ویژه برنامه 1500مین سال میلاد پیامبر گرامی اسلام
ویژه برنامه عصر جمعه؛ رادیو ملی بلغارستان
ترجمه متن سخنان مجری برنامه به فارسی
دین اسلام شامل رساندن پیام‌های خدا به بشریت از طریق حضرت محمد (ص)، بنده و پیامبر برگزیده، و نشان دادن زندگی نمونه اوست. خداوند به طور خاص محمد (ص) را برگزید، او را برانگیخت و به عنوان رحمتی برای جهانیان فرستاد. به دلیل این جایگاه ویژه، او حبیب الله - حبیب خدا، محبوب - شد. او همیشه کسی را که به او جایگاه و وظیفه ویژه‌ای داده بود، گرامی می‌داشت و به او ارادت می‌ورزید و عشق به خدا را در مرکز زندگی خود نگه می‌داشت.
این داستان عشق و شفقت، که ما سعی کردیم آن را به طور خلاصه بیان کنیم، قرن‌هاست که پایه و اساس ادبیات مسلمانان را تشکیل می‌دهد. داستان‌های عاشقانه‌ای مانند لیلا و مجنون و فرهاد و شیرین که برای اولین بار به ذهن خطور می‌کنند، ریشه در عشق، شور و محبتی دارند که در بالا ذکر شد. شاعران و نویسندگان مسلمان بازتاب این عشق و محبت را بیان کرده‌اند.
از این نظر، حضرت محمد (ص)، مظهر عشق در ادبیات مسلمانان، به یک بن‌مایه و نماد بسیار مهم تبدیل شده است و عبارات بی‌شماری برای توصیف او به کار رفته و صفحات ادبی را غنی‌تر ساخته است. به ویژه، بن‌مایه گل رز در به تصویر کشیدن پیامبر (ص) بسیار مهم شناخته شده است. علاوه بر این، برخی از شاعران وجود یا تأثیر شعر را به آن نسبت داده‌اند. در واقع، بیت زیر مشهورترین بیان این موضوع است:
محمد از عشق برخاست
عشق بدون محمد به چه درد می خورد؟!
حضرت محمد (ص) چنان شاعران جهان اسلام را تحت تأثیر قرار داد که مجموعه‌های بزرگی از اشعار تقدیم شده به ایشان پدید آمد. در واقع، ژانری از شعر که منحصراً به حبیب‌الله اختصاص داشت، در ادبیات دیوانی پدیدار شد که به «نعمت» معروف است. همانطور که ادبیات صوفیانه عمدتاً بر حضرت محمد (ص) متمرکز بود، ادبیات دیوانی نیز تلاش می‌کرد تا با پیوند دادن خود با رسول خدا تا حدودی، خود را مشروعیت بخشد. بنابراین، برخی از اولین اشعار در دیوان‌های ادبیات اسلامی ترکیه، مدح/نعمت‌هایی تقدیم شده به حضرت محمد (ص) و پس از آن، اشعاری تقدیم شده به صحابه برجسته ایشان بود.
بیش از ۱۴۰۰ سال است که بسیاری از شاعران، حضرت محمد (ص) را در ادبیات خود به تصویر کشیده‌اند، در حالی که برخی دیگر بر او تمرکز کرده‌اند. این سلسله که با شاعرانی مانند حسان بن ثابت و کعب بن مالک، یکی از صحابه، آغاز شد، تا به امروز به طور پویا زنده مانده است. محمد بن سعید بوصیری (۱۲۱۲-۱۲۹۶) دانشمند، صوفی و شاعر مصری جایگاه برجسته‌ای در این سلسله ادبی دارد. همانطور که سلیمان چلبی و مثنوی مولود او «وصیله النجات» برای ترک‌ها معنی دارد، امام بوصیری و اثر ادبی او «الکواکب الدوریه فی ما هی هیری البریه» که به عنوان «قصیده بردی» شناخته می‌شود، برای جهان عرب و اسلام به طور کلی اهمیت یکسانی دارد. این اثر، برگزیده بودن، تولد، زندگی، معجزات و عظمت حضرت محمد (ص) را بازگو می‌کند. سخنان شاعر که با شهود معنوی در هنگام فلج سروده شده و با استادی و خلوص بیان شده است، قرن‌هاست که به مؤمنان نیرو بخشیده، قلب‌هایشان را روشن کرده و در دوران سخت، همچون ستونی از قدرت عمل کرده است.
اثر ادبی امام بوصیری چنان توجه زیادی را به خود جلب کرده و چنان محبوبیت گسترده‌ای پیدا کرده است که تقریباً هر کتابخانه‌ای بدون بازدید باقی مانده است و هیچ محفل یا محل تجمع یا حلقه‌ای در دوره‌های خاصی ناخوانده باقی نمانده است. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که ابیات متعددی در طول قرن‌ها در مورد قصیده برده نوشته شده است که ترجمه‌ها و تفاسیری به زبان‌های مختلف نیز دارد. در میان زبان‌هایی که این اثر ترجمه شده است، تقریباً تمام زبان‌های مورد استفاده مسلمانان و همچنین بسیاری از زبان‌های غربی، خاور دور و آفریقایی از جمله لاتین، یونانی، انگلیسی، آلمانی، ایتالیایی، فرانسوی و روسی وجود دارد. در سال 2025، این اثر توسط محقق، عرب‌شناس، ترک‌شناس، شاعر و نویسنده دکتر عزیز شاکر تاش از عربی به بلغاری ترجمه و در انتشارات دفتر مفتی اعظم منتشر شد.
به عنوان یکی از نشانه‌های شهرت «قصیده‌ی برد» (Kaside-i Bürde)، تحقیقات انجام شده توسط محقق بنیامین آیچیچگی در این زمینه نشان داد که ۳۸۲ شرح یا ترجمه ترکی، ۱۶۵ شرح عربی و ۷۹ شرح یا ترجمه فارسی از «قصیده‌ی برد» تنها در کتابخانه‌ی نسخ خطی سلیمانیه در استانبول یافت شده است. این نشان کوچکی از میزان علاقه به این اثر است. شایان ذکر است که این نکته‌ی قابل توجهی است.
قصیده بردی در بلغارستان نیز توجه قابل توجهی را به خود جلب کرده است. تحقیقات پروفسور دکتر استویانکا کندروا نشان می‌دهد که نسخه‌های خطی، ترجمه‌ها و شرح‌های مختلفی از این اثر در برخی از کتابخانه‌های دوران عثمانی یافت شده است. این آثار را می‌توان در کتابخانه‌های دیگری نیز یافت که تا به امروز باقی مانده و مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند. علاوه بر این، محقق عثمان‌پازارلی اسماعیل نیازی افندی، که در نیمه اول قرن نوزدهم در شهر امروزی اومورتاق زندگی و درگذشت، قصیده بردی را شرح داد و اثری به زبان‌های ترکی و عربی با عنوان «العمده آل بردی» نوشت. این اثر در مجموعه‌های خطی قاهره و استانبول نگهداری می‌شود. روسجوکلو محمد خیری، چهره ادبی و مترجم مشهور متولد مرکز فرهنگی مهم روسه، نیز قصیده بردی را به زبان ترکی شرح داده و آن را در اثری با عنوان «هدیه» به خوانندگان ارائه کرده است.
پس از بحث در مورد «قصیده‌ی برده»، یکی از مهم‌ترین آثار ادبی تقدیم شده به فرخنده‌ترین و آخرین راهنمای بشریت، پیامبر محبوب آفریدگار، حضرت محمد، برای درک این اثر، اجازه دهید چند سطر از ترجمه و شرح ترکی آن توسط پروفسور دکتر محمود کایا را با شما به اشتراک بگذاریم:
آیا از سوختن در آتش اشتیاق است؟ آیا از فریب خوردن از لذت عشق است؟
آیا از یاد دوستان از سلام است؟اشک خونین از چشمانت جاری است
چنان مستی که هر که بیند حیران می‌شودوقتی بگویی ایست، اشکت سرریز می‌شود. اگر بگویی
به خود آی، دلت سرریز می‌شود. گریه و ناله اشکالی ندارد این عشق، نه یک انسان، کوه‌ها را آب می‌کند .
پیامبر از بیدار شدن در شب لذت می‌برد. در حضور خدا زیاد می‌ماند. پاها از نماز ورم می‌کرد. چه شرمساری برای من، چه شرمساری، من برخلاف سنت او عمل کردم
. حضرت محمد صدای خداست . او سرور هر دو جهان است. زبان عربی یکی از بندگان اوست . زمان هرگز گل سرخی مانند آن گل سرخ ندیده است.
شما نیز در برابر آن زیبایی تعظیم کنید. الحق از همه پیامبران برتر است.
خداوند او را با عنایت دیگری آفرید. به ویژه به دانش و سخاوت او بنگرید .
هیچ کس هرگز به کمال او نرسیده است . وقتی سبک و شکل او کامل شد، فهرست پیامبران کامل شد
. او آخرین نفر بود، وقتی که وقت تمام شده بود.
او پاک و صافی کرد، به کمال رسید. به همین دلیل، او می‌گفت: «حبیب خدایم»،
و من گفتم: «تو اینگونه‌ای قلم بی‌سخن است، چه می‌تواند بکند؟ بگذار دانش حرف آخر را بزند. او شریف‌ترین فرزندان آدم است. او برترین آفریده‌هاست
. اگر روزی حادثه‌ای برایت پیش آمد، امید و وحشت را از دست نده.
آیا خدای ناکرده تو را از سخاوتش محروم خواهد کرد؟
مشعلی که رسول روشن کرده است خاموش نخواهد شد. وقتی به آن در می‌زنی، دست خالی برنگرد.
)برگرفته از اثر محمود کایا با عنوان "Kaside-i Bürde" به زبان ترکی (
نظر شما