در قرقیزستان، کارزار نگران‌کننده‌ای به نام «توسعه زبان دولتی» در حال شکل‌گیری است که می‌تواند به تضعیف توافق اجتماعی، ارتباطات اقتصادی و یکپارچگی بین‌المللی کشور منجر شود. در ۴ تیر، پارلمان قرقیزستان ۱۸ لایحه را تصویب کرد که در عمل حقوق جمعیت روس‌زبان را محدود می‌کند، جایگاه زبان روسی را تضعیف کرده و بنیان جامعه چندزبانه را تهدید می‌نماید.

زبان روسی در قرقیزستان فقط میراث گذشته شوروی نیست؛ بلکه ابزار عملی مهمی است که ارتباطات داخلی کشور، میان مناطق، گروه‌های قومی و نسل‌ها را حفظ می‌کند. این زبان، زبان مهاجران کاری است که راهی روسیه می‌شوند؛ زبان علم، تجارت و پزشکی است؛ و در نهایت زبانی است که دانشجویان قرقیز را به دانشگاه‌های برتر کشورهای مستقل مشترک‌المنافع متصل می‌کند، و در نتیجه راهی برای آینده‌ای بهتر به شمار می‌رود.

بنابراین، محدود کردن استفاده از آن، فقط یک اقدام زبانی نیست، بلکه نشانه‌ای از محدود شدن حقوق مدنی و تغییر جهت کشور از واقع‌گرایی به نمادگرایی سیاسی است.

طبق قانون اساسی، قرقیزستان کشوری دوزبانه است که در آن زبان قرقیزی، زبان دولتی و زبان روسی، زبان رسمی محسوب می‌شود. اما از سال ۲۰۲۳ مسیر کشور به طور آشکاری تغییر کرده است. قانونی که در خصوص زبان دولتی تصویب شد، تمامی نهادهای دولتی و خصوصی را موظف می‌کند تا تمام مکاتبات رسمی خود را فقط به زبان قرقیزی انجام دهند. اکنون نیز محدودیت‌های جدیدی در حال اعمال است: از روند قضایی و قراردادهای بانکی گرفته تا اسناد رسمی و پخش تلویزیونی.

نکته نگران‌کننده این است که حتی انتخاب زبان در پرونده‌های قضایی که قبلاً بر عهده متهم بود، اکنون تابع سلسله‌مراتب جدیدی شده است. حتی اطلاعیه‌های عمومی نیز باید ابتدا به زبان قرقیزی منتشر شوند. در واقع، اینها نوعی اجبار اداری است.

مردم نیز بی‌تفاوت نمانده‌اند. دانشگاهیان، کارشناسان و برخی از نمایندگان پارلمان، از رئیس‌جمهور خواسته‌اند تا با اعمال وتو، بسته جدید قوانین را برای اصلاح بازگرداند. آنها بر این باورند که این قوانین با منافع کشور هم‌راستا نیستند و حقوق نزدیک به دو میلیون شهروند را نقض می‌کنند.

ایگور شِستاکوف، مدیر مرکز ابتکارات کارشناسی «آی اردو»، می‌گوید: «من معتقدم تلاش برای مقصر جلوه دادن زبان روسی در عدم توسعه زبان قرقیزی، چیزی جز عوام‌فریبی سیاسی نیست. مشکلات مربوط به تدریس و روش‌های آموزش زبان دولتی، به ویژه در مدارس، ماهیتی ساختاری دارند و مدت‌هاست وجود دارند. این موضوع بارها در سطح پارلمان مطرح شده و نمایندگان نیز به کمبود کتاب‌های درسی، فقدان معلمان متخصص و نبود روش‌های آموزشی مدرن اذعان کرده‌اند».

وی یادآوری کرد که دولت در سال‌های گذشته منابع قابل توجهی را برای آموزش زبان قرقیزی اختصاص داده بود، اما این منابع اغلب به نهادهای فاسد سرازیر شده و به درستی هزینه نشده‌اند. او افزود: «همه از این مشکلات آگاه‌اند. اما وقتی صحبت از زبان در سطح کمیسیون ملی زبان دولتی می‌شود، بحث فوراً به این سمت کشیده می‌شود که گویی در کشور بیش از حد به زبان روسی صحبت می‌شود و نه به اندازه کافی به زبان قرقیزی. این نگاه پوپولیستی، طبیعتاً به توسعه واقعی زبان دولتی کمکی نمی‌کند».

