در چهل و سومین کنفرانس عمومی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) در سمرقند (ازبکستان)، تاریخ ۱۵ دسامبر به عنوان «روز جهانی خانواده زبان‌های تُرکی» اعلام شد.

بیش از ۵ هزار نماینده از ۱۹۴ کشور در چهل و سومین کنفرانس عمومی یونسکو شرکت کردند. آنها پیش‌نویس قطعنامه‌ای را مبنی بر پیشنهاد رئیس جمهور رجب طیب اردوغان برای اعلام ۱۵ دسامبر به عنوان «روز جهانی خانواده زبان‌های تُرکی» بررسی و تصویب کردند.

سفیر گولنور آیبت، نماینده دائم ترکیه در یونسکو، طی سخنرانی خود در نشست مربوط به این موضوع، از کشورهای همکار در تهیه این پیشنهاد که توسط تمامی کشورهای تُرک تحت نظارت یونسکو و با هدف حفظ، بزرگداشت و ترویج خانواده زبان‌های تُرکی آماده شده بود، تشکر کرد.

آیبت تأکید کرد که زبان‌ها نه تنها ابزار ارتباط، بلکه روح تمدن‌ها هستند که حافظه جمعی، خرد و هویت را در طول نسل‌ها منتقل می‌کنند. وی همچنین اشاره کرد که خانواده زبان‌های تُرکی که توسط بیش از ۲۰۰ میلیون نفر در قلمروی وسیعی صحبت می‌شود، نمایانگر یک بافت فرهنگی غنی است که از تاریخ و ارزش‌های مشترک چندین قرن در هم تنیده شده است.

اشاره شده است که ۱۵ دسامبر یک تاریخ مهم است، زیرا در این روز، برای اولین بار کتیبه‌های اورخون، قدیمی‌ترین اسناد نوشتاری زبان تُرکی که قدمت آنها به قرن هشتم بازمی‌گردد، رمزگشایی شدند. این روز نمادی از غنای فرهنگی و هنری مشترک تمدن‌های تُرکی است که به همگرایی فرهنگی و گفتگوی میان ملت‌ها کمک می‌کند.

«یونسکو با بزرگداشت روز جهانی خانواده زبان‌های تُرکی، بار دیگر بر تعهد تزلزل‌ناپذیر خود به چندزبانگی، تنوع فرهنگی و گفتگوی بین ملت‌ها تأکید می‌کند.»

در پی اعلام ۱۵ دسامبر به عنوان «روز جهانی خانواده زبان‌های تُرکی» توسط یونسکو، بنیاد فرهنگ و میراث تُرکی کنفرانسی را در سمرقند با حضور نمایندگان کشورهای تُرکی برگزار خواهد کرد.

نکات تکمیلی:

 تحلیل اهمیت مصوبه یونسکو

تصویب این روز در چهل و سومین کنفرانس عمومی یونسکو در سمرقند، که با پیشنهاد ترکیه و حمایت سایر کشورهای تُرک‌زبان صورت گرفت، از چند جنبه کلیدی قابل تحلیل است:

۱. اعتباربخشی و به رسمیت شناختن جهانی:

مهم‌ترین دستاورد، کسب مشروعیت و اعتبار بین‌المللی است. قرار گرفتن در تقویم رسمی یونسکو، این خانواده زبانی را از یک مفهوم منطقه‌ای به یک میراث فرهنگی جهانی ارتقا می‌دهد. این امر به حفظ، مستندسازی و ترویج این زبان‌ها در سطح آکادمیک جهانی کمک شایانی می‌کند.

۲. نمادگرایی تاریخی (کتیبه‌های اورخون):

انتخاب ۱۵ دسامبر به دلیل سالگرد رمزگشایی کتیبه‌های اورخون بسیار هوشمندانه است. این کتیبه‌ها (متعلق به قرن هشتم میلادی) به عنوان قدیمی‌ترین اسناد مکتوب زبان تُرکی شناخته می‌شوند. این اقدام، هویت مدرن تُرکی را مستقیماً به یک ریشه تاریخی کهن و مکتوب پیوند می‌زند و به آن عمق تاریخی می‌بخشد.

۳. موفقیت «قدرت نرم» و دیپلماسی فرهنگی:

این تصمیم نشان‌دهنده موفقیت دیپلماسی فرهنگی کشورهای تُرک، به ویژه ترکیه و سازمان کشورهای تُرک (OTS) است. این نهادها توانسته‌اند با تمرکز بر اشتراکات فرهنگی و زبانی (به جای مسائل سیاسی)، اجماع جهانی را در یک نهاد معتبر مانند یونسکو جلب کنند.

۴. تمرکز بر «زبان» به عنوان هسته اتحاد:

برخلاف اتحادهای سیاسی یا اقتصادی، «زبان» یک عامل وحدت‌بخش بسیار قوی و کم‌تنش است. با وجود تفاوت‌های سیاسی، تمرکز بر خانواده زبانی مشترک، بستری برای همگرایی هویتی فراهم می‌کند. این خانواده زبانی با بیش از ۲۰۰ میلیون گویشور، طیف وسیعی از زبان‌ها از جمله تُرکی استانبولی، آذربایجانی، ازبکی، قزاقی، قرقیزی، تُرکمنی و اویغوری را در بر می‌گیرد.

