نوروز در تاریخ ایران: ریشه‌های کهن جشن
نوروز دارای ریشه‌های باستانی و زرتشتی است که در عمق تاریخ ایران‌زمین ریشه دارد. گفته می‌شود که این جشن توسط جمشید، پادشاه افسانه‌ای، بنیان‌گذاری شد، کسی که طبق اسطوره‌ها، بشریت را از عصر یخبندان نجات داد.
در آیین زرتشتی، نوروز نماد پیروزی نور بر تاریکی و زندگی بر مرگ بود. در این روز، آیین‌های پاکسازی، نیایش خورشید و عناصر طبیعی برگزار می‌شد. پس از ورود اسلام به ایران در قرن هفتم میلادی، نوروز نه‌تنها از بین نرفت، بلکه با فرهنگ اسلامی درهم آمیخت و بخشی جدایی‌ناپذیر از میراث ایرانی باقی ماند.
ایران علی‌رغم تغییرات دینی و سیاسی توانست نوروز را به‌عنوان مهم‌ترین جشن ملی خود حفظ کند، امروزه، این جشن نه‌تنها یک سنت دیرینه است، بلکه در عرصه‌های مختلفی نظیر دیپلماسی و اقتصاد نیز نقش‌آفرینی می‌کند.
نوروز به‌عنوان ابزاری برای تأثیر فرهنگی
۱. گسترش فرهنگ ایرانی
نوروز نماد زنده تمدن ایران است. از طریق آداب و رسوم این جشن، جهان با میراث غنی فرهنگی ایران آشنا می‌شود. یکی از مهم‌ترین آیین‌های نوروز، هفت‌سین است که فلسفه و جهان‌بینی ایرانیان را بازتاب می‌دهد. این سفره شامل نمادهایی از رفاه، سلامتی و خردمندی است. این آیین که در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بازتاب گسترده‌ای دارد، به یکی از عناصر شناخته‌شده فرهنگ ایرانی تبدیل شده و توجه جامعه بین‌المللی را به خود جلب می‌کند.
۲. نوروز در دیپلماسی ایران
ایران از نوروز به‌عنوان ابزاری برای تقویت روابط خود با کشورهای همسایه بهره می‌برد. این جشن در کشورهای آسیای مرکزی، قفقاز و ترکیه جایگاه مهمی دارد و ایران آن را بستری برای دیپلماسی نرم خود می‌داند. همه ساله، ایرانیان در اقصی نقاط جهان نوروز را در کشورهای محل سکونت خود جشن می‌گیرند و بر اهمیت آن تأکید می‌نمایند. در کشورهایی نظیر قزاقستان، تاجیکستان، ترکمنستان و افغانستان که نوروز نیز در آن‌ها جشن گرفته می‌شود، جمهوری اسلامی ایران از این سنت مشترک برای تقویت روابط بهره می‌گیرد.
۳. جنبه اقتصادی نوروز
تأثیر فرهنگی نوروز با فرصت‌های اقتصادی همراه است. در ایام نوروز، صنعت گردشگری داخلی و بین‌المللی ایران رونق می‌گیرد. بسیاری از گردشگران خارجی به ایران سفر می‌کنند تا شاهد آیین‌های کهن این جشن باشند؛ این امر به توسعه صنعت گردشگری کمک می‌کند.
افزون بر این، کالاهای سنتی ایرانی نظیر شیرینی‌های محلی، فرش‌ها و صنایع‌دستی در این دوران به‌طور گسترده به کشورهای حوزه تمدنی نوروز صادر می‌شود، که به تقویت پیوندهای اقتصادی ایران با همسایگانش کمک می‌کند.
۴. نقش نوروز در گفتمان سیاسی
نوروز در گفتمان سیاسی ایران نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. رهبران ایران از این جشن برای بیان پیام‌های ملی و فرهنگی استفاده می‌کنند و آن را نمادی از مقاومت و هویت ملی می‌دانند.
به‌عنوان نمونه، رهبر معظم و فرزانه انقلاب اسلامی ایران همه ساله در پیام نوروزی خود به ارزش‌های فرهنگی و معنوی این جشن اشاره می‌کند و آن را به نمادی از تمدن کهن ایران پیوند می‌دهد. این امر باعث تقویت احساس همبستگی ملی شده و تصویری قدرتمند از ایران در سطح بین‌المللی به نمایش می گذارد.
مقایسه نوروز در ایران و دیگر کشورها
اگرچه نوروز در بسیاری از کشورها جشن گرفته می‌شود، اما در ایران رنگ و بویی خانوادگی و فلسفی‌تر دارد، درحالی‌که در آسیای مرکزی و قزاقستان، این جشن بیشتر با جشن‌های عمومی و مسابقات ورزشی همراه است.
در ایران، عناصر کهن همچنان حفظ شده‌اند، از جمله:
۱) چهارشنبه‌سوری – جشن آتش که مردم از روی آتش می‌پرند تا از بدی‌ها پاک شوند.
۲) سیزده‌بدر – روز سیزدهم فروردین که ایرانیان به طبیعت می‌روند تا از سال جدید در پای کوه و دشت استقبال و پیوندشان با طبیعت را تازه کنند. بر اساس روایتی دیگر روز سیزدهم سال جدید بدشانسی و نحسی خاصی دارد و بهتر است که در این روز مردم به جای کار و حضور در خانه، در دل طبیعت آرام بگیرند.
در قزاقستان، نوروز با سنت‌های عشایری گره خورده است، مانند:
۱) نوروزکوژه – نوعی آش هفت‌گانه که نماد فراوانی است.
۲) آییتیس – رقابت‌های شعری شاعران محلی.
۳) بازی‌های ملی – مانند کشتی، اسب‌دوانی و کوک‌پار (بازی سنتی مشابه چوگان).
این تفاوت‌ها به ایران امکان می‌دهد تا نوروز خود را به‌عنوان یک پدیده فرهنگی منحصربه‌فرد معرفی کند و آن را از جشن‌های مشابه در دیگر کشورها متمایز سازد.
چالش‌های معاصر و چشم‌انداز آینده
با وجود اهمیت نوروز، نقش آن در قدرت نرم ایران با چالش‌هایی روبه‌رو است:
- تنش‌های ژئوپلیتیکی. تحریم‌های ظالمانه ایران، نفوذ فرهنگی آن را در کوتاه مدت محدود می‌کند.
- رقابت برای رهبری فرهنگی. ترکیه و کشورهای آسیای مرکزی نیز در حال تبلیغ نوروز به‌عنوان جشن ملی خود هستند.
- چالش‌های مذهبی. برخی محافل مذهبی در ایران، نوروز را به‌دلیل ریشه‌های پیش از اسلام آن مورد انتقاد قرار می‌دهند.
بااین‌حال، نوروز همچنان به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای دیپلماسی فرهنگی ایران باقی خواهد ماند. این جشن به ایران کمک می‌کند تا پیوندهای تاریخی خود را با همسایگانش حفظ کند، فرهنگ خود را گسترش دهد و هویت ملی خود را تقویت کند.
نکته:
نوروز چیزی فراتر از یک جشن بهاری است. برای ایران، این جشن به ابزاری برای قدرت نرم تبدیل شده است که از طریق آن، کشور میراث فرهنگی خود را به نمایش می‌گذارد، روابط دیپلماتیک خود را گسترش می‌دهد و پیوندهای اقتصادی خود را مستحکم می‌سازد.
ایران با بهره‌گیری از نوروز، تمدن بیش از هفت هزارساله خود را به جهان معرفی می‌کند و حتی در شرایط پیچیده بین‌المللی، چهره‌ای مثبت از خود ارائه می‌دهد. بدین‌ترتیب، این جشن همچنان نقشی کلیدی در سیاست فرهنگی ایران ایفا می‌کند و پلی میان گذشته، حال و آینده این ملت بزرگ می‌سازد.
آستانه قزاقستان
منبع:
https://pricom.kz/obshhestvo/udivitelnaya-sila-nauryz.html
https://www.vestnik.mgimo.ru/jour/article/view/1005?locale=ru_RU
https://bulletin-histsocpolit.kaznpu.kz/index.php/ped/article/view/455
نظر شما