مقدمه :

علامه شیخ عبدالحسین امینی (نویسنده الغدیر) در ماه جمادی الاولی سال ۱۳۷۳ق. این کتابخانه را در شهر نجف اشرف در محلۀ الحویش (یکی از محلات چهارگانۀ بخش قدیمی شهر نجف) تأسیس کرد که پس از ۲ سال از بنا نهادن آن، در روز عید غدیر سال ۱۳۷۶ق. افتتاح شد.

هرچند نجف اشرف، حوزه علمی فعال و دیرپایی دارد و کتابخانه های بزرگ و کوچک بسیار زیادی را در طول قرن ها در خود جای داده و بسیاری از این کتابخانه ها را تا دوره معاصر، می توان در منابع تاریخی و کتابشناسی، به آسانی یافت؛ اما حکایت کتابخانه علّامه امینی، حکایتی دیگر است.

کتابخانه ای که علّامه امینی رضوان الله تعالی علیه، در نجف اشرف بنیاد نهاد و به نام مبارک امیرالمؤمنین علیه السلام نامگذاری کرد، بی شک یکی از مفاخر حوزه علمی شیعه در دوران معاصر است. این کتابخانه، به همت علّامه امینی تأسیس شد و با همت بی نظیر ایشان و تلاش پی گیر حلقه ای از شاگردان، و فرزند ایشان، در اندک زمانی به یکی از غنی ترین و فعال ترین مراکز علمی اسلامی بدل شد، و با اندک فاصله ای از حرم مطهر امیرالمؤمنین علیه السلام، مقصد و منظور نظر قاصدان نجف اشرف از سرزمین های دور و نزدیک شد.

علامه امینی در سفرهای بسیاری که داشت، همچنان که به کتابخانه‌های ممالک اسلامی به دنبال منابع تألیف کتاب الغدیر می‌رفت، با کتابخانه‌ها و نویسندگان و ناشران ارتباط می‌گرفت و توانست منابع ارزشمند بسیاری را در این کتابخانه گرد آورد. این کتابخانه امروزه از غنی‌ترین کتابخانه‌های شیعی از حیث ارزشمندی منابع است.

این کتابخانه بی هیچ وابستگی به هیچ نهاد حکومتی و غیر حکومتی، با اتکا به پشتیبانی جامعۀ فرهنگی و فرهنگمدار اسلامی، ساخته شد و تولیت و اداره و اشراف علمی آن از سوی مؤسس کتابخانه، به دست گروهی از صلحای بازار و علمای ابرار سپرده شد تا همچنان به حیات علمی خود ادامه دهد.

 بخش‌های کتابخانه :

کتابخانه امام امیر المومنین (ع) شهر نجف اشرف از بخش های مختلفی تشکیل شده است که در این زمینه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

 ۱- مخزن کتب چاپی:

۱-    مخزن کتابهای عربی:

این مخزن که مخزن اصلی کتابخانه است، در چهارطبقه ساخته شده است که منظر آن چشم‌نواز دوستداران کتاب است. سالن مطالعۀ کتابخانه نیز که در کنار این مخزن قرار دارد، با پنجره‌های بزرگی که رو به این مخزن دارد، نمای زیبایی پیش چشم خوانندگان کتاب می‌گذارد. کتابها در این مخزن در موضوعات مختلف طبقه‌بندی شده است و با توجه به قدمت کتابها، منابع کمیاب و نادری می‌توان در آن یافت که در کشورهای مختلف اسلامی یا اروپایی در بیش از یک قرن پیش، چاپ شده‌اند.

۲-    مخزن کتابهای غیر عربی:

 این بخش شامل کتابهایی به زبان‌های اروپایی همچون فرانسوی، انگلیسی، اسپانیایی، روسی و آلمانی و کتابهایی به زبانهای اردو و فارسی است. در میان این مخزن کتابهای چاپی کهنی جمع آمده‌اند که امروزه نادر و کمیابند و قدمت چاپ برخی از این کتابها به بیش از یک قرن پیش می‌رسد. کتابهای این مخزن در موضوعات مختلف طبقه‌بندی شده است.

۳-    مخزن شمارۀ دو- مجموعۀ یوسف الحارس:

 این مجموعه در مخزنی جداگانه از مخزن اصلی کتابخانه نگهداری می‌شود و شامل کتابخانۀ شخصی یوسف الحارس از مدیران پیشین کتابخانه است که به آن را به این کتابخانه اهدا کرده است. این مجموعه شامل کتابهای مختلفی است که در میان آنها کتابهای تاریخی و ادبی قابل توجهند.