۵. بسترسازی برای نسل آینده:

همانطور که در خبر مرتبط (TurkiCUP 2025 در آلماتی) دیده می‌شود، تمرکز زیادی بر جوانان وجود دارد. ایجاد یک روز جهانی بهانه‌ای برای برگزاری رویدادها، جشنواره‌ها و برنامه‌های آموزشی برای نسل جدید فراهم می‌کند تا ارتباط خود را با این میراث مشترک تقویت کنند.

نهادها و برنامه‌های عمده در حوزه جهان تُرک

اعلام این روز در خلأ صورت نگرفته، بلکه بخشی از یک اکوسیستم بزرگ‌تر از نهادها و برنامه‌هایی است که سال‌ها در حال فعالیت بوده‌اند. این نهادها زیربنای اجرایی این‌گونه تصمیمات هستند:

۱. سازمان کشورهای تُرک (OTS)

(Organization of Turkic States)

این نهاد اصلی و چتر سیاسی است که قبلاً «شورای تُرک» نام داشت. مقر آن در استانبول است و رهبران کشورهای عضو (ترکیه، آذربDایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان) تصمیمات استراتژیک کلان را در آنجا اتخاذ می‌کنند.

۲. سازمان بین‌المللی فرهنگ تُرک (TURKSOY)

(International Organization of Turkic Culture)

این نهاد به «یونسکوی جهان تُرک» معروف است و بازوی فرهنگی اصلی محسوب می‌شود. مقر آن در آنکارا است و برنامه‌های کلیدی زیر را اجرا می‌کند:

پایتخت فرهنگی جهان تُرک: هر سال یک شهر به عنوان پایتخت فرهنگی انتخاب می‌شود (مانند شهر شوشا در آذربایجان یا بورسا در ترکیه) و میزبان رویدادهای فرهنگی متعدد است.

برگزاری جشنواره‌ها، کنسرت‌ها و نمایشگاه‌های هنری مشترک.

بزرگداشت مشاهیر مشترک (مانند نظامی گنجوی، یونس امره، و ...).

۳. آکادمی تُرک (Turkic Academy)

این نهاد بازوی علمی و پژوهشی است که مقر آن در آستانه (قزاقستان) قرار دارد. تمرکز اصلی آن بر موارد زیر است:

پژوهش‌های زبان‌شناسی: مطالعه ریشه‌های مشترک و تدوین واژگان مشترک.

پروژه تاریخ مشترک: تدوین کتاب‌های درسی تاریخ مشترک برای تدریس در مدارس کشورهای عضو، با هدف ارائه روایتی هماهنگ از تاریخ.

باستان‌شناسی و مردم‌شناسی در مناطق تُرک‌نشین.

۴. بنیاد فرهنگ و میراث تُرک (Turkic Culture and Heritage Foundation)

این نهاد که مقر آن در باکو (آذربایجان) است، وظیفه حفظ و مرمت میراث ملموس و ناملموس تُرکی را بر عهده دارد. (همان نهادی که کنفرانس سمرقند را برگزار کرد).

۵. مجمع پارلمانی کشورهای تُرک‌زبان (TURKPA)

(Parliamentary Assembly of Turkic-speaking Countries)

این نهاد بر همکاری‌های بین‌پارلمانی و نزدیک‌سازی قوانین در کشورهای عضو تمرکز دارد.

برنامه‌های استراتژیک کلیدی

علاوه بر این نهادها، چند برنامه و هدف استراتژیک بلندمدت نیز به طور جدی دنبال می‌شوند:

پروژه الفبای لاتین مشترک: یکی از بزرگترین اهداف، ایجاد یک الفبای واحد مبتنی بر لاتین برای تمامی کشورهای تُرک‌زبان است. این امر به ویژه پس از فروپاشی شوروی (که الفبای سیریلیک را تحمیل کرده بود) اهمیت یافت. قزاقستان، ازبکستان و آذربایجان گام‌های بزرگی در این راستا برداشته‌اند. هدف نهایی، تسهیل ارتباط مکتوب مستقیم بین شهروندان این کشورها است.

انسجام آموزشی: شامل برنامه‌های تبادل دانشجو (مانند "Turkic Universities Union") و پروژه کتاب‌های درسی مشترک (که توسط آکادمی تُرک دنبال می‌شود).

پایتخت جوانان جهان تُرک: برنامه‌ای جدیدتر (مانند آلماتی ۲۰۲۵) که دقیقاً با هدف ایجاد همبستگی در نسل جدید طراحی شده است.

در مجموع، اعلام روز جهانی زبان‌های تُرکی توسط یونسکو، نقطه اوج تلاش‌های دیپلماتیک چند ساله و آغازی برای تقویت برنامه‌های فرهنگی، آموزشی و هویتی در چارچوب نهادهای جهان تُرک است.

آلماتی قزاقستان

منابع:

https://news.un.org/ru/story/2025/11/1466756

https://www.inform.kz/ru/yunesko-uchredil-15-dekabrya-vsemirnim-dnem-tyurkskoy-yazikovoy-semi-5ac993

https://24.kz/ru/news/in-the-world/738550-v-yunesko-uchredili-den-tyurkskikh-yazykov

https://www.infoabad.com/6027-istoricheskoe-reshenie-yunesko-teper-15-dekabrja-vsemirnyi-den-tyurkskoi-jazykovoi-semi.html