تاریخ اوکراینی‌ها در قرقیزستان از نیمه دوم قرن ۱۹ آغاز شد و طول بیش از یک قرن و نیم شکل گرفت. یکی از اولین اوکراینی‌های نام‌آور که وارد سرزمین قرقیزستان شد الکساندر فدچنکو، دانشمند بزرگ بود که طی سفرهای خود در آسیای میانه (۱۸۶۸-۱۸۷۱) رشته‌کوه ماوراء آلای را کشف کرد. امروز طولانی‌ترین یخچال طبیعی در پامیر (۷۷ کیلومتر) موسوم به نام اوست.

برای دهقانان اوکراینی، حاملان فرهنگ باستان کشاورزی، زمین همیشه نه تنها رفاه بلکه خود زندگی بوده است. عدم ‌قطعه زمین شخصی و ستم اجتماعی که یکی از پیامدهای «اصلاحات آزادی‌خواهی» سال ۱۸۶۱ بود، دهقانان را به ترک میهن و کوچ به سیبری و آسیای میانه واداشت.

بیشتر روستاهای اوکراینی در سرزمین قرقیزستان در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ تأسیس شده‌اند، از جمله پولتاوکا (Poltavka)، پتروپاولووکا (Petropavlovka)، سادووویه (Sadovoe)، لیپنکا (Lipenka)، پوکرووکا (Pokrovka)، کراسنایا رچکا (Krasnaya Rechka)، نووو-پوکرووکا (Novo-Pokrovka)، بلوگورکا (Belogorka) و... در این روستاهایی که با مهر و محبت خاص ساخته و نگهداری می‌شوند هنوز هم نمای روستاهای اوکراین به وضوح دیده می‌شود.

اوکراینی‌ها زود با شرایط محلی سازگار شدند و در مدت کوتاهی پیشرفت چشمگیری در کشت بسیاری از محصولات کشاورزی داشتند. در گاوداری، بخش سنتی اقتصاد قرقیزستان نیز تغییراتی ایجاد می‌شد. به عنوان مثال، از طریق پیوندزنی گونه‌های جدید گاو درآمد و ساخت طویله‌ها آغاز شد. بدین ترتیب، از طریق کارهای روزمره و تبادل تجارب، میان قرقیزها و اوکراینی‌ها روابط دوستانه قوی برقرار شد.

بنابراین وقتی بسیاری از اوکراینی‌ها به حوادث قیام سال ۱۹۱۶ مردم قرقیز کشیده شدند، موارد زیادی از همدردی و حسن همجواری میان دو طرف صورت گرفته بود. به عنوان مثال، قرقیزهای عادی مخفیانه همسایگان، آشنایان و دوستان اوکراینی خود را از مشکلات قریب‌الوقوع آگاه می‌کردند و زنان و کودکان آنها را پناه می‌دادند، و اوکراینی‌ها هم با سرسپردگی و ازخودگذشتگی خانواده‌های قرقیز را نجات می دادند. مورخان این قیام برخی از اوکراینی‌های را که در کنار شورشیان خروج کردند، ذکر می‌کنند، از جمله م. ولاسینکو که یک گروه شورشیان قرقیز را در ایسیک‌کول رهبری می‌کرد.

در قرن بیستم دلایل پیوست سرنوشت اوکراینی‌ها با قرقیزستان به طور چشمگیر گسترش یافت، از جمله کولاک‌زدایی، قحطی در اوکراین، سرکوب سیاسی، استخدام سازمانی، جنگ جهانی دوم، چرخش پرسنل و سرنوشت‌های شخصی. تعداد اوکراینی‌های مقیم قرقیزستان برای اولین بار در سرشماری سال ۱۹۲۶ حساب شد و ۶۳ هزار نفر (۶.۴٪ از کل جمعیت) درآمد.

هولودومور و یا قحطی مصنوعی اوایل دهه ۳۰ که توسط رژیم استالینیستی سازماندهی شده و منجر به قربانی چندین میلیون نفر از دهقانان اوکراین شد (تنها تعداد قربانیانی که توسط دادگاه اوکراین ثبت شده است ۳ میلیون و ۹۴۱ هزار نفر است)، هزاران نفر از اوکراینی‌ها را مجبور به جستجوی نجات در خارج از کشور، از جمله در قرقیزستان کرد. طبق سرشماری سال ۱۹۳۹ تعداد اوکراینی‌ها به ۱۳۷۳۰۰ نفر و یا ۹.۴٪ جمعیت رسیده که بالاترین تعداد اوکراینی‌ها در طول تاریخ در خاک قرقیزستان بوده است.

