تحلیلگران The Economist به این نتیجه رسیدند که سطح دموکراسی در کشورهای آسیای مرکزی همچنان رو به کاهش است. آنها یک شاخص دموکراسی برای سال 2024 تهیه کردند که در آن قرقیزستان به عنوان دموکراتیک‌ترین کشور منطقه شناخته شد و بدترین وضعیت در ترکمنستان اعلام گردید. رکود دموکراسی یک روند جهانی است.

به گزارش اکونومیست، در میان پنج کشور آسیای مرکزی، ترکمنستان و تاجیکستان کمترین نرخ را دارند. در این گزارش آمده است: «شاخص دموکراسی در همه کشورهای آسیای مرکزی کاهش یافته یا بدون تغییر باقی مانده است. ترکمنستان در رتبه آخر منطقه باقی مانده است و با شاخص 1.66 در رتبه 161 قرار دارد که از سال 2020 تغییر نکرده است. شاخص تاجیکستان از 1.94 در سال 2023 به 1.83 کاهش یافت که نشان‌دهنده بدتر شدن مشارکت سیاسی است، زیرا امام‌علی رحمان رئیس‌جمهور کنترل کامل نظام سیاسی را در دست دارد. شاخص ازبکستان نیز در سال 2024 کاهش یافت - از 2.12 به 2.10، اما این کشور به دلیل وخامت بیشتر در سایر کشورها دو مقام (مقام 146) صعود کرد».

به گفته تدوین‌کنندگان این رتبه‌بندی، وضعیت دموکراسی در قرقیزستان در میان کشورهای آسیای مرکزی بهترین است. درست است، در سال 2024 این کشور شاخص‌های قبلی خود را بدتر کرد و به 3.52 کاهش یافت که در سال 2023، 3.72 و در سال ۲۰۲۲، 3.89 بود. کاهش اصلی با بدتر شدن روند انتخابات و افزایش فشار بر رسانه‌ها همراه است.

قزاقستان تغییری در جایگاه خود ایجاد نکرد و با شاخص 3.08 تا مقام 118 در فهرست جهانی در گروه رژیم‌های خودکامه باقی ماند. این مطالعه خاطرنشان می‌کند که بحران دموکراسی نه تنها در مناطق جداگانه، بلکه در سراسر جهان مشاهده می‌شود.

کارشناسان اکونومیست می‌نویسند: «ناامیدی گسترده از دموکراسی توسط داده‌های نظرسنجی که این شاخص بر اساس آن است، تأیید می‌شود. تجزیه و تحلیل این داده‌ها برای درک دلایل نارضایتی مردم از وضعیت دموکراسی امروز مهم است. بدیهی است که وجود نهادهای رسمی دموکراتیک به خودی خود برای تضمین حمایت عمومی کافی نیست، به خصوص اگر این نهادها نفوذ واقعی خود را از دست داده باشند و تصمیم‌گیری به ساختارهای غیرانتخابی منتقل شود».

به طور کلی، سیستم ارزیابی ساده است: برای بهترین شاخص دموکراسی ۱۰ امتیاز داده می‌شود. بسته به حداکثر شاخص‌های ممکن، کشورها بر اساس نوع رژیم به دموکراسی کامل، ناقص و همچنین رژیم‌های ترکیبی و استبدادی طبقه‌بندی می‌شوند. دموکراتیک‌ترین کشورها باز هم کشورهای اروپایی شناخته شدند. در رتبه اول نروژ با شاخص 9.81 امتیاز قرار گرفت و پس از آن نیوزلند، سوئد، ایسلند، سوئیس، فنلاند، دانمارک، ایرلند، هلند و لوکزامبورگ قرار گرفتند.

