مقدمه:

گردشگری سفری است برای اهداف تفریحی، سلامتی، رضایت مندی یا گشت و گذار  که در سال 2011ء گردشگری به یک فعالیت تفریحی جهانی تبدیل شده است. گردشگری نه تنها برای تفریح ​​و سلامت مفید است، بلکه گردشگری باعث تقویت  فرهنگ محلی و اقتصاد کشور نیز می شود. گردشگری برای مردم فرصت های شغلی فراهم می کند، همچنین گردشگری به مردم فرصتی فراهم می کند تا با فرهنگ و سنت های مناطق مختلف آشنا شده و آداب و رسوم یکدیگر را درک کنند و آداب و رسوم مختلف از جامعه ای به جامعه دیگر منتقل کنند. گردشگری انواع مختلفی دارد، از جمله گردشگری مذهبی و تاریخی که گردشگری مذهبی برای بازدید از اماکن مذهبی، اماکن مقدس مذهبی، انجام می گیرد و گردشگران مذهبی از مکان های مذهبی مختلف بازدید می کنند، همانطوری که گردشگران تاریخی از اماکن باستانی بازدید می کنند[1].. پاکستان محل سکونت ادیان و مذاهب مختلفی بوده و هست، با گذشت زمان، روند گردشگری مذهبی در پاکستان رو به افزایش است. پاکستان محل سکونت تمدن ها و ادیان مختلفی از جمله اسلام، بودیسم، هندوئیسم، سیکیسم، جینیسم و سایر ادیان در زمان های گذشته بوده است به همین دلیل، مکان های مذهبی بزرگی وابسته به ادیان مختلفی در پاکستان وجود دارد. هر ساله تعداد قابل توجهی از هندوها، سیک ها، مسیحی ها و بودایی ها به پاکستان می آیند و  برای حضور در مراسم های مذهبی یا بازدید از اماکن مذهبی با آزادی و آرامش کامل به پاکستان سفر می کنند، در ذیل به برخی از اماکن مذهبی مهم در پاکستان را بررسی می کنیم.

اماکن مذهبی و معنوی مهم مسلمانان در پاکستان.

پاکستان کشوری اسلامی است که حدود 97 درصد جمعیت آن را مسلمانان تشکیل می دهند، لذا مکان‌ های مذهبی و تاریخی فراوانی متعلق به مسلمانان وجود دارد، از جمله این اماکن مذهبی، مساجد تاریخی، زیارت گاه‌ ها و مقابر امامزاده‌ ها و مقابر صوفیای مسلمانان زیادی در پاکستان وجود دارد که توجه مسلمانان جهان را به خود جلب می کنند، اما در ذیل فقط چند تا از مهمترین آن ها ذکر شده است.

مرقد لعل شهباز قلندر در پاکستان.

لعل شهباز قلندر (1177 تا 1274 میلادی) که نام اصلی او سید عثمان مروندی است، یک شخصیت روحانی معروف و صوفی بزرگ، شاعر، متکلم، فیلسوف و مدفون در منطقه "سیون شریف" ایالت سند در پاکستان است. در زمان او قدیسان مشهور زیادی وجود داشتند. مشایخ مشهور سید صدرالدین رضوی باکری، شیخ بهاءالدین زکریا ملتانی، شیخ فرید الدین گنج شکر، شمس تبریزی، مخدوم عبدالرشید حقانی، جلال الدین رومی، سید جلال الدین سرخ بخاری، مخدوم سدر الدین قتال الدین، سعد الدین، علی قلندر پانی پاتی از معاصران نزدیک او بودند. لعل شهباز قلندر به دلیل تبلیغ تساهل مذهبی در میان پیروان همه ادیان ازجمله، مسلمانان، هندوها و سایر ادیان به یک اندازه مورد احترام همه ادیان و مذاهب است. نسب لعل شهباز قلندر به سیزده نسل به امام جعفر صادق علیه السلام می رسد[2].

مرقد حضرت سید شمس الدین سبزواری در پاکستان.

اسم این سید بزرگوار که زیارتگاه آن در مولتان است با شمس تبریزی یا شمس الدین محمد (1185 - 1248) صوفی معروف ایرانی و معلم روحانی مولانا روم اشتباه گرفته شده است. نام این شخصیت معنوی بزرگ حضرت سید شمس الدین سبزواری، ملقب به "شمس الفقره" است، در حالی که نام پدر وی سید صلاح الدین است، نسب وی به حضرت امام جعفر صادق علیه السلام می رسد. این صوفی بزرگ، صاحب معجزه و از نظر اعتقادی، شیعه دوازده امامی بوده است.