۴-    مخزن شمارۀ دو- مجموعۀ آل شمسه:

 این مجموعه نیز از مجموعه‌های اهدایی به کتابخانه است و در مخزن شمارۀ دو نگهداری می‌شود. این دو مجموعه را می‌توان از حیث زبان منابع که عربی است به مخزن اصلی ملحق دانست.

 ۲- بخش کتاب های خطی :

مخزن کتب خطی کتابخانۀ امیرالمؤمنین علیه السلام در نجف اشرف، با نزدیک به پنج هزار نسخۀ خطی یکی از گنجینه‌های ارزشمند خطی است که در آن نسخه‌های ارزشمند فراوانی می‌توان یافت. این نسخه‌ها به همت والای علامه امینی، مردی بزرگ و دانشور با سفرهای متعدد علمی به مخازن و کتابخانه‌های خطی در جهان، گرد آمده‌اند. از آغاز شکل‌گیری مخزن کتب خطی در کتابخانه، تا راه‌اندازی و فهرست شدن نسخه‌ها فاصلۀ چندانی نگذشته و تلاش پی‌گیر علامه و مدیریت فرزندش مرحوم حاج شیخ رضا امینی در به بار نشستن این تلاش‌ها نقش اساسی داشته است. در جای جای این کتابخانه و خصوصاً در بخش خطی، می توان اثر دستان و قلم مرحوم علّامه سید عبدالعزیز طباطبائی ـ فهرست نگار این نسخ ـ را دید که در کنار دستخطهای خودِ علّامه امینی یا مرحوم علّامه شیخ آقابزرگ تهرانی و مرحوم آیة الله سید محمّد نوری ، در شناسایی نسخ خطی کوشیده اند و گره‌گشایی کرده‌اند.این بخش شامل اداره کتب خطی، مخزن کتب خطی، قسمت دیجیتال‌سازی، قسمت اسناد و مدارک، بخش اشیاء موزه‌ای، و قسمت میکروفیلم‌ها است. در مخزن مخطوطات کتابخانه، که نزدیک به پنج هزار نسخۀ خطی در آن نگهداری می‌شود آثار ارزشمندی است که از جهات مختلفی نفیس و گرانبها هستند. فهرست مخطوطات این کتابخانه به قلم محقق طباطبائی، در دو مجلد تألیف شده، که بخشی از آن در مجله تراثنا منتشر شده است. هرچند این فهرست به زودی از سوی کتابخانه به صورت کامل منتشر خواهد شد، اما همچنان بسیارند نسخه های ارزشمندی که آن مرحوم، مجال فهرست نگاری آنها را نیافت و همچنان، شناسایی نشده، باقی مانده‌اند.

نسخه های خطی کتابخانه امیرالمؤمنین علیه السلام از چند جهت قابل توجهند:

·       نسخه های کتابخانه  بسیار قدیمی و نادر هستند

·       در میان این نسخ، میراث علمای شیعه فراوان است

·       در این میان نسخی که هرچند کهن نیستند اما به خط مؤلف اند یا در زمان حیات مؤلف کتابت شده اند بسیارند.

·       همچنین نسخه هایی هست که متعلق به کتابخانه های شاهزادگان، از جمله صدرالسلطنه و فرهاد میرزا معتمد الدوله و مبشر السلطنه هستند، و گاه نسخه های سلطنتی چشمگیری در آن میانه به چشم می خورد

·       برخی نسخ  از لحاظ ظرافت های تذهیب و خطاطی و نگارگری و جلدسازی، حائز اهمیتند.

 ۳- بخش اسناد و مدارک:

این بخش شامل دو قسمت بخش‌های «اسناد و مدارک  مربوط به کشور عراق و عربی» و «اسناد و مدارک غیر عربی» است.

۱-    مجموعۀ حاج محمد سعید شمس: این بخش مشتمل بر کتابخانه شخصی حاج محمد سعید شمس و وارثین او می‌باشد که از خانه‌اش به کتابخانه انتقال یافته است. او مجموعه کتب شخصی را در سال ۱۴۲۲ق به کتابخانه عمومی امیرالمؤمنین وقف کرده که بیش از چهار هزار جلد است.

 ۴- بخش اشیاء موزه‌ای: شامل مجموعه‌ای از میراث قدیمی همچون طومارها، تابلوهای تزئینی، قالی های نفیس و همچنین فرش‌های بافته شده از ابریشم و برخی آثار با ارزش دیگر.

