موهن جودارو تمدن پنج‌هزار ساله سِند که آثار آن در نزدیکی شهر لارکانه سِند کشف گردید، شاهکار زیبا و مزینی از تمدن باستانی است که در سه چهار دهه اخیر حیرت پژوهشگران، مورخان و باستان‌شناسان جهان را برانگیخته است. در مورد تاریخ موهن جودارو به‌اختصار می‌توان گفت که این منطقه باستانی در سال ۱۹۲۲ میلادی توسط یک باستان‌شناس انگلیسی بنام سرجان مارشال کشف گردید.
موهن جودارو کلمه‌ای از زبان سِندی و به معنای ”تپه مردگان“ می‌باشد. این شهر که توسط انسان‌های دوران باستان با برنامه‌ریزی بسیار منظم ساخته‌شده بود، دارای کوچه‌های گشاده و مستقیم و نظام مناسب توزیع آب بود. به گفته محققان، این شهر هفت بار از بین رفته و بازسازی گردید و دلیل اصلی فروپاشی این شهر سیلاب‌های رود سِند (ایندوس) بوده است. البته در مورد اینکه موهن جودارو چه زمانی به مخروبه‌ای تبدیل‌شده و کاملا متروک گردیده است، آرا و نظرات مختلفی وجود دارد. برخی تخریب این شهر زیبا را به ورود آریایی‌ها از آسیای میانه نسبت می‌دهند؛ درحالی‌که برخی دیگر آن را نتیجه حوادث طبیعی می‌دانند. با مطالعه متون باستانی مشخص می‌شود که در زمان‌های قدیم رود سِند در نزدیکی موهن جودارو جریان داشت و شهر واقعی شامل جزیره‌ای بین رود سِند و کناره غربی آن بود. بررسی این سرزمین نشان می‌دهد که در این محل در واقع پنج جزیره وجود داشته‌اند که به‌مرورزمان مسیر جریان آب رود را تغییر داده و براثر انباشته شدن رسوبات آن، این جزایر به یکدیگر متصل گردیده‌اند.
اکنون در این محل فقط تپه‌هایی باقی‌مانده است که مساحتی در حدود دو و نیم هکتار را در بر می‌گیرند. بعضی از این تپه‌ها ۲۰ فوت و برخی دیگر ۳۰ فوت ارتفاع دارند. تاکنون در حدود ۱ هکتار از موهن جودارو حفاری‌شده است. در طی این حفاری‌ها هفت شهر در لایه‌های مختلف روی همدیگر کشف‌شده‌اند. به عقیده باستان‌شناسان، وقتی یک شهر براثر سیلاب از بین می‌رفت، بومیان این سرزمین شهر دیگری را روی آن می‌ساختند. در جریان حفاری‌های باستان‌شناسی در موهن جودارو اشیاء عتیقه و گران‌بها نیز کشف‌شده‌اند که در ذیل به آن‌ها اشاره می‌شود.
البسه
لباس مردان شهر موهن جودارو لنگ و چادر بود. آنان چادر را از زیر بازو و بغل راست خود گذرانده و بر شانه چپ خود می‌گذاشتند. با نگاهی به برخی از مجسمه‌های به‌دست‌آمده از ویرانه‌های این شهر، به نظر می‌رسد که مردان به‌جای لنگ نوعی شلوار با پاچه‌های گشاد می‌پوشیدند. بعضی از مجسمه‌ها کاملا برهنه‌اند و برخی دیگر دارای لنگ‌هایی کوچک می‌باشند.
زیورآلات
در دوران موهن جودارو زنان و مردان معمولا زیورآلات می‌پوشیدند. زنان گردنبندهای مهرهای، النگوهای نقره‌ای یا طلایی و خلخال می‌پوشیدند. در برخی از مجسمه‌ها، زنان با النگوهایی که از آرنج تا شانه را می‌پوشاندند نشان داده‌شده‌اند و چنان به نظر می رسد که پوشیدن النگو در آن زمان نیز رایج بوده است. کار جواهرنشانی نیز بر روی برخی از زیورآلات دیده‌شده است که نشان می‌دهند در آن زمان هنر زرگری نیز وجود داشته است.
سنگ‌های گران‌بها
تزئینات موجود در آثار باستانی موهن جودارو نشان می‌دهد که مردم سِند باستان از عقیق، یاقوت کبود و انواع دیگر سنگ‌های گران‌بها برای تزئین زیورآلات استفاده می‌کردند.
کشاورزی و مهارت‌های دیگر
در مورد زراعت و کشاورزی در تمدن باستانی سِند اطلاعات زیادی در دسترس نیست؛ هرچند دانه‌هایی از گندم و جو از موهن جودارو کشف‌شده است. اگرچه هیچ دانه‌ای از کنجد در این سرزمین یافت نشده است، اما به نظر می‌رسد که زمانی در آنجا کنجد نیز کاشته می‌شد؛ زیرا ”وداها“ نشان می‌دهد که در آن زمان‌ها محصولات کنجد و جو در پنجاب و سِند بسیار مرغوب بوده است. دستگاه‌های آسیاب در آن زمان بسیار متفاوت با امروز بودند. تعداد زیای از این آسیاب‌ها از موهن جودارو یافت شده‌اند.
غذا
نتایج پژوهش‌های باستان‌شناسی حاکی از آن است که مردم موهن جودارو علاوه بر گندم و جو، خرما نیز بسیار مصرف می‌کردند. هسته‌هایی از خرما در جریان حفاری‌ها یافت شده است. در آن زمان علاوه بر ماهی، گوشت قرمز نیز مصرف می‌شد. مردم موهن جودارو علاوه بر علاقه به گوشت ماهی، از گوشت لاک‌پشت نیز به‌عنوان غذا استفاده می‌کردند.
هنر نخ‌ریسی و بافندگی
چندین دستگاه نخ‌ریسی و میله‌های آهنی مورداستفاده در آن‌ها کشف‌شده است که بعضی از آن‌ها ساده و برخی دیگر گران‌بها می‌باشند. به نظر می‌رسد که ریسندگی در خانه‌های ثروتمندان و فقرای موهن جودارو متداول بوده است. کیسه‌ای نیز که پر از ظروف نقره، جواهرات و مهره‌ها می‌باشد در بین آثار باستانی یافت شده است که با سلیقه و مهارت خاصی بسته‌شده است. در ساخت این کیسه از پنبه طبیعی استفاده‌شده است و این نشان می‌دهد که در آن زمان کشت پنبه رواج داشته و مردم سِند از دستگاه‌های نساجی نیز استفاده می‌کردند.
فلزات
مردم موهن جودارو نیز مانند انسان‌های عصر حجر از وسایل و ابزارهای سنگی استفاده می‌کردند؛ البته آنان با مس نیز آشنا بودند و از آن علاوه بر ظروف و دیگر وسایل، در ساخت زیورآلات نیز استفاده می‌کردند. لیکن در تحقیق‌های باستان‌شناسی این منطقه حتی یک ذره از آهن به دست نیامده است؛ زیرا در آن زمان هنوز استفاده از آهن در بین انسان‌ها رواج نیافته بود. مردم موهن جودارو با ترکیب مس و قلع ”برنز“ تولید می‌کردند و این فلز را نیز برای ساخت ظروف و دیگر ابزارها به کار می‌بردند.
اسلحه
تعدادی گرز سنگی و مسی، تیر و کمان، نیزه و خنجر از موهن جودارو به‌دست‌آمده است. از آنجا که استفاده از شمشیر در زمان‌های بعد و بسیار دیرتر رواج پیدا کرد، در بین این آثار باستانی شمشیر دیده نمی‌شود. شاید به همین دلیل است که در سرزمین سِند در آن روزگار جنگ و پیکار واقع نمی‌شد و مردم با صلح و آرامش زندگی می‌کردند.
وزنه و پیمانه
انواع مختلفی از وزنه‌ها و پیمانه‌ها از موهن جودارو به دست آمده‌اند که اکثرا ظریف و کوچک می‌باشند. برخی از این وزنه‌ها شامل سنگ‌های بزرگ مخروطی شکل هستند که سوراخ‌هایی در بالای آن‌ها برای گذراندن ریسمان ایجادشده است. از این سنگ‌ها به‌عنوان وزنه استفاده می‌شد. بعضی از وزنه‌های سنگی کوچک‌تر به شکل سکه می‌باشند که به وزنه‌های بین‌النهرین شباهت دارند.
مهرها
مهرهایی نیز با نمونه‌های مختلف و در اندازه‌های متفاوت از موهن جودارو به‌دست‌آمده‌اند. در زمان‌های قدیم مرسوم بود که وقتی مردم به‌جایی می‌رفتند در را از بیرون مهر می‌کردند. مردم این سرزمین بر هر مهری شکل یکی از خدایان مورد پرستش خود را حک می‌کردند و به باور آنان، خدایان از خانه‌هایشان مراقبت می‌کردند و نمی‌گذاشتند کسی به اموال آنان دست بزند.
خط و تحریر
جدای از چهره‌های حیوانات بر روی مهرهای یافت شده در موهن جودارو، نوشته‌هایی حکاکی شده به زبان ناشناخته نیز در این منطقه کشف گردیده است که در آن‌ها بجای حروف از تصاویر استفاده‌شده است. اکثر رسم‌الخط‌های رایج در جهان ابتدا به‌صورت خط تصویری بوده‌اند. در زمان‌های قدیم از طراحی شکل حیوانات و اشیاء مختلف به‌جای حروف برای انتقال مفاهیم استفاده می‌شد و کم‌کم این اشکال و علائم تغییریافته و درنهایت جای خود را به حروف الفبا دادند. در مهرها علائمی مانند اعراب نیز در بین حروف تصویری دیده می‌شود که نشان می‌دهد هنر تحریر و نگارش در آن زمان از پیشرفت کافی برخوردار بوده است. چنین مهرهایی در منطقه بین‌النهرین نیز کشف‌شده است که قدمت آن‌ها به ۳۰۰۰ سال می‌رسد. با مشاهده این مهرها، سر جان مارشال چنین نتیجه‌گیری می‌کند که تمدن موهن جودارو بسیار قدیمی‌تر از آن می‌باشد.
بازی‌ها و بازیچه‌ها
طاس‌ها، مهره‌های شطرنج و دیگر مهره‌های بازی که از سنگ اونیکس و سنگ‌های دیگر در موهن جودارو یافت شده است، نشان می‌دهد که این بازی‌ها منبع سرگرمی مردم بودند. مردم در آن زمان نیز از سرگرمی فرزندان خود غافک نبودند. اسباب بازی‌های مشابه دیگری نیز از این منطقه باستان به‌دست‌آمده است که به شکل انسان، گاو و اسب می‌باشند. یکی از گاوها با کشیدن دم، سر و گردن خود را تکان می‌دهد؛ دیگری به شکل فیل است و همچنین یک اسباب‌بازی به شکل گاری نیز یافت شده است که از گِل پخته ساخته‌شده است. این نوع اشیاء ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد در بین‌النهرین رایج بوده‌اند و از این رو می‌توان آن را قدیمی‌ترین نمونه وسایل نقلیه دانست.
به‌غیر از موارد فوق، آثار هنری ارزشمندی در حین حفاری موهن جودارو یافت شده است. شکی نیست که موهن جودارو شاهکار تمدن باستان است که بررسی و تحقیق پیرامون آن همچنان ادامه دارد. مسئولان و متخصصان از سراسر جهان آثار یافت شده در این منطقه را بررسی می‌کنند و به کشفیات تازه‌ای می‌رسند. می‌توان گفت که موهن جودارو کمتر از یک محل بسیار شگفت انگیز نیست. لازم است که دولت اقدامات ضروری را برای حفظ و نگهداری این آثار باستانی به عمل آورد.
نظر شما