با تلاش های فراوان ایشان هزاران نفر مذهب شیعه اثنا عشری را پذیرفتند و امروز نیز فرزندان و شاگردان وی همچنان بر همین عقیده پایبند هستند. شمس الدین سبزواری در 28 صفر سال 674 هجری قمری در 3 مارس 1276 ء در سن 114 سالگی در مولتان درگذشت. این زیارتگاه در سال 1330 هجری شمسی ساخته شده است که اکنون مرکزی برای زائران مسلمانان جهان به ویژه مسلمانان شبه قاره است[3].

داتا دربار در پاکستان.

داتا دربار یک زیارتگاه صوفی بزرگ بسیار معروف شبه قاره در لاهور پاکستان است که تقریباً هزار سال قدمت دارد و این زیارتگاه متعلق به سید علی بن عثمان هجویری غزنوی، صاحب "کشف المحجوب" است. این زیارتگاه از نقاط دیدنی و مراکز معنوی لاهور محسوب می شود. مسجد و حوزه علمیه بزرگی به این زیارتگاه متصل است و هزاران نفر از سراسر جهان به ویژه از مناطق شبه قاره از این زیارتگاه بازدید می کنند.

مسجد پادشاهی در پاکستان.

مسجد پادشاهی در سال 1673 ء توسط "اورنگ زیب عالمگیر" در شهر لاهور ساخته شد که این مسجد بزرگ نمونه ای باشکوه از دوران مغول است و به هویت شهر لاهور تبدیل شده است. این مسجد پس از مسجد فیصل در اسلام آباد دومین مسجد بزرگ پاکستان است که 60 هزار نفر می توانند همزمان در آن نماز بخوانند. سبک ساخت این مسجد بسیار شبیه به مسجد جامع دهلی است[4]. در این مسجد موزه اسلامی تحت عنوان "گالری تبرکات" نیز وجود دارد که در آن مو، نعلین و عمامه پیامبر اکرم (ص) موجود است[5]، لذا هزاران مسلمان از سراسر جهان از جمله، از کشورهای منطقه برای زیارت این تبرکات و بازدید از مسجد حضور پیدا می کنند.

حرم مقدس "حضرت رقیه بنت علی بن ابی طالب (ع)" در پاکستان.

زیارتگاهی در شهر لاهور پاکستان به نام "حضرت بی بی پاکدامن" معروف است که در واقع حرم حضرت رقیه بنت علی (ع) است. ویژگی خاص این زیارتگاه این است که مزار شش زن از خاندان پیامبر اکرم (ص) در اینجا قرار دارد. رقیه بنت علی بن ابی طالب (ع) دختر حضرت علی ابن ابوطالب (ع)، امام اول شیعیان و یکی از خلفای مسلمانان است. او خواهر حضرت عباس بن علی(ع) و همسر حضرت مسلم بن عقیل(ع) است. گفته می شود که سایر زنان خواهران و دختران حضرت مسلم بن عقیل(ع) هستند. همچنین گفته می شود این زنان بعد از فاجعه کربلا (تاریخ پس از 10 اکتبر 680 میلادی) به پاکستان آمدند و به لطف این بانوان، اولین مسجد در لاهور در این مکان بنیان گذاری شد. برخی از محققان معتقدند، رقیه در واقع دختر سید احمد توختا (یکی از عرفای قرن دوازدهم میلادی) بوده است. حرم این بانوی پاکدامن در بین منطقه "گرهی شاهو" و ایستگاه راه آهن واقع شده است. در مورد حرم این بانوی اسلام نیز معروف است که صوفی داتا گنج بخش که در لاهور مدفون است و همچنین خواجه معین الدین چشتی، صوفی بزرگ شبه قاره نیز در اینجا برای دعا و زیارت حضور می یافتند. افراد زیادی از سراسر جهان اعم از شیعه و سنی به صورت انفرادی یا کاروانی، در طول سال در اینجا حضور پیدا می کنند[6]. لازم به ذکر است، دولت پنجاب اخیرا حرم حضرت رقیه بنت علی بن ابی طالب (ع) را توسعه داده و بازسازی کرده است.

"رای وند" مرکز جماعت تبلیغی در شهر لاهور پاکستان.