به گفته دوسیم ساتپایِف، دانشمند علوم سیاسی قزاقستان، رتبه‌بندی که توسط اکونومیست تهیه شده است با تصویر واقعی مطابقت دارد. کشورهای آسیای مرکزی برای دموکراتیک کردن رژیم‌های خود تلاش نمی‌کنند. برعکس، تقریباً در همه آنها افزایش فشار بر جامعه مدنی وجود دارد، اگر در آنجا وجود داشته باشد. او می‌گوید: «قرقیزستان در این رتبه‌بندی رتبه اول را دارد. این یک رژیم دموکراتیک یا یک دموکراسی کامل نیست و حتی اکنون یک رژیم ترکیبی نیز نیست. این اساساً یک سیستم خودکامه است، اما از نظر این رتبه، قرقیزستان در هر صورت از قزاقستان جلوتر است. قزاقستان در رتبه دوم قرار دارد. تاجیکستان و ترکمنستان کاملاً بازنده هستند. جباروف از جهاتی شبیه اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه است. آنها بسیار شبیه هم هستند. جباروف چه تفاوت‌هایی با دیگر سران کشورهای آسیای مرکزی دارد؟ او در نتیجه انتخابات دموکراتیک به قدرت رسید. یعنی انتخابات ریاست جمهوری کم و بیش دموکراتیک. هیچ یک از روسای جمهور کشورهای آسیای مرکزی نمی‌توانند به این موضوع مباهات کنند. در مورد اردوغان هم همین طور است. او هم به طور دموکراتیک به قدرت رسید. اما درست مانند اردوغان، جباروف شروع به تغییر قانون اساسی کشور و تقویت قدرت ریاست جمهوری کرد. حتی ترکیه نیز به تدریج نه به یک رژیم ترکیبی، بلکه به یک رژیم استبدادی تبدیل می‌شود. در مورد قرقیزستان هم همین طور است. اگر دوره اسلام کریموف را در نظر بگیریم، در ازبکستان یک رژیم استبدادی بسیار سختگیرانه وجود داشت که نزدیک به نسخه ترکمنی بود. در زمان شوکت میرضیایف باید گفت که وضعیت کمی بهتر شده است. یعنی یک روند مشخص در جریان است که بسیار فعال می‌باشد و در عین حال فضا در حوزه اقتصادی بیشتر از حوزه سیاسی باز شده است. من اغلب به ازبکستان سفر و با همکاران ازبکی‌ام دیدار و صحبت می‌کنم و باید گفت که عناصر خاصی از جامعه مدنی در آنجا وجود دارد. آنها در سطح محله و در سطح فعالان مدنی ظاهر شده‌اند، اما خطوط قرمزی نیز در آنجا وجود دارد که هیچ کس نمی‌تواند از آنها عبور کند».

در قزاقستان، به گفته دوسیم ساتپایف، از سیاست‌های رئیس‌جمهور فعلی ناامیدی وجود دارد. این کارشناس علوم سیاسی می‌گوید که پس از سرکوب اعتراضات ژانویه ۲۰۲۲ و اصلاحات اعلام شده توسط قاسم ژومارت توقایف، او به عنوان یک دموکرات تلقی شد، اما سه سال پس از استقرار حکومت تک نفره، وضعیت حقوق بشر، آزادی بیان و رقابت سیاسی بدتر شده است.

این کارشناسی سیاسی می‌افزاید: «اگر ما در مورد نظام سیاسی صحبت کنیم، پس این یک شکست مطلق در همه جهات است، زیرا نورسلطان نظربایف رئیس‌جمهور سابق قزاقستان چهار رکن خانواده، الیگارش‌ها، دستگاه بوروکراتیک و نیروهای امنیتی داشت که به طور سنتی بر آنها تکیه می‌کرد و در زمان توقایف وقتی او به قدرت رسید و بعد از ژانویه خونین موقعیت خود را تقویت کرد، در واقع این چهار ستون باقی ماندند. این یک سیستم خودکامه کلاسیک است، زیرا در رتبه‌بندی اکونومیست دموکراسی کامل، دموکراسی ناقص، رژیم ترکیبی و خودکامه وجود دارد. بنابراین، قزاقستان یک رژیم خودکامه است، مانند اکثر کشورهای آسیای مرکزی، که در آن هیچ رقابت سیاسی، هیچ روند انتخاباتی منصفانه، رقابتی و شفاف وجود ندارد و به خصوص طی دو سال اخیر فشار بسیار شدیدی بر حوزه رسانه‌ای وارد شده است. مبارزه فعالی با فعالان مدنی و به طور کلی با مخالفان وجود دارد. تزهای ماشین تبلیغاتی روسیه اغلب در رابطه با جامعه مدنی قزاقستان استفاده می‌شود. یعنی در این زمینه طبیعی است که قزاقستان چیزی برای افتخار کردن به آن ندارد. این در مورد نظام سیاسی است. اما اگر راستش را بخواهید، اگر رتبه‌های اقتصادی را هم بگیریم، قزاقستان نتایج خیلی خوبی ندارد. زیرا تقریباً همه اصلاحات اقتصادی را فراموش کرده‌اند. آنچه اکنون می‌بینیم تلاش‌های دیوانه‌وار برای پر کردن سریع بودجه است، حتی اگر این امر بر کسب‌وکارهای کوچک و متوسط ​​در قزاقستان و ثبات کلی در این کشور ضربه شدیدی وارد کند».

واحد اطلاعات اکونومیست (EIU) سالانه وضعیت دموکراسی در جهان را از سال 2006 تجزیه و تحلیل می‌کند. گزارش سال 2024، 167 کشور و منطقه را پوشش می‌دهد و آنها را بر اساس پنج معیار (از 0 تا 10 امتیاز) ارزیابی می‌کند: فرآیند انتخاباتی و کثرت‌گرایی، حکومت‌داری، مشارکت سیاسی، فرهنگ سیاسی و آزادی‌های مدنی. بر اساس نتایج، کشورها به چهار نوع دموکراسی کامل، دموکراسی ناقص، رژیم انتقالی و رژیم استبدادی تقسیم می‌شوند.

منبع: