در پانزدهمین اجلاس کمیته جهانی میراث فرهنگی معنوی (ناملموس) یونسکو، هنر مینیاتور به عنوان پانزدهمین میراث ناملموس کشورهای ایران، ترکیه، جمهوری آذربایجان و ازبکستان در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد.

اقدامی که باعث اعتراض رسمی افغانستان و واکنش تعدادی زیادی از شهروندان و فرهنگیان این کشور شد.

در مهم‌ترین این واکنش‌ها محمدطاهر زهیر سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان به طور رسمی به این اقدام یونسکو شکایت کرد.

سرپرست وزیر اطلاعات و فرهنگ افغانستان گفت: اعلام ثبت هنر مینیاتور در میراث جهانی در مغایرت صریح با مواد مندرج کنوانسیون حفاظت از میراث‌های فرهنگی ناملموس بوده و باعث ایجاد فضای عدم همکاری فرهنگی میان کشورهای مربوطه می‌گردد.

آقای زهیر با اشاره به اینکه منشأ و زاده‌گاه اصلی هنر مینیاتور افغانستان است، خواستار ثبت مشترک هنر مینیاتور با کشورهای منطقه شده است.

در همین حال فرهنگسرای استاد عبدالواحد بهره با برگزاری جلسه دادخواهی خواهان ثبت هنر مینیاتور به نام افغانستان شدند.

در این جلسه دادخواهی تعدادی از فرهنگیان، میناتورکاران، خوشنویسان، پژوهشگران و اعضای

جامعه مدنی هرات در این فرهنگسرا گِرد آمده‌ و ضمن دادخواهی قانونمندانه قطعنامه ای را به امضا رساندند که از مقامات ریاست جمهوری، وزارت های اطلاعات وفرهنگ، امورخارجه و پارلمان افغانستان خواسته شده تا مرکز یونسکوی ملل متحد برای ثبت مکتب هنری استاد بهزاد هروی به نام افغانستان اقدام به موقع و همه جانبه نمایند.

ولی شاه بهره رئیس این فرهنگسرا گفت:«مطلقا آفتاب از شرق طلوع می‌کند و استاد کمال الدین بهزاد متعلق به بشریت و جهانیان است اما زادگاه و تبارزگاه این بزرگمرد هنر هرات باستان است و مکتب مینیاتوری بهزاد هم متعلق به هرات است.»

وی در ادامه افزود: «با برگزاری این جلسه و خوانش این قطعنامه خواستیم به گوش جهانیان به ویژه سازمان ملل متحد برسانیم که هنر مینیاتوری اصیل هرات باستان به نام خود افغانستان ثبت شود.»

از سوی دیگر استاد عبدالناصر صوابی از مینیاتوریست‌های مطرح افغانستان ضمن انتقاد از ثبت این هنر به نام کشورهای منطقه در سازمان یونسکو افزود: «صد در صد از هویت خود دفاع می‌کنیم. امروزه جنگ در افغانستان باعث شده که به مسائل فرهنگی و هنری توجه کمتری شده است و همین دلیلی است تا کشورهای دیگر زبان، فرهنگ، هنر و حتی دانشمندان و هنرمندان ما را مالک شوند.

وی در ادامه افزود: «اسناد تاریخی و مستندات زیادی مبنی بر این‌که «خاستگاه و تبارزگاه» اصلی مینیاتور هرات است، وجود دارد و سازمان «یونسکو» باید افغانستان را به عنوان «میراث‌دار اصلی» این هنر ثبت جهانی کند. به گفته او، برخی کشورهای پیرامون افغانستان از جمله ایران، تلاش دارند

که با «تحریف تاریخ» میراث فرهنگی مشترک را به نام خود ثبت جهانی کنند. آقای صوابی می‌افزاید، هنر مینیاتور از هرات به ایران، ترکیه و ازبکستان رسید و «مکتب هنری هرات» در زمان استاد کمال‌الدین بهزاد، شهرت جهانی پیدا کرد.»

برای تماشای کلیپ سخنان استاد صوابی می توان به لینک زیر مراجعه کرد:

https://www.youtube.com/watch?v=FEFFJ۵mf-R۸

در همین حال محمد توفیق رحمانی رئیس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه هرات  مقصر اصلی ثبت نشدن نام افغانستان به عنوان میراث‌دار مینیاتور، حکومت افغانستان و وزارت اطلاعات و فرهنگ دانست. او ثبت نشدن هنر مینیاتور به نام افغانستان را «ننگ تاریخی» می‌خواند.