"رای وند" (Raiwind) منطقه ای در لاهور پاکستان است که در ایالت پنجاب واقع شده است. فاصله آن تا شهر لاهور 40 کیلومتر است. در منطقه مذکور در حال حاضر مرکز بزرگی برای تبلیغ اسلام وجود دارد. این مرکز وابسته به جماعت تبلیغی است که به عنوان مرکز "رای وند تبلیغی" معروف است. از این مرکز روزانه حدود هفتصد جماعت (گروه) برای تبلیغ دین اسلام فرستاده می شوند و این گروههای مبلغین را جماعت تبلیغی می نامند[7]. یک جنبش اصلاحی اسلامی که توسط محمد الیاس کان دهلوی در سال 1926 ء تأسیس شد. این جنبش اصولاً متعلق به فقه و مکتب دیوبندی حنفی است. علاوه بر شبه قاره هند در بسیاری از کشورهای دیگر نیز فعال است.

 این جنبش بر شش اصول فعالیت های دینی را انجام می دهد. ایمان، دعا، علم و ذکر، حرمت مسلمان، اخلاص نیت، دعوت و تبلیغ اسلام، پرهیز از امور غیر ضروری. این موسسه چند نفر را به صورت یک گروه به منظور دعوت به دین و آموزش دین برای مدت معینی به مکان های مختلف کشور می فرستد. مدت سفر آن ها معمولاً سه روز، چهل روز، چهار ماه یا یک سال می باشد. این افراد در این مدت در مسجد محلی اقامت می کنند و به صورت گروهی به خانه های آن محل رفته و عموم مردم مسلمان و مغازه داران را برای حضور در نماز جماعت و فراگیری دین به مسجد محل دعوت می کنند. یک گردهمایی سالانه سه روزه معمولاً در ماه اکتبر در مرکز "رای وند" پاکستان در نزدیکی لاهور برگزار می شود که با حضور هزاران نفر نه تنها از پاکستان، بلکه از سراسر جهان در آن شرکت می کنند، و در پایان این گردهمایی برای تبلیغ دین در مناطق مختلف پاکستان و همچنین به سایر کشورهای جهان روانه می شوند. این گروه در شهر های مختلف پاکستان مراکز تبلیغی دارند، اما در منطقه "رای وند" مرکز اصلی این موسسه وجود دارد که همه مراکز کشور را سرپرستی می کنند[8]. مردم مسلمان کشورهای مختلف برای بازدید از این مرکز می آیند.

مسجد فیصل در اسلام آباد پاکستان.

مسجد فیصل که به نام فیصل بن عبدالعزیز، پادشاه سابق عربستان تاسیس شده است، یک مسجد بزرگ واقع در اسلام آباد، پایتخت پاکستان است که این افتخار را دارد که بزرگترین مسجد جنوب آسیا است و این مسجد بزرگ به دلیل سبک معماری منحصر به فرد خود در سراسر جهان اسلام معروف است. سنگ بنای مسجد در ماه مهر 1355 (شوال 1396/ اکتبر 1976ء) گذاشته شد و در سال1366(1987ء) تکمیل شد و از نظر مذهبی و تاریخی محل تلاقی تمدن خراسانی و سندی است. ساخت این مسجد در سال1396(1976ء) با هزینه یک میلیون ریال سعودی (تقریباً 12 میلیون دلار آمریکا) با کمک دولت عربستان آغاز شد. مساحت این مسجد 5000 متر مربع است و می تواند 300000 نماز گذار را در یک زمان در خود جای دهد. این مسجد یکی از بزرگترین مساجد جهان و بزرگترین مسجد در شبه قاره است. معماری آن مدرن است، اما در عین حال نمایانگر معماری سنتی عربی است. مردم مسلمان و حتی غیر مسلمان برای دیدن این مسجد می آیند[9].

تحلیل کارشناسی.

1. تحلیل گران معتقدند که پاکستان در گذشته خانه بسیاری از تمدن های باستانی از جمله تمدن اسلام بوده است[10]. به همین دلیل، مکان های زیبا و باستانی مذهبی، زیارتگاه های صوفیای اسلام، مساجد تاریخی و مدرن برای بازدید گردشگران مذهبی در پاکستان وجود دارد. این امر باعث رونق گردشگری مذهبی در پاکستان شده است، دولتهای سابق پاکستان از جمله دولت عمران خان، نخست وزیر پاکستان و همچنین دولت کنونی پاکستان برای ترویج گردشگری مذهبی اقداماتی نموده و برخی از اماکن مذهبی را بازسازی کرده و برای گردشگران تسهیلات فراهم آورده است[11].

     منابع: