وابستگی دیجیتال: الگوریتم‌هایی که توجه را کنترل می‌کنند
یکی از بارزترین جلوه‌های تأثیر هوش مصنوعی بر جوانان، وابستگی شدید به محتوای دیجیتال است. اغلب شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌هایی نظیر TikTok، Instagram و YouTube با استفاده از الگوریتم‌هایی که بر مبنای یادگیری ماشینی ساخته شده‌اند، فعالیت می‌کنند. هدف این الگوریتم‌ها نگه‌داشتن کاربر در پلتفرم تا حد ممکن است. الگوریتم‌ها محتوایی را به کاربر نشان می‌دهند که بیشترین واکنش احساسی را در آن شخص ایجاد کند. جوانان به اسیرانی در این سیستم تبدیل می‌شوند، سیستمی که بر توجه آنها حکمرانی می‌کند. این امر منجر به پدیده‌ای به نام «نوسانات دوپامین» می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد نوجوانانی که از پلتفرم‌های مبتنی بر الگوریتم‌های هوش مصنوعی به‌شدت استفاده می‌کنند، دچار کاهش تمرکز، افزایش اضطراب و اختلال در خواب می‌شوند. این تنها یک مسئله رفتاری نیست بلکه نشانه‌ای از تغییر در عصب‌روان‌شناسی یک نسل است.
تحریف عزت‌نفس و القای ایده‌آل‌های غیرواقعی
هوش مصنوعی که در شبکه‌های اجتماعی به کار می‌رود، محتوایی را فیلتر می‌کند که تصویری از دنیایی «ایده‌آل» به نمایش می‌گذارد. الگوریتم‌ها تصاویر «موفق» و «زیبا» را انتخاب می‌کنند که اغلب با استفاده از شبکه‌های عصبی دستکاری‌شده و جوانان با مقایسه خود با این تصاویر، احساس بی‌ارزشی و ناکامی می‌کنند.
در قزاقستان که مسائل مربوط به پذیرش خود و سلامت روان نوجوانان اغلب نادیده گرفته می‌شود، این مشکل تشدید می‌گردد. جوانان قزاق تحت فشار استانداردهای غیرقابل‌دسترس زیبایی، سبک زندگی و «موفقیت» قرار می‌گیرند. آنها از بدن‌های واقعی خود، زندگی روزمره‌شان و حتی فرهنگ خود شرمنده می‌شوند، به‌ویژه اگر این عناصر با الگوهای غربی یا براق سازگار نباشند. این امر منجر به کاهش عزت‌نفس، افسردگی، اختلالات خوردن و انزوای اجتماعی می‌شود.
از دست دادن تفکر انتقادی و جایگزینی واقعیت با ساختگی
هوش مصنوعی به‌طور فعال در تولید اخبار، متون و تصاویر استفاده می‌شود. جوانانی که در فضای دیجیتال رشد کرده‌اند، اغلب توانایی تمایز بین اطلاعات واقعی و جعلی را ندارند. فناوری‌های دیپ‌فیک، تولید تصاویر و متون با هوش مصنوعی مرز بین واقعیت و خیال را محو کرده‌اند. نگران‌کننده‌تر آن است که دانش‌آموزان و دانشجویان به‌طور فزاینده‌ای از ربات‌های هوش مصنوعی مانند ChatGPT به‌عنوان جایگزینی برای تفکر استفاده می‌کنند. تفکر اغلب آنها اینچنین است: چرا تحلیل کنیم، وقتی می‌توان پاسخ آماده گرفت؟
در نتیجه، هوش مصنوعی به کاهش ظرفیت فکری جوانان کمک می‌کند وبه‌جای پرورش مهارت‌های تحلیلی و خلاقانه، فقط درک منفعلانه از اطلاعات را در نوجوانان و جوانان به وجود می‌آورد.
تأثیر بر سلامت روان: اضطراب، انزوا و فرسودگی
یکی از عوارض جانبی دیجیتالی شدن، وخامت وضعیت روانی و عاطفی جوانان است. سیستم‌های هوش مصنوعی فعالیت مداوم را تحریک می‌کنند: لایک کن، دنبال کن، واکنش نشان بده. جوانان در دام «رقابت دیجیتال» می‌افتند، رقابتی که توقف در آن غیرممکن است.
این امر منجر به موارد زیر می‌شود:
- فرسودگی دیجیتال — خستگی از استفاده مداوم اطلاعات؛
- انزوای اجتماعی — جایگزینی تعاملات زنده با مکاتبه؛
- افزایش اضطراب — ترس از عقب ماندن، دیده‌نشدن، یا عدم انطباق با دیگران؛
- اختلالات خواب — به‌ویژه در نوجوانانی که قبل از خواب از گوشی و گجت‌ها استفاده می‌کنند.