احداث کانال بزرگ چوی در دهه ۴۰ امکان اجرای برنامه‌های دولت در مورد توسعه زمین‌های آبی را فراهم کرد. به همین منظور تا ماه ژوئن ۱۹۴۱ در اراضی جدید چهار هزار خانوار مستقر شدند که دو هزار و پنصد خانوار از سایر جمهوری‌های شوروی بودند. مثلاً ۴ آوریل ۱۹۴۱ در ایستگاه راه آهن بلاوادسک دیدار ۸۴۰ کشاورز با اعضای خانواده‌های آنها از اوکراین صورت گرفت.

زمان جنگ جهانی دوم هزاران اوکراینی همراه با کارخانه‌ها از اوکراین به قرقیزستان تخلیه شدند، از جمله کارخانه تولید پوشاک خارکوف که زمان جنگ در آن برای ۴۰ لشکر ارتش شوروی لباس‌ تولید شده بود. از شهرهای بردیانسک (Berdyansk) و واراشیلاف‌گراد (Voroshilovgrad) (لوگانسک فعلی) کارخانه‌های ماشین‌آلات کشاورزی و ماشین‌سازی منتقل و بعداً محرک و پیشرو بخش صنایع قرقیزستان شدند. انستیتوی کشتی‌سازی نیکولایف هم همراه با ۵۹۷ دانشجو تخلیه و در پرژوالسک (قراکل کنونی) واقع گردید. همچنین از شهر خارکف انستیتوی مهندسین خدمات عمومی، انستیتوی دامپزشکی که با انستیتوی کشاورزی قرقیزستان ادغام شد، و انستیتوی‌های پزشکی و دندانپزشکی که با انستیتوی پزشکی قرقیزستان ادغام شدند، به قرقیزستان تخلیه گردیدند. این مراکز آموزش عالی نقش مهمی در تربیت متخصصان بخش‌های کشاورزی و پزشکی قرقیزستان داشته‌اند.

از ۷۶ سرباز قرقیزستانی که به عنوان قهرمان اتحاد جماهیر شوروی نائل شدند، ۱۲ نفر اوکراینی‌تبار بودند، از جمله آقایان ایوان موسکولنکا، ایوان دوبروبابین، گریگاری پترنکا و خانم یودوکیا پاسکا – قهرمانان دسته شهیر پانفیلوف.

در تاریخ قرقیزستان پس از جنگ جهانی دوم حوزه‌ای نیست که نمایندگان مردم اوکراین دستآوردهای چشمگیری نداشته باشند، از جمله صنعت و کشاورزی، زمین‌شناسی و حمل‌ونقل، پزشکی و آموزش، علوم و روزنامه‌نگاری، ورزش و موسیقی. در دهه ۶۰ بسیاری از اوکراینی‌ها در پروژه‌های ساختمانی بزرگ قرقیزستان شرکت کرده‌اند، از جمله در احداث تونل تویاآشو، جاده بیشکک – اوش ونیروگاه برق آبی توقتوگل.

بسیاری از اوکراینی‌ها در قرقیزستان مدیر و رهبر شرکت‌های بزرگ صنعتی و کشاورزی و دانشمند برجسته شدند. میان آنها ده‌ها نامزد و دکترای علوم هست و بسیاری از آنها به عنوان افتخاری هنرمند، معلم، روزنامه‌نگار و دانشمند شایسته و کارمند ممتاز فرهنگ و بهداشت و استاد ورزش سزاوار شده‌اند، به طوری که تنها لیست اسامی رهبران، صنعتگران و کشاورزان نامی اوکراینی‌تبار قرقیزستان بیش از چند صفحه خواهد بود.

امروزها دیاسپورای اوکراینی‌ از نظر طبقاتی با سایر اقوام قرقیزستان تفاوت چندانی ندارد و عمدتاً از کارگران، کارمندان، کشاورزان و کارآفرینان تشکیل شده است. از سال ۱۹۹۱ تعداد اکراینی‌های شاغل در بخش خدمات، کارآفرین و زنان خانه‌دار افزایش و تعداد افرادی که در سمت‌های مدیریتی و مقامات مالی مشغول به کار هستند، کاهش یافته است.

کاهش جمعیت اوکراینی‌ها در قرقیزستان که زمان شوروی آغاز شد، پس از سال ۱۹۹۱ به یک روند ثابت تبدیل شد. سال ۱۹۸۹ اوکراینی‌های قرقیزستان ۱۰۸ هزار و ۲۷ نفر بودند، اما سال ۲۰۰۹ تنها ۲۱ هزار و ۹۲۴ نفر. از جمله دلایل این امر کاهش طبیعی اوکراینی‌ها (که طبق معایر جمعیت‌شناسی یکی از پیرترین اقوام قرقیزستان است)، فقدان نسبی هویت ملی در نتیجه فرآیندهای روسی‌سازی و همگون‌سازی فرهنگی و مهاجرت ناشی از آشوب‌های سیاسی و اجتماعی اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم بوده است.

منبع: کتاب انجمن اقوام قرقیزستان