در فرهنـگ اسلامی و معـارف عرفانی، عدد چهـل )اربعین( جایـگاه خاصی دارد.

چله نشـینی بـرای رسـیدن به مقامهای سـلوک و عرفان معروف اسـت. حفـظ کـردن چهـل حدیـث، کمال عقـل در چهل سـالگی، دعا بـرای چهل مؤمن، چهل شـب چهارشـنبه و ....

در فرهنــگ عاشــورا، اربعیــن بــه چهلمیــن روز شــهادت امــام حســین(ع) گفتــه میشـود کـه مصـادف بـا روز بیسـتم مـاه صفـر اسـت. اعتبـار اربعیـن امام حسـین(ع) ، از قدیم الایام میـان شـیعیان شـناخته شـده اسـت. شـیخ طوسـی در کتـاب "مصبـاح المتهجـد" کـه حاصـل گزینـش دقیـق و انتخـاب معقـول شـیخ طوسـی از روایـات  فـراوان دربـاره تقویـم شـیعه درمـورد ایـام سـوگ و شـادی و دعـا و روزه و عبـادت اســت، می نویســد: روز 20 صفـر ـ یعنـی اربعیـن ـ زمانـی اسـت کـه حرم امـام حسـین(ع) ،یعنی کاروان اسـرا، از شـام بـه مدینـه مراجعـت کردنـد. همچنین آمده است که در این روز یعنی چهلم شهادت امام حسین (ع) و یاران با وفای او جابر بـن عبدالله انصـاری یکـی از صحابـه پیامبـر(ص) ـ کـه در دوران کهولـت سـن به سـر می بـرد و نابینا شـده بـود ـ بـه همـراه یکـی از دوسـتانش به نام "عطیـه عوفی"ـ کـه از بـزرگان کوفه بود ـ بـه زیـارت مـزار حضرت سیدالشـهدا(ع) در کربلا آمـد. او ابتدا در آب فرات، غسـل زیـارت کـرد و بـدن خـود را معطر نمود. سـپس با پـای برهنه و حالـت زاری و گریه، آرام آرام بـه سـوی مـزار امـام(ع) گام برداشـت و قبـر مطهـر امـام حسین(ع) و دیگر شـهیدان کربلا را زیـارت نمـود.

لذا زیارت قبر امام حسین (ع) در روز اربعین و مراسم ویژه راهپیمایی از نجف اشرف تا کربلا از اولین اربعین شهادت امام حسین (ع) وجود داشته و در عراق هرساله هزاران نفر مسیر نجف تا کربلا را طی نموده تا روز اربعین در کربلا و بر مزار سیدالشهدا حضور یابند.

امـروزه اربعیـن امـام حسـین(ع) بیش از مناسـبتهای دیگر، شـاهد حضـور فعال نه تنها مسلمانان عراق

و دیگـر کشـورهای اسلامی ، بلکه شاهد حضورعاشقان اهل بیت و راهیان عدالت و آزادی از سایر ادیان جهان است. هرساله همزمان با بیستم ماه صفر، در اربعین امام حسین (ع) عاشقان حسینی خود را از هر سو به سمت دیار عاشقان کربلای معلای کشانده و با امام خویش تجدید بیعت می‌کنند و آمادگی خویش را برای مبارزه در راه خدا اعلام می‌دارند، بطوریکه بــه جرئــت میتــوان گفــت در اربعیــن حســینی، بزرگتریــن همایــش انســانی دنیـا برگزار می شود. جمعیتی بالغ بر 20میلیون( در زمان غیر کرونا) از شهر های مختلف عراق صد ها کیلومتر را می پیمایند و شرکت کنندگان از دیگر کشور ها حداقل 80 کیلومتر مسیر نجف تا کربلا را پیاده طی می کنند و در کربلا – مرکز عاشقی و دلدادگی- گرد هم می آیند. حضور این جمعیت عظیم از نقاط مختلف دنیا با وجود تهدیدهای تروریستی پدیده ای عظیم و نشان‌دهنده اوج گرفتن تفکر مبارزه درراه خدا و آمادگی عمومی و همگانی در این راه است.

