رسانه ها در انواع مختلف دیداری، شنیداری، مکتوب و به ویژه مجازی، دوره بسیار ویژه ای را سپری می کنند و نقش مهم و موثری را در هدایت افکار عمومی بر عهده گرفته اند.
از ابتدایی ترین نظریات رسانه ای همچون «گلوله برفی» با نقش آفرینی و محوریت رادیو که در ذهن افرادی چون ورنر جوزف سورین[1] و جیمز تانکارد[2] نقش بست و پیام را انتقال به مخاطب همچون گلوله ای مستقیم و بی کم و کاست در نر می گرفت، نظریه «کمربند انتقال» و «سوزن تزریق» با در نظر گرفتن بیشترین قدرت تأثیرگذاری بر مخاطب که رسانه را قادر به القای هر آنچه که می خواهد می داند، تا نظریه «روند دومرحله ای» و تعریف دو سویه برای رسانه و مخاطب، از نظریه «تأثیر محدود رسانه» با تأکید بر کنش گری و قدرت انتخاب مخاطب یا نظریه «کاشت» جرج گربنر[3] و «دترمینسم رسانه ای» مارشال مک لوهان[4] و تعریف حوزه عمومی که نخستین بار کانت[5] مطرح کرد و در سده بیستم، مارکسیست های غربی آن را برای متمایز کردن خود در مقابل جامعه مدنی لیبرال ها مطرح نمودند تا دیدگاه یورگن هابرماس[6] در تحول «ساختاری حوزه عمومی» و ارتباط آن با کنش ارتباطی رسانه ای و ده ها نظریه و اندیشه دیگر، همه و همه بر یک نقطه اشتراک دارند و آن تاثیر رسانه و نقش آفرینی مثبت و منفی آن بر مخاطب و توان هدایت و مدیریت آن است.
روزهای نگارش این یادداشت علاوه بر همزمانی با رفتن ترامپ و اولین روزهای کاری جو بایدن رئیس جمهور جدید آمریکا که به طور طبیعی به دلیل روابط بسیار نزدیک ژاپن و آمریکا، رویکردهای جدیدی را هم در این کشور ایجاد می کند، مصادف بود با دیدار جناب آقای نوروز پور مدیر عامل محترم ایرنا با جناب آقای کازو توشی آیکاوا سفیر محترم ژاپن در ایران که در خصوص توسعه روابط رسانه ای و ایجاد شناخت بیشتر میان دو ملت و همچنین موضوعات مرتبط با تحولات آمریکا بحث و بررسی انجام شد.
به بهانه این ملاقات بر آن شدم که در خصوص رسانه ها و از جمله رسانه های ژاپنی و برخی از همکاری ها با عنایت به مقدمه کوتاهی که آمد و نقش و تاثیر آن ها مطالبی را ارائه کنم.
یکی از مهمترین ویژگی های مردم ژاپن در مقایسه با بسیاری از کشورهای دیگر، مطالعه اعم از روزنامه، کتاب، نشریه، مانگا[7]و ... می باشد و به همین دلیل بازار نشر و رسانه بسیار پررنگ و فعال است.
بر اساس برخی آمارها در میان بیش از ده کشور همچون چین، آمریکا، روسیه، فرانسه، انگلستان و ... پررونق ترین کتابخانه[8] و در صدر، متعلق به ژاپن و توکیو می باشد[9] و بر اساس برخی اطلاعات تا حدود 177 میلیون بار از کتابخانه ها، کتاب و نشریات به امانت گرفته شده است و در کنار مخاطبان میلیونی روزنامه ها و رسانه ها در مقایسه با جمعیت حدود 127 میلیونی ژاپن، رقم بسیار بالایی را در بر می گیرد و نشانه علاقه مندی ژاپنی ها به شناخت و دریافت اطلاعات نیز می تواند تلقی گردد.
تنها در سال 2019، بیش از 71661 عنوان کتاب جدید که عموما تیراژ بالای 2 هزار نسخه دارند منتشر گردید و با توجه به تدابیر اتخاذ شده و از همه مهم تر کپی رایت، اصولا فرهنگ و تولید محتوا، عموما صرفه اقتصادی در این کشور نیز دارد که نمونه آن را در تیراژ میلیونی روزنامه ها، چند صد هزار نسخه کتب، نشریات، مانگا، انیمیشن و ... می توان ملاحظه کرد و همه این نگاه فرهنگی و رسانه ای علاوه بر این که توانست به ویژه پس از جنگ جهانی دوم چهره جدید و فرهنگی را برای ژاپن به ارمغان بیاورد، اقتصاد فرهنگ را هم به خوبی مدیریت نمود.
البته علیرغم رشد بسیار زیاد فضاهای مجازی به ویژه لاین، توئیتر، اینستاگرام، فیس بوک و ...، ژاپنی ها تنها 45 دقیقه در فضاهای مجازی حضور دارند که در میان بسیاری از کشورهای دیگر مانند ایران، چین، هند، آمریکا، انگلیس و... پائین ترین میزان حضور در این شبکه هاست.
در نمونه روزنامه های ژاپن حضور پرتیراژ با مدیریت دسترسی فراوان مخاطب و مشترکین وجود دارد و برخی شرکت های بزرگ با رویکردهای اقتصادی نیز از این فعالیت های رسانه ای و فرهنگی حمایت می کنند.
در سال 2019 تیراژ روزانه روزنامه در ژاپن (روزنامه های سراسری با توزیع در کل کشور) حدود 39,902,000 نسخه بود که تقریبا به ازای هر 3 نفر یک روزنامه در هر روز وجود داشت و تیراژ روزانه برخی از آنان به چند میلیون می رسد مانند یومیوری با بیش از 10,930,000 نسخه و بیست میلیون مخاطب، آساهی 7,780,000 نسخه با بیش از چهارده میلیون مخاطب، سه‌کیو شینبون 5,500,000 نسخه، ماینیچی 3,540,000 نسخه، روزنامه نیکی 2,700,000 نسخه، سانکه ای 2,100,000 نسخه و ... همچنین برخی روزنامه های محلی مانند هوکایدو 1,200,000 نسخه، کیوتو 457,900 نسخه و ... وجود دارد که برخی از آنان مانند آساهی علاوه بر روزنامه، دارای شبکه های تلویزیونی ملی و محلی نیز هستند ضمن آن که خبرگزاری کیوتو هم به عنوان خبرگزاری رسمی که در سال 1945 تاسیس شد، 111 ایستگاه و نمایندگی خبری دارد و روزانه حدود 28 هزار خط تولید خبر به عنوان منبع رسمی در اختیار رسانه ها و مخاطبان قرار می دهد.
همه این موضوعات و گستردگی شبکه رسانه ای توانسته برای مخاطب عام و علاقه مند به مطالعه محتوای مورد نیاز را ارائه نماید اما نکته قابل توجه این است که بسیاری از منابع مورد استفاده در این رسانه ها مانند برخی دیگر از کشورها عموما و بیشتر از منابع غربی بهره می برند و لذا می توانند با واقعیت هایی که لااقل در مورد ایران و منطقه خاورمیانه وجود دارد فاصله داشته باشد چنانچه در سمیناری که رایزنی فرهنگی چندی پیش به مناسبت اولین سالگرد شهادت سردار سلیمانی با عنوان" معرفی قهرمان ملی ایران، سردار سلیمانی" برگزار نمود، سخنرانان در این زمینه مطالب قابل توجهی را بیان کردند.
این سمینار روز شنبه 20 دی ماه 1399 مصادف با 9 ژانویه در فضای مجازی برگزار شد و از جمله موضوعات مورد تاکید این بود که رسانه های ژاپنی به دلیل آن که برخی از اخبار را از منابع غربی دریافت می کنند لذا دیدگاه های آنان در مورد خاورمیانه غلبه دارد چنانچه در مورد داعش نیز تصویر دقیقی ارائه نشده است.
حجت الاسلام ساوادا از شخصیت های برجسته اسلام شناس ژاپنی و مترجم قرآن به زبان ژاپنی که عنوان برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران را هم به خود اختصاص داد یکی از سخنرانان این برنامه بود که با ارائه برخی منابع و مصادیق گفت:
"در گذشته و امروز هم بسیاری از ژاپنی ها تصور می کنند شکست داعش نتیجه ائتلاف آمریکا بوده است و البته می دانستند که این گروه تروریسی است اما از میزان خطر، ستم و جنایت آنان مطلع نبودند و نیستند. خوشبختانه ژاپنی‌ها مواجه ای با تروریست ها نداشتند، اما مردم در منطقه خاورمیانه در کنار اقدامات تروریستی داعش زندگی می کنند و هنوز این وضعیت ادامه دارد.[10] در مرحله اول گروه طالبان در افغانستان و بعد از آن گروه القاعده فعالیت خود را در این منطقه آغاز کردند. از سوی دیگر، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، صدام حسین به ایران حمله کرد و ۸ سال جنگ را به مردم این کشور تحمیل نمود و بعد از آن هم جنگ خلیج فارس اتفاق افتاد و نیروهای ائتلاف و آمریکا به عراق حمله کردند و در نتیجه حکومت صدام حسین از بین رفت و پس از آن هم داعش پدیدار شد لذا وضعیت این منطقه همواره در شرایط بحرانی، جنگ و کشته شدن مردم قرار داشته و دارد اما متاسفانه رسانه ها کمتر این اطلاعات را منتقل می کنند و تمرکز بیشتر، بر اخبار مرتبط با اروپا و آمریکا و یا از منابع آنان است.
سردار سلیمانی گروه‌های مختلف مقاومت علیه داعش را هماهنگ نمود و به عنوان رهبر آنها فعالیت کرد و آنان موفق شدند تا در جنگ علیه داعش پیروز شوند اما در ژاپن، رسانه‌ها این پیروزی ها را به نیروهای آمریکا و اروپا نسبت دادند در حالی که سردار سلیمانی و گروه‌های مقاومت و مردم این منطقه این پیروزی را به دست آوردند و به همین دلیل آمریکا بدون مجوز عراق، در بغداد اقدام تروریستی علیه سردار سلیمانی انجام داد و به شهادت رساند.
بدون این شهید امروز جهان می تواند با اقدامات تروریستی داعش مواجه شود و ما ژاپنی‌ها باید از اوضاع واقعی منطقه اطلاع داشته باشیم و از فعالیت‌های شهید سپهبد سلیمانی تشکر کنیم."
در مورد ایران هم این گونه است و لذا رایزنی فرهنگی با انتشار ویژه نامه "ایران" و کتب مختلف به زبان ژاپنی مجموعا در 8 عنوان که تا این تاریخ به تیراژ بیش از 15 هزار نسخه رسید و مورد استقبال عموم جامعه فرهنگ دوست ژاپن نیز قرار گرفت و همچنین 6 شبکه مجازی به این زبان، تلاش نمود که ایران امروز را بیشتر به ژاپنی ها معرفی نماید و البته علیرغم این که شبکه های مجازی رایزنی فرهنگی حوزه های گردشگری، علوم و فنون، آداب و رسوم، ظرفیت ها و ... در مورد ایران را در بر می گرفتند، سه بار توسط فیس بوک و اینستاگرام بسته شدند و مسیر را بار دیگر از ابتدا آغاز کردیم و کماکان هم ادامه دارد و این گونه اقدامات، برنامه ها و سمینارها اطلاعات دقیق تری را به نخبگان و عموم مردم ارائه می نمود.
به منظور معرفی فرهنگ و هنر ژاپن به جامعه ایران نیز رایزنی فرهنگی دو شبکه تلگرامی و اینستاگرام را به زبان فارسی ایجاد کرد که به صورت روزانه مطالب متنوع و جدید را ترجمه و منتشر می نماید.