 آقای رحمانی تصریح کرد، به دلیل کم‌کاری وزارت اطلاعات و فرهنگ، مینیاتور در افغانستان «ثبت ملی» نشد و پرونده ثبت جهانی این هنر به نام افغانستان در سازمان «یونسکو» نیز از سوی مقام‌های وزارت اطلاعات و فرهنگ پی‌گیری نشده است. وی مدعی است که سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ، فعالان فرهنگی هرات را «فریب» داد و برای‌شان اطمینان سپرد که تا سال ۲۰۲۱ میلادی برای ثبت جهانی مینیاتور به نام افغانستان زمان وجود دارد، اما سرانجام این هنر به نام کشورهای دیگر ثبت شد.

از سوی دیگر نادر پروانه  استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه هرات با انتشار پستی در صفحه فیسبوک خود به این اقدام یونسکو واکنش نشان داد.

آقای پروانه ثبت پرونده چندملیتی هنر نگارگری (مینیاتور) در پانزدهمین اجلاس کمیته بین‌الدول میراث ‌فرهنگی ناملموس یونسکو به نام کشور های (ایران، ترکیه، آذربایجان و ازبکستان) فاجعه‌ی خاموش برای فرهنگ افغانستان دانست.

آقای پروانه با اشاره به متن نامه درخواستی سازمان یونسکو که در آن به کرات نام افغانستان، هرات، مکتب هنری هرات، مدرسه تیموری، دوره تیموریان، و شاه تیمور ذکر شده است افزود: «با وجود آنکه در معیارهای ارزیابی به رسمیت شناختن این اثر مکان و دوره زمانی با اهمیت جلوه داده شده است؛ سوال اینجاست که با ذکر نام مکتب هرات و بهزاد و همچنان دوره تیموریان چرا افغانستان نباید شامل این لیست باشد؟»

در همین حال سید مسعود حسینی استاد دانشکده زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هرات با انتشار تاریخچه هنر مینیاتوری در هرات افزود که  هنر نگارگری و مینیاتوری در هرات به کمال رسید و بنا بر شواهد متقن تاریخی از هرات تا اقصی نقاط منطقه گسترش یافت.

آقای حسینی از کم کاری دولت افغانستان و وزارت اطلاعات و فرهنگ این کشور انتقاد کرد و افزود: «وقتی ما همه چیز را عمداً و قصداً از خود دور ساختیم و همه را به دست تباهی سپردیم، دیگران حق دارند که آن را برای خود بر دارند و به نام خود ثبت کنند. حالا این دیگران چه ایران باشد، یا ترکیه، یا ازبکستان، یا آذربایجان، یا هر کشور دیگری»

این در حالی است که چندی پیش شماری از فرهنگیان هرات در یک گردهمایی خواهان ثبت هنر مینیاتوری در یونسکو به نام افغانستان شده بودند.

 قطعنامه فرهنگسرای استاد عبدالواحد بهره در اعتراض به ثبت هنر مینیاتوری به نام کشورهای ایران، ترکیه، ازبکستان و آذربایجان:

ملاحظه :

موضوع ثبت میراث های مشترک در منطقه همواره موجب ایجاد سوءتفاهامات گسترده و حتی واکنش های هیجانی منفی نسبت به آن به ویژه در افغانستان شده است و به فضای دوستی دو ملت لطمه زده است. این موضوع بیش از هر چیز به دو نقیصه باز می گردد که البته رسانه های خاص نیز به آن دامن می زنند. نخست، عدم توجیه افکار عمومی نسبت به مکانیسم ثبت چنین مواردی در یونسکو و در نتیجه دوری از همگرای و نزدیکی و رشد احساس رقابت ناسالم هویتی. دوم، عدم فعالیت و پیگیری دولت جمهوری اسلامی افغانستان در این زمینه که خود به دو دلیل مشخص عمدی (بی توجهی جریانات هویتی پشتون به فاکتورهای هویتی فارسی زبانان) و غیرعمدی (ضعف امکانات و تخصص و توجه در ساختار وزارت اطلاعات و فرهنگ این کشور) باز می گردد. به نظر می رسد اطلاع رسانی عمومی در افغانستان در تمام مراحل ثبت موارد مشترک با افغانستان می تواند مانع ایجاد چنین تصوراتی و تغییر موضع فشار بر دولت افغانستان برای همکاری و پیگیری چنین پرونده هایی باشد. پیشنهاد می شود در این مورد مشخص هم یکی از مسئولان مربوطه در جمهوری اسلامی ایران به صورت رسمی و کامل به این موارد در مصاحبه با یکی از رسانه ها پاسخ دهد.