این حضور و راهپیمایی یک تجمع و راهپیمایی معمولی نیست، بلکه ویژگی هایی دارد که در چشم تحلیلگرانی که با فرهنگ اسلامی و فرهنگ اهل بیت (ع) آشنا نیستند ، غریب و بیگانه خواهد بود.

در راهپیمایی اربعین همه انسانها با هم مهربانی و عطوفت دارند، بحث سیاه و سفید نیست، بحث افغانستانی و عراقی و ایرانی و افریقایی و اروپایی نیست، هر کسی از هر جایی هست عزیز است، آنجا فرهنگ مهربانی و عطوفت به حد اعلای خود می رسد.

استاد مرتضی مطهری درباره رمز بقای مکتب امام حسین (ع) می‌نویسد: امام حسین علیه‌السلام به‌واسطه شخصیت عالی‌قدرش به‌واسطه شهادت قهرمانانه‌اش، مالک قلب‌ها و احساسات صدها میلیون انسان است. اگر کسانی که بر این مخزن عظیم و گران‌قدر احساسی و روحی گمارده شدند یعنی رهبران مذهبی، بتوانند از این مخزن عظیم در جهت هم‌شکل کردن و هم‌رنگ کردن و هم احساس کردن روح‌ها باروح عظیم حسینی بهره‌برداری صحیح کنند، جهان اصلاح خواهد شد. راز بقای امام حسین علیه‌السلام این است که نهضتش از طرفی منطقی است، بعد عقلی دارد و از ناحیه منطق حمایت می‌شود، و از طرف دیگر در عمق احساسات و عواطف راه‌یافته است.

اوج این زیبایی‌ها را می‌توان در رفتار میزبان دید این رفتارهای زیبا در اربعین به خاطر نوری است که خدا در این ایام قرار داده و چون مردم خود را بیشتر در محضر اهل‌بیت علیه‌السلام احساس می‌کنند، به چنین رفتارهای زیبایی کشیده می‌شوند، این‌ها و بسیاری دیگر، از ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فرد جریان اربعین است؛ ویژگی‌هایی که چه‌بسا در سایر سفرهای زیارتی کربلا هم مشاهده نمی‌شود

یک کاربر فضای مجازی درباره فرهنگ اربعین در توییتر نوشت: فرهنگ اربعینی یعنی بدون اینکه از کسی طلبِ خدمت کنی، از دل و جان به تو خدمت می‌کنند؛ این فرهنگ در هیچ یک از ادیان و مذاهب و کشورهای جهان نظیر ندارد. خداوند در قالب صحنه‌ها، مفاهیم و صفات را به انسان‌ها آموزش می‌دهد.

امروز، راهپیمایی اربعین توانسته معادلات سیاسی فرهنگی و اجتماعی جهان را برهم بزند. بسیاری از این رویداد حیرت‌زده شده‌اند و به این می‌اندیشند که این چه واقعه و سیستمی است که این رویداد را هدایت می‌کند. برای بسیاری این سؤال پیش‌آمده که، پشتوانه این سیستم عظیم اقتصادی، نظامی و سیاسی چیست، که توانسته چنین تجمع بی‌نظیر در طول تاریخ را خلق کند؟

بسیاری از افراد و استراتژیست‌ها در اتاق‌های فکر خود هنوز مشغول تأمل و تدبرند و می‌خواهند بدانند؛ چه چیزی باعث چنین تجمع بی‌نظیری در طول تاریخ شده است.  بسیاری هنوز نتوانسته‌اند، پاسخی برای این سؤال خود بیابند که؛ بودجه این حرکت از کجاست و کدام دستگاه‌ها و رسانه‌ها این حرکت عظیم را هدایت می‌کنند؟  این چه اقتصادی است که قریب به  ۲۰ میلیون نفر را در این رویداد اداره می‌کند؟ آن‌هم به‌صورت کاملا رایگان.