باید به این نکته مهم نیز اشاره شود که اصولا ذائقه مخاطب ژاپنی مبتنی بر دریافت اطلاعات از منابع مشخص و دقیق می باشد و لذا تمام تلاش در این جهت نیز به کار گرفته شده تا اطلاعات درست و مستند ارائه شود.
به هر شکل آنچه از این منظر می توان به بهانه دیدار مدیرعامل محترم ایرنا با سفیر محترم ژاپن در ایران نیز تاکید کرد، ضرورت توسعه همکاری های بیشتر رسانه ای و تلاش برای تقویت تبادل اطلاعات و اخبار دقیق از ایران امروز و واقعیت های منطقه است، همان که در حال حاضر به ویژه در زبان انگلیسی و ژاپنی کمتر یافت می شود و می بایست در جهت تقویت روابط فرهنگی و رسانه ای برای فرهنگ دوستان ژاپنی و علاقه مندان به ایران بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد تا افکار عمومی در این مسیر نه با اخبار جعلی و تحریف شده که با واقعیت های موجود و البته مستند مواجه گردند.
دکتر حسین دیوسالار رایزن فرهنگی ایران در ژاپن
[1] - Werner Joseph Severin
[2]- James W. Tankard
[3] - George Gerbner
[4]- Marshal McLuhan
[5]- Immanuel Kant
[6]- Jürgen Habermas
[7]- مانگا اصطلاح ژاپنی و در واقع معادل انگلیسی یا نزدیک کلمه کمیک (comic) یا داستان‌های کمیک استریپ است که داستان‌های کمیک استریپ یا داستان‌های مصور در قالب کتاب، مجله و نشریات تخصصی که علاوه بر خردسالان و کودکان، می تواند برای سنین مختلف و بزرگسالان نیز طراحی گردد. به دلیل شهرت کمیک ژاپنی در جهان عموما با همین اصطلاح مانگا در دنیا شناخته می شود. در ژاپن هر ساله بیش از 10 هزار عنوان کتاب و حدود 300 عنوان مجله مانگا منتشر می شود که مبلغ فروش سالیانه آنان بالغ بر 300 میلیارد ین می باشد و بالغ بر 36 درصد فروش کتاب را در بر می گیرد که انتشار قرآن به صورت مانگا نیز نمونه ای از آن است.
در 19آبان 1397(10 نوامبر 2018) اولین همایش بین المللی مانگای اسلامی را از سوی رایزنی فرهنگی با حضور و سخنرانی متخصصان در این حوزه در کنار نمایشگاه آثاری از ایران، ژاپن، فیلیپین، آمریکا، آلمان، مالزی و اندونزی برگزار کردیم که بسیار قابل توجه بود و رادیو و تلویزیون ملی ژاپن(NHK) گزارشی در این زمینه منعکس نمود و علیرغم آن که برگزاری این برنامه و حضور کشورهای دیگر بسیار دشوار بود اما نتایج بسیار خوب و ارزشمندی به دنبال داشت. در بخش مسابقه این همایش با عنوان وحدت در عین تنوع “Unity in Diversity”، هفت داور از کشورهای ژاپن، آمریکا، ایران، فیلیپین، بنگلادش و گواتمالا برندگان نهایی این دوره از مسابقه را تعیین کردند که منتخبین در جایگاه اول اثر مرضیه میثمی آزاد و یگانه مقدم از ایران با عنوان “United Heroes”، در جایگاه دوم اثر کلا از مالزی با عنوان “Return” و در جایگاه سوم هم اثر اخیار و مور از مالزی با عنوان “Refugee Olympics” برگزیده و معرفی شدند.
[8]- بر اساس آمار انجمن کتابخانه های ژاپن، حدود چهارصد و چهل و دو میلیون و هشتصد و بیست هزار کتاب در کتابخانه ها وجود دارد.
[9]- مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران(ایسپا)
[10]- به عنوان نمونه در تاریخ چهارشنبه 1 بهمن ماه 1399 دو انفجار تروریستی در بغداد با 32 کشته و 110 زخمی به وقوع پیوست که داعش مسئولیت آن را بر عهده گرفت
نظر شما