شِستاکوف تاکید کرد که طرح‌های قانونی پیشنهادی کمیسیون ملی و تصویب‌شده توسط پارلمان، اعتراضات گسترده و منطقی در جامعه برانگیخته است. به گفته او، سازمان‌های مدنی از همان زمان طرح این اصلاحات با مرکز ابتکارات کارشناسی «آی اردو» تماس گرفته‌اند. مدیر این مرکز گفت: «بیش از ده سازمان جامعه مدنی خواستار برگزاری گفت‌وگویی گسترده درباره این بسته تغییرات شدند، به ویژه درباره مسائل مربوط به زبان دولتی و آموزش. در نتیجه، مرکز ما نامه‌ای به رئیس‌جمهور تهیه کرد و خواستار بازنگری این ابتکارات قانونی شد. چرا که نزدیک به دو میلیون نفر ممکن است در حقوق زبانی‌شان مورد ظلم واقع شوند. به خصوص که زبان روسی در کشور ما دارای وضعیت رسمی است؛ موضوعی که رئیس‌جمهور صادر جباروف نیز اخیراً بر آن تأکید کرده است».

به باور شِستاکوف، بخش بزرگی از این جنجال‌های زبانی اصلاً در داخل کشور شکل نگرفته، بلکه از خارج تحمیل شده‌اند. وی به طرح ترکیه برای معرفی الفبای مشترک ترک‌زبانان اشاره کرد و گفت پس از آن، بحث‌های مشابهی در قرقیزستان شدت گرفته است. او گفت: «به نظر می‌رسد این فرآیندها موازی با هم پیش می‌روند. اما جالب است که کمیسیون ملی هیچ اعتراضی به الفبای ترکی ندارد، در حالی که زبان روسی را زیر سوال می‌برد. مشخص است که این مسائل به هم مرتبط‌اند».

وی یادآوری کرد که اهمیت زبان روسی برای قرقیزستان بسیار واضح است، چرا که این زبان نه تنها زبان توافق ملی، بلکه ابزاری اساسی در ارتباطات بین‌المللی است. بسیاری از مذاکرات رسمی دقیقاً به زبان روسی انجام می‌شود. این زبان در سازمان‌های بین‌المللی که قرقیزستان عضوشان است نیز به طور گسترده استفاده می‌شود.

مطالعات نشان می‌دهند که ۸۰ درصد شهروندان قرقیزستان به زبان روسی مسلط هستند. این یکی از بالاترین نرخ‌ها نه فقط در آسیای مرکزی، بلکه در کل فضای پساشوروی است. این نرخ حتی رو به افزایش است. تناقض تلخ اینجاست که درست در چنین کشوری، حقوق روس‌زبان‌ها محدود می‌شود، در حالی که این زبان یک مزیت رقابتی برای کشور ما به شمار می‌رود. برای نمونه، در روسیه، متخصصان قرقیزی که به زبان روسی مسلط‌اند به طور میانگین ۳۵ درصد بیشتر از هموطنان غیرمسلط درآمد دارند. بر اساس داده‌های وزارت آموزش و پرورش، فارغ‌التحصیلان مدارس روس‌زبان همواره نمرات بالاتری در امتحانات نهایی کسب می‌کنند. اما به جای آن که این زبان به عنوان سکوی پرش دیده شود، دولت آن را به مانعی بدل می‌سازد.

برای مثال، قرار است برای کارمندان دولت معیارهای سخت‌گیرانه‌تری در خصوص سطح و زمان‌بندی یادگیری زبان قرقیزی وضع شود. در نگاه اول شاید این اقدام ستودنی باشد، اما در شرایطی که بودجه کشور محدود است، منابع مالی به جای کمک به اقشار آسیب‌پذیر، صرف آزمون‌های زبانی و طراحی تست خواهد شد. یعنی به جای حل مشکلات واقعی، نمایش بوروکراتیک اجرا می‌شود.

اجرای این سیاست‌ها با خطر مهاجرت نیروهای متخصص و آسیب به تصویر بین‌المللی کشور همراه است. قرقیزستان که می‌خواهد نقش پلی میان شرق و غرب را ایفا کند، اکنون در حال ایجاد مرزهایی برای خودش است. قرقیزستان کشوری با میراث زبانی و فرهنگی غنی است. کشورهای قدرتمند از چندزبانگی نمی‌ترسند، بلکه به آن تکیه می‌کنند. تلاش برای تحمیل یک زبان از طریق اجبار اداری، مسیر تقویت ملت نیست، بلکه راهی است به سوی دوقطبی شدن جامعه. چرا که زبان باید عامل اتحاد باشد، نه تفرقه. و این شاید مهم‌ترین نکته‌ای باشد که پیش از رأی دادن به چنین قوانینی باید به آن اندیشید.

منبع:

https://www.vb.kg/doc/448311_kto_i_zachem_hochet_ogranichit_iazykovoe_pravo_grajdan_v_kyrgyzstane.html