 ۵-  روابط عمومی

روابط عمومی کتابخانه  امام امیر المومنین (ع) از  چندین بخش تشکیل شده است که در این زمینه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

صحیفة المکتبة:

کتابخانه امیرالمؤمنین (ع) مجله‌ای به نام صحیفة المکتبة به زبان عربی و فارسی منتشر کرده است. شماره‌های منتشر شده آن حاوی مطالبی درباره نسخه‌های خطی و مآخذ مهمی است که علامه امینی در کتابخانه‌های کشورهای مختلف دیده بوده است. همچنین در سراسر مجله مطالبی درباره اهمیت کتاب و کتابخانه و تأکید سخت و سفارش به مسؤولان و کارمندان کتابخانه‌ها و کتابداران بوده است تا در برخورد با مراجعان و کتابخوانان رفتاری درخور مقام کتابداری و نشر فرهنگ در جامعه داشته باشند. همچنین ارائۀ جداول درآمدها و هزینه‌های کتابخانه نیز به صورت تفصیلی با ذکر نام اهداکنندگان کتاب و واقفان و همراهان کتابخانه در این نشریه منعکس شده است.

 ارتباطات بین المللی:

علامه امینی همواره در صدد بود تا با مراکز مهم علمی دنیا، از جمله کتابخانه‌های مهم جهان در تماس باشد، تا هر نسخه‌ای را که در کتابخانه عمومی امام علی (ع) نیست از کتابخانه‌های دیگر بخواهند و در برابر، نسخه‌هایی به آنان بدهند تا محققان در سراسر دنیا بتوانند به آسانی به منابع دستیابی داشته باشند. از این رو، پس از تأسیس این کتابخانه، با برخی از مجامع علمی و مؤلفان و ناشران و ارباب مطبوعات کشورهای گوناگون ارتباط برقرار کرد و هدایایی میان کتابخانه امیرالمؤمنین (ع) و سایر کتابخانه‌ها مبادله شد. منابع موجود در کتابخانه و یادداشت‌های اهداء و وقفی که بر روی بسیاری از این منابع منعکس شده است، گویای ارتباط جهانی این کتابخانه با مراکز علمی و محققان است. همچنین اسناد ارسال کتاب از این کتابخانه به مراکز علمی، دانشگاه‌ها، مدارس، کتابخانه‌ها و محققان در سراسر دنیا، حاکی از فعالیت بسیار چشمگیری است که در میان مراکز اسلامی کم‌نظیر و شاید بتوان گفت بی‌نظیر است.

مقبره علامه امینی :

در کنار کتابخانه امام امیر المومنین (ع) مقبره علامه امینی قرار  گرفته است.محمدرضا فرزند علامه نخستین مدیر کتابخانه نیز پس از  فوت در تهران به نجف اشرف انتقال داده شد و در جوار مرحوم علامه امینی آرام گرفت.

مدیریت کتابخانه :

کتابخانه امام امیر المومنین (ع) دارای هیات تولیت بوده که از افراد سرشناس و متدین هستند.در کنار هیات تولیت کتابخانه دارای مدیر است که از زمان تاسیس تا سال ۲۰۱۷ شخصیت هایی چون شیخ محمدرضا امینی فرزند علامه ،سید علاء کلانتر،سید محمد باقر خرسان،یوسف الحارس،علی الحسانی،سید علی طباطبایی مدیریت کتابخانه امیر المومنین (ع) را برعهده داشته اند.

مدیریت کنونی کتابخانه امام امیر المومنین(ع) را حجت اسلام و المسلمین دکتر حیدر السهلانی برعهده دارد.

بازسازی کتابخانه :

با توجه به قدمت ساختمان کتابخانه و هم چنین نیاز به گسترش فضای کتابخانه  با حمایت صورت گرفته از سوی دیوان وقف شیعی عراق، ساخت ساختمان جدید کتابخانه امام امیر المومنین(ع) در دستور کار قرار  گرفته و عملیات عمرانی آن از  اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۹ آغاز شده است.

اطلاعات تماس :

کتابخانه امام امیر المومنین(ع) در شهر نجف اشرف ، شارع الرسول، محلة الحویش واقع شده است.اطلاعات تماس کتابخانه امام امیر المومنین (ع) به شرح زیر می باشد:

تلفن: +۹۶۴-۷۸۳-۰۸۷-۱۱۱۹

ایمیل info@imamlib.com:

پایگاه الکترونیکی: www.imamlib.com