یکی از دلایل اصلی گرایش پاکستان به افراط‌گرایی، روایت دولتی از تاریخ آن است. به مردم آموزش داده شده است که هویت دینی را بر هویت ملی اولویت دهند، که منجر به تفرقه اجتماعی و عدم تحمل شده است. این گزارش بررسی می‌کند که آیا واقعاً پاکستان بر اساس یک شعار مذهبی تأسیس شد یا خیر، و این موضوع را با تحلیل شواهد تاریخی از بنیان‌گذاران، مانیفست‌های مسلم لیگ، مواضع حزبی، اسناد و سیاست‌های رسمی بررسی می‌کند. 

پیشینه تاریخی و ظهور شعار 

شعار "پاکستان کا مطلب کیا، لا إله إلا الله" (معنی پاکستان چیست؟ هیچ خدایی جز خداوند یکتا نیست) اغلب به عنوان دلیلی برای تأسیس دینی پاکستان ذکر می‌شود. با این حال، سوابق تاریخی این روایت را به چالش می‌کشند. این شعار توسط اصغر سودائی، یک معلم مدرسه و شاعر، در سال ۱۹۴۳ ابداع شد و در میان کودکان خیابانی و افراد بی‌سواد در طول انتخابات ۱۹۴۵ محبوبیت یافت. با وجود استفاده گسترده از آن، مسلم لیگ هرگز این شعار را به عنوان شعار رسمی نپذیرفت و رهبران آن نیز از آن در تبلیغات استفاده نکردند. 

مانیفست انتخاباتی ۱۹۴۵ مسلم لیگ عمدتاً بر محافظت از اقلیت‌ها و سبک زندگی آنان در برابر اکثریت‌گرایی تمرکز داشت و هیچ اشاره‌ای به تأسیس یک دولت اسلامی یا اجرای ایدئولوژی دینی نداشت. این امر نشان‌دهنده عمل‌گرایی سیاسی آن زمان بود که حفاظت از منافع مسلمانان در هند متحد را اولویت می‌داد، نه ترویج یک حکومت دینی. 

دیدگاه جناح: دولت سکولار یا مذهبی؟ 

محمد علی جناح، بنیان‌گذار پاکستان، بارها تأکید کرد که پاکستان قرار نیست یک دولت دینی باشد. در نشست نهایی مسلم لیگ در دسامبر ۱۹۴۷، جناح در پاسخ به سوالی درباره این شعار گفت: 

"نه کمیته اجرایی مسلم لیگ و نه من هرگز قطعنامه‌ای با عنوان 'پاکستان کا مطلب کیا' تصویب نکردیم. شاید شما از آن برای جلب چند رأی استفاده کرده‌اید." 

این سخن که در کتاب "داغوں کی بهار" توسط ملک غلام نبی ذکر شده، نشان‌دهنده عدم تأیید جناح نسبت به مرتبط کردن هویت پاکستان با انحصار دینی است. مولانا جمال میان، رهبر محافظه‌کار حاضر در جلسه، بعداً این موضع جناح را تأیید کرد. 

جناح همچنین تأکید کرد که پاکستان یک "دولت مسلمان" به معنای سرزمینی برای مسلمانان جهت اجرای عدالت اجتماعی و برابری الهام گرفته از اصول اسلامی است. اما او صریحاً بیان کرد که این کشور یک دولت دینی یا روحانی نخواهد بود و هیچ نقشی برای روحانیت یا نهادهای مذهبی در سیاست دولتی در نظر گرفته نشده است. 

دیدگاه‌های بنیان‌گذاران: پایه‌گذاری سکولار 

بسیاری از بنیان‌گذاران پاکستان از یک دیدگاه سکولار حمایت کردند: 

- فاطمه جناح، لیاقت علی خان، رعنا لیاقت، حسین شهید سهروردی، بیگم شاهنواز، سر ظفرالله خان و سردار شوکت حیات خان هرگز این شعار را تأیید نکردند. 

- سردار شوکت حیات خان، دست راست جناح در پنجاب، در کتاب خود "ملت که روح خود را از دست داد" (۱۹۹۵) نوشت: 

   "پاکستان توسط بنیادگرایان مسلمان مخالف شد... و امروز آنها جسارت دارند که آن را خانه اسلام بنامند و ادعا کنند که برای اسلام تأسیس شده است." 

  او تأکید کرد که این جنبش غیر فرقه‌ای بود و هدف آن رفاه اقتصادی بود، نه برتری دینی. 

مانیفست‌ها و سیاست‌های رسمی مسلم لیگ 

بررسی مانیفست‌های مسلم لیگ، مواضع حزبی، اسناد و سیاست‌های رسمی نشان می‌دهد که هیچ اشاره‌ای به تأسیس پاکستان به نام کلمه طیبه یا اسلام نشده است. 

مانیفست انتخاباتی ۱۹۴۵ بر موارد زیر تأکید داشت: 

- پیشرفت اقتصادی و عدالت اجتماعی برای همه جوامع، از جمله اقلیت‌ها. 

- حفاظت از حقوق اقلیت‌ها در برابر اکثریت‌گرایی، که نشان‌دهنده دیدگاه سکولار و جامع‌نگر بود. 

- حکومت دموکراتیک به جای حکومت دینی یا اصول تئوکراتیک. 

این شواهد، روایت تأسیس دینی پاکستان را رد می‌کنند. 

نتیجه‌گیری: تصحیح روایت تاریخی 

شواهد ارائه شده تأیید می‌کنند که پاکستان بر اساس یک شعار مذهبی تأسیس نشده است. مسلم لیگ به دنبال تأسیس یک دولت دینی نبود، بلکه هدف آن رفاه اقتصادی، تأمین حقوق سیاسی مسلمانان و عدالت اجتماعی در یک جامعه چند فرهنگی بود. 

 توصیه‌ها: 

1. اصلاحات آموزشی: بازنگری در کتب تاریخ برای بازتاب روایت‌های واقعی و تأکید بر پایه‌های سکولار و چند فرهنگی پاکستان. 

2. مسئولیت رسانه‌ای: ترویج بحث‌های متعادل درباره هویت ملی و واقعیت‌های تاریخی. 

3. بازنگری سیاسی: تشویق احزاب سیاسی به تمرکز بر توسعه اقتصادی، عدالت اجتماعی و وحدت ملی به جای شعارهای مذهبی. 

4. یکپارچگی اجتماعی: تقویت هویت ملی که تنوع فرهنگی و مذهبی پاکستان را گرامی بدارد. 

برای تبدیل پاکستان به یک کشور عادی که در آن مذهب امری شخصی باشد و نه سیاست دولتی، ضروری است که تحریفات تاریخی به چالش کشیده شوند. مسیر رسیدن به پاکستانی مترقی و فراگیر با بازپس‌گیری دیدگاه سکولار و دموکراتیک بنیان‌گذاران آن آغاز می‌شود. 

https://thefridaytimes.com/05-Aug-2024/was-pakistan-created-on-the-basis-of-a-religious-slogan