مقدمه

شاید اصلی ترین و مهم ترین گام در سیاستگذاری  دیپلماسی فرهنگی شناخت جامعه مخاطب در راستای تدوین سیاست ها و برنامه های مناسب باشد.در واقع یکی از اصول اولیه کار فرهنگی و یکی از ابتدائی ترین مولفه های تأثیرگذاری یک برنامه فرهنگی، شناخت مخاطب و نیازهای او و ادبیات گفتگو و تأثیرگذاری بر مخاطب خویش است.

مخاطب شناسی یافتن پاسخی برای اولین پرسش مهم در برنامه ریزی های فرهنگی است و آن پرسش این است که برنامه ها برای چه کسانی به اجرا در می آید؟

یک برنامه ی فرهنگی، هنگامی می تواند مؤثر و موفق عمل نماید که بر اساس توانایی ها و نیازهای مخاطبین تدوین شده باشد و این کار ممکن نیست، مگر آن که سیاستگذاران برنامه های فرهنگی اطلاعات مناسب و کاملی