در قزاقستان، که موضوع سلامت روان مدت‌ها تابو بوده است، حمایت دولتی منسجمی برای جوانان در این زمینه وجود ندارد. در مدارس و دانشگاه‌ها تقریباً کاری در زمینه بهداشت دیجیتال صورت نمی‌گیرد و مشاوره‌های روان‌شناسی نیز به ندرت برای درک تأثیر فناوری‌ها ارائه می‌شود.
تهدیدی برای هویت فرهنگی
هوش مصنوعی، به‌ویژه از طریق پلتفرم‌های جهانی، بر آگاهی فرهنگی نیز تأثیر می‌گذارد. جوانان قزاقستان به‌طور فزاینده‌ای از محتواهای به زبان روسی یا انگلیسی استفاده می‌کنند. این امر منجر به کاهش علاقه به زبان و فرهنگ مادری می‌شود. افزون بر این، ترندهایی که توسط الگوریتم‌ها تبلیغ می‌شوند، اغلب ماهیت غربی دارند و سنت‌ها، ارزش‌ها و ذهنیت محلی را نادیده می‌گیرند. نتیجه این است که جوانان قزاق فرهنگ خود را «کهنه» یا «با جذابیت کم» می‌پندارند. هوش مصنوعی به ابزاری برای جهانی‌سازی تبدیل شده که هویت ملی را کنار می‌زند. اگر اقداماتی برای ادغام زبان قزاقی، تاریخ و کدهای فرهنگی در محیط دیجیتال انجام نشود، جوانان ممکن است پیوند خود با ریشه‌هایشان را از دست بدهند.
ریسک‌های اخلاقی و حقوقی
جوانان اغلب اولین کاربران خدمات جدید هوش مصنوعی هستند، بدون آنکه پیامدهای آن را درک کنند. بسیاری از پلتفرم‌ها اطلاعات شخصی کاربران را جمع‌آوری کرده و پروفایل‌های دیجیتالی می‌سازند. این داده‌ها در تبلیغات و حتی سیاست استفاده می‌شوند. در قزاقستان، مقررات سختگیرانه‌ای در زمینه هوش مصنوعی وجود ندارد. کاربران جوان اغلب توافق‌نامه‌های کاربری را نمی‌خوانند و نمی‌دانند که الگوریتم‌ها چگونه کار می‌کنند و چگونه بر رفتار آنها تأثیر می‌گذارند.
این منجر به موارد زیر می‌شود:
- نقض حریم خصوصی؛
- دست‌کاری نامحسوس افکار؛
- از دست دادن کنترل بر هویت دیجیتال فرد.
مشکلات در مسیر حرفه‌ای شدن
به‌طرز متناقضی، هوش مصنوعی که قرار بود در آموزش و رشد کمک کند، به مانعی تبدیل شده است. جوانان بسیاری تمایلی به یادگیری مهارت‌های پیچیده ندارند و به خدمات هوش مصنوعی تکیه می‌کنند. برای مثال، طراحان لوگوها را با کمک هوش مصنوعی، طراحی می‌کنند، دانشجویان با آن مقاله می‌نویسند، برنامه‌نویسان از آن برای کدنویسی استفاده می‌کنند.
این امر منجر به استفاده نادرست از هوش مصنوعی و از دست دادن انگیزه برای یادگیری خلاقانه می‌شود. متخصص جوانی که وارد بازار کار می‌شود، اغلب فاقد دانش و مهارت‌های عمیق است.
افزون بر این، اتوماسیون بسیاری از مشاغل، آینده استخدام را تهدید می‌کند. جوانان نگران‌اند که «آیا حرفه من تا ۱۰ سال آینده همچنان وجود خواهد داشت؟» این احساس، موجب بی‌انگیزگی، بی‌ثباتی و تمرکز بر منافع سریع به جای رشد پایدار می‌شود.
نکته:
هوش مصنوعی ابزاری قدرتمند است، اما اجرای گسترده و کنترل‌نشده آن تأثیرات مخربی بر جوانان قزاقستان دارد. ما شاهد هستیم:
- افزایش وابستگی دیجیتال؛
- از دست رفتن تفکر انتقادی؛
- وخامت سلامت روان؛
- تحریف عزت‌نفس؛
- تهدید هویت ملی؛
- نقض اصول اخلاقی و حریم خصوصی؛
- کاهش کیفیت آموزش و آمادگی حرفه‌ای.
در شرایطی که نظام آموزشی و فرهنگی دولتی نمی‌تواند با سرعت تحولات هوش مصنوعی همگام شود، جوانان در معرض آسیب باقی می‌مانند. هوش مصنوعی دشمن نیست، بلکه ابزاری است — اما همچون هر ابزار قدرتمند دیگری، در صورت استفاده ناآگاهانه، می‌تواند خطرناک و مضر باشد. قزاقستان باید همین امروز اقدام کند تا یک نسل سالم دیجیتال را برای آینده حفظ کند.
آستانه قزاقستان
منیع:
نظر شما