از همان ابتدا هرگز خواستار جهاد جهانی نشده است، این هدف آنها در سوریه نیست.

به گفته وی، ابو محمد الجولانی رهبر "هیات تحریر الشام"، به دنبال نزدیکی با اسرائیل خواهد بود. او بیانیه عمومی رهبر جدید سوریه در مورد حقوق زنان، عدم الزام حجاب، همزیستی مذاهب و اقوام مختلف را یکی دیگر از عناصر سکولاریسم فرآیند کاهش نقش دین در زندگی جامعه) می‌داند.

تولگانوا معتقد است که سوریه کشوری بسیار تحصیلکرده است.

حتی در طول این جنگ وحشتناک، زنان همیشه در آنجا درس می‌خواندند و کار می‌کردند و راه برگشتی وجود ندارد. علاوه بر این، بسیاری از مخالفان سوری که اکنون ارتش ملی سوریه را تشکیل می‌دهند، سکولار هستند. هیچ صحبتی از شریعت نیست. این در شرایط سوریه غیرممکن است و همه طرف‌ها این را به خوبی درک می‌کنند.

این واقعیت که مقامات جدید برای همه نیروهای ذخیره و سربازان ارتش بشار اسد عفو عمومی اعلام کرده‌اند، گواه این امر است. آنها از همه شهروندانی که سوریه را ترک کرده‌اند، می‌خواهند که به کشور بازگردند.

صفوف را می‌بینیم که در مرز بین ترکیه و سوریه تشکیل شده‌اند. مردم به خانه می‌روند و این تنها درخواست قدرت جدید است. - او می‌گوید.

تولگانوا خاطرنشان می‌کند که زندگی در دمشق در حال بازگشت به حالت عادی است. حتی این واقعیت که الجولانی لباس نظامی خود را با لباس غیرنظامی عوض کرده است، نشان می‌دهد که او به مردم این را می‌فهماند که "ماهیت سکولار سوریه و احترام به تمام اقلیت‌ها رعایت خواهد شد".

شهیدا تولگانوا گفت: اگر بلافاصله پس از انقلاب، مشخص نبود که باد به کدام سمت می‌وزد، دولت جدید گفت که بارها می‌توانند کار کنند. خود جولانی به مسیحیان گفت که می‌توانند کریسمس را جشن بگیرند و درخت‌های کریسمس در حال حاضر در مناطق مسیحی برپا هستند.

بنابراین، او تأکید کرد که مقایسه دولت جدید سوریه با طالبان اشتباه است.

- تولگانوا بیان کرد: طالبان کاملاً زن‌ستیز هستند، آنها افراد چندان تحصیلکرده‌ای نیستند. اما جولانی از یک خانواده نسبتاً تحصیلکرده است. مادرش تحصیلکرده است و نباید انتظار داشت که از این اصول عقب‌نشینی کند.

آیدوس ساریم، تحلیلگر سیاسی مشهور قزاقستانی و نماینده مجلس مجلس سفلی) پارلمان قزاقستان، معتقد است که رهبری جدید سوریه علاقه‌مند به بیرون راندن بخش رادیکال جمعیت از این کشور خواهد بود. او دقیقاً در این امر، خطری را برای کشورهای آسیای مرکزی می‌بیند.

او پیش‌بینی کرد: آنها بعد از این به کجا سرازیر خواهند شد، در کدام منطقه از جهان یا در کدام نقطه از جهان خود را پیدا خواهند کرد؟ این یک سوال بزرگ است که من فکر می‌کنم سازمان‌های امنیتی ما نیز باید خیلی با دقت به آن فکر کنند.

علاوه بر این، به گفته وی، خطر ظهور گروه‌های جدید رادیکال که برای قدرت مبارزه خواهند کرد، در داخل سوریه همچنان وجود دارد.

او معتقد است؛ امروز جهان تمایل بیشتری به حذف این سازمان "هیات تحریر الشام") از فهرست تروریست‌ها دارد. مانند طالبان. بر این اساس، این کمی تفاوت‌های ظریف را تغییر خواهد داد. اما، تکرار می‌کنم، وقتی نسل‌های کامل مردم با اسلحه در دست بزرگ شده‌اند، وقتی تعداد نسبتاً زیادی از جوانان رشد کرده‌اند که در یک دست آموزه‌های مذهبی و در دست دیگر مسلسل کلاشینکف دارند، برای این افراد یافتن خود در زندگی صلح‌آمیز به سرعت بسیار دشوار است.[1]

آلماتی قزاقستان