اگرچه رسانه‌های بین‌المللی به خاطر نقش تأثیرگذاری خلق این حماسه حسینی  مأموریت سرپوش گذاشتن به این حقایق را دارند که این مفاهیم ارزشمند و بایسته‌های مبرهن به مردم عالم نرسد، ولی اربعین یک رخداد و مساله موقعیتی یا محدود در ظرف مکان و زمان نیست که قابل انکار یا پنهان باشد ، بلکه فرهنگی است که اعماق قلبهای عاشق و آزادی خواه و عدالت خواه در هر نقطه از جهان گسترش دارد. این چه فرهنگیست که پیرزن پشت خمیده با پای پیاده و بدون کفش روی خاک گرم بسوی حرم قدم می زند و نگران هیچ درد و  رنج و گرسنگی و بیماری نیست؟ این چه فرهنگی است که این زن سالخورده با قدم های سبک اما استوار خود، همه معادلات اقتصادی، اجتماعی،سیاسی و ...را به هم می زند. پاسخ همه این سوالات را باید در فرهنگ اربعین یافت. و این فرهنگ را تا عمیقا درک نکنی ندانی.

گرچه در سالهای اخیر قرائت تنگ نظرانه و غیر واقعی برخی از افراط گرایان چهره ای خشن و غیر انسانی از اسلام به جهانیان نشان داده و موجب گسترش اسلام هراسی و برداشت نامناسب از اسلام شده است، اما فرهنگ اربعین مبین چهره رحمانی و انسانی اسلامی است که همه انسانها از مذاهب مختلف اسلام و پیروان سایر ادیان همه و همه در کنار هم مورد پذیرش میهمان نوازان مسیر اربعین هستند.

امام حسین با بنیان گذاری فرهنگ عاشورا، این هدف را مد نظر دارد، که آدمی از نادانی و حیرت گمراهی نجات یابد. ایشان برای نجات مردم، هرگونه سازشکاری را که ازطرف مصلحت اندیشان ارائه می شد، به شدت رد می کرد. ‏

‏‏پیام عاشورا، ایستادن در برابر جاهلیت همۀ اعصار و قرون می باشد، جاهلیتی که پلیدی گستر است و جانها را افسرده می کند و جسمها را به ذلت می کشاند. ‏

فرهنگ اربعین تداوم فرهنگ عاشورا و اندیشه حسین است، یعنی فرهنگ آزادگی، عدالتخواهی،ایثار و اصلاح.

و این مفاهیم و فرهنگ تا انسان هست زنده می مانند و انسانهای طالب آنها را گرد هم می آورد.

شـیفتگان عظمت سیدالشـهدا(ع) محـدود به شـیعیان و حتی مسـلمانان نمی شـوند، بلکـه آزادیخواهان

جهـان و عاشـقان انسـانیت و فضیلـت، از پیـروان سـایر ادیـان و مذاهـب و مرامها در سراسـر جهـان، کـم نیسـتند و ایـن معنی بـر اهل فضـل و مطالعه پوشـیده نیسـت.

همانگونه که بولس سلامه  شـاعر مسیحی لبنانی گفته است:

ای کربلا ! تـو بـه زودی مطـاف دلها خواهی شـد و نـام و آوازه تـو، همچون

هـوا، همه جا منتشـر خواهد گشـت.

یاد و خاطره پرسوز و دردناک تو، همه جا همچون نور فراگیر خواهد شد.

آزادگان جهـان کـه بعـد از مـن خواهنـد آمـد، به گـرد و خاک تـو در هرجا

که باشـد، بوسـه خواهند زد!

و فریـاد خواهنـد زد کـه مـا ایـن شـعار را از حسـین داریـم کـه: »ای دولت ستمگر گم شو!

لذا اربعیـن انتهـای جـاده اسـارت اسـت و عین فرهنگ قرآن و اسلام . بنابراین اربعین نه یک رویداد بلکه یک فرهنگ است در مسیر تاریخ بشریت.