دیاسپورای پاکستانی، که اغلب به عنوان پلی حیاتی میان فرهنگ‌ها و اقتصادها توصیف می‌شود، به یکی از نیرومندترین نیروهای شکل‌دهنده توسعه اقتصادی و اجتماعی پاکستان تبدیل شده است. این جامعه پویای پراکنده در قاره‌های مختلف نه تنها با کمک‌های مالی از سرزمین مادری خود حمایت می‌کند، بلکه تصویر جهانی پاکستان، روابط دیپلماتیک و نفوذ فرهنگی آن را نیز تقویت می‌سازد. با یکی از بزرگ‌ترین جمعیت‌های دیاسپورا در جهان، آینده شکوفایی پاکستان به‌طور جدی به میزان مشارکت و سهم شهروندان خارج از کشورش وابسته است.

اندازه و اهمیت جهانی دیاسپورا

بر اساس گزارش دپارتمان امور اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد، پاکستان از نظر جمعیت دیاسپورا در رتبه هفتم جهان قرار دارد. این شبکه عظیم مهاجران هم نفوذ مالی و هم فرهنگی دارد. پژوهش مرکز تحقیقاتی Pew نشان داد که ۵۳٪ از پاکستانی‌های مقیم خارج معتقدند حضور آنان برداشت جهانی از پاکستان را به‌طور مثبت شکل می‌دهد—که نشان‌دهنده نقش دیاسپورا به عنوان سفیران غیررسمی ملت است.

سهم اقتصادی دیاسپورا

حواله‌ها: سنگ‌بنای حمایت

حواله‌ها مستقیم‌ترین و تأثیرگذارترین راهی هستند که دیاسپورا اقتصاد پاکستان را پشتیبانی می‌کند. در سال ۲۰۲۲، پاکستان ۳۱.۲ میلیارد دلار حواله دریافت کرد و در میان بزرگ‌ترین دریافت‌کنندگان جهان قرار گرفت.

حواله‌ها به پاکستان (داده‌های بانک جهانی):

این جریان مالی در ابعاد مختلف دگرگون‌کننده بوده است:

• کاهش فقر و ارتقای سطح زندگی.
• گسترش دسترسی به آموزش و بهداشت.
• تحریک کسب‌وکارهای محلی و مصرف.

بانک مرکزی پاکستان گزارش داد که در سال مالی ۲۰۲۲–۲۳ مجموع حواله‌ها به ۲۶ میلیارد دلار رسید، که عربستان سعودی (۲۴٪)، امارات (۱۷٪) و بریتانیا (۱۵٪) منابع اصلی بودند. این امر نه تنها ذخایر ارزی را تقویت کرد، بلکه در بحران‌های اقتصادی پاکستان نیز تسکین حیاتی ایجاد نمود.

فرصت‌های سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های تجاری

فراتر از حواله‌ها، اعضای دیاسپورا به‌طور فزاینده‌ای در اقتصاد پاکستان سرمایه‌گذاری می‌کنند. سهم آنان شامل موارد زیر است:

• توسعه املاک و مستغلات – محرک رشد شهری و ایجاد اشتغال.
• استارتاپ‌ها و شرکت‌های کوچک و متوسط – تقویت نوآوری و کارآفرینی.
• مشارکت در بازار سهام – افزایش نقدینگی و تعمیق بازار سرمایه.

ابتکارهایی مانند حساب دیجیتال روشن (RDA) شرایط را برای سرمایه‌گذاری مستقیم پاکستانی‌های خارج در اوراق قرضه دولتی، املاک و مستغلات، و سهام فراهم کرده است و پیوندی محکم‌تر میان رشد مالی آنان و ثبات اقتصادی پاکستان ایجاد کرده است.

انتقال دانش، مهارت و فناوری

دیاسپورا همچنین منابع ناملموس اما حیاتی—دانش، تخصص و شبکه‌ها—را به پاکستان منتقل می‌کند.

• انتقال فناوری: مهارت‌های مدرن کسب‌شده در خارج بهره‌وری صنایع از فناوری اطلاعات تا بهداشت را افزایش می‌دهد.
• آموزش و تربیت: برنامه‌های هدایت‌شده توسط دیاسپورا ظرفیت نیروی کار داخلی را تقویت می‌کند.
• کارآفرینی: آشنایی با شیوه‌های کسب‌وکار جهانی نوآوری و فرهنگ استارتاپ را در پاکستان تشویق می‌کند.

چالش‌های مانع مشارکت دیاسپورا

با وجود ظرفیت گسترده، دیاسپورا با موانعی روبه‌رو است:

• موانع اداری و سیاست‌های نامشخص که سرمایه‌گذاری را دلسرد می‌کند.
• گسست‌های فرهنگی که تعامل تجاری داخلی را دشوار می‌سازد.
• بی‌ثباتی سیاسی که برای سرمایه‌گذاران عدم اطمینان ایجاد می‌کند.

رفع این موانع برای بهره‌برداری کامل از توان پاکستانی‌های مقیم خارج ضروری است.

کنشگری سیاسی و نفوذ جهانی

نقش دیاسپورا فراتر از اقتصاد بوده و در سیاست خارجی و دیپلماسی نیز اثرگذار است:

• در ایالات متحده، پاکستانی-آمریکایی‌ها با سیاستگذاران درباره روابط پاکستان و آمریکا، کشمیر و حقوق بشر تعامل می‌کنند.
• در بریتانیا، لابی دیاسپورا روابط دوجانبه را تقویت و بر سیاست‌ها تأثیر گذاشته است.
• در استرالیا، جامعه پاکستانی تبادلات فرهنگی و آموزشی را ارتقا داده است.
• در کشورهای خلیج فارس، که میلیون‌ها پاکستانی بخش عمده‌ای از نیروی کار را تشکیل می‌دهند، آنان هم به اقتصاد کشورهای میزبان و هم به جریان حواله‌ها به پاکستان کمک می‌کنند.

تقویت تصویر جهانی پاکستان

دیاسپورا قدرت نرم پاکستان را با نمایش دستاوردهای فرهنگی، مقابله با کلیشه‌ها و تقویت دیپلماسی مردم‌محور ارتقا می‌دهد. موفقیت‌های آنان در حوزه‌هایی مانند فناوری، پزشکی، دانشگاهی و تجارت بازتابی مثبت از پاکستان ارائه می‌کند، در حالی که ابتکارهایی مانند جشنواره‌های فرهنگی و شبکه‌های حرفه‌ای پیوندهای بین‌المللی قوی‌تری می‌سازد.

گشودن ظرفیت کامل دیاسپورا

برای بیشینه‌سازی مشارکت دیاسپورا، پاکستان باید:

• روند سرمایه‌گذاری را ساده و موانع اداری را کاهش دهد.
• مشوق‌هایی برای بازگشت متخصصان و کارآفرینان فراهم کند.
• برنامه‌هایی مانند حساب‌های دیجیتال روشن را گسترش دهد.
• سیاست‌های تابعیت دوگانه را برای پیوندهای قوی‌تر ترویج کند.
• دستاوردهای دیاسپورا را به رسمیت بشناسد و جشن بگیرد تا حس تعلق و وفاداری تقویت شود.

نتیجه‌گیری

دیاسپورای پاکستانی نه تنها یک دارایی اقتصادی بلکه یک شریک راهبردی در توسعه ملی است. از طریق حواله‌ها، سرمایه‌گذاری‌ها، انتقال دانش و کنشگری، آنان میلیون‌ها خانواده را یاری می‌دهند، ثبات اقتصادی را تقویت می‌کنند و جایگاه جهانی پاکستان را ارتقا می‌بخشند. با ایجاد چارچوب‌های نهادی قوی‌تر و کاهش موانع، پاکستان می‌تواند فرصت‌های تازه‌ای برای رشد، شکوفایی و نوآوری بگشاید—و اطمینان یابد که دیاسپورا همچنان سنگ‌بنای آینده آن باقی خواهد ماند.

https://articles.pakistanlawyer.com/2024/09/28/the-role-of-pakistans-diaspora-in-economic-development/#:~:text=Understanding%20the%20Diaspora's%20Economic%20Impact,local%20industries%20and%20workforce%20capability.

https://www.eurasiareview.com/13012025-pakistani-diaspora-a-major-contributor-to-economy-through-remittances-oped/#:~:text=Beyond%20household%20consumption%2C%20remittances%20fuel,impact%20on%20Pakistan's%20development%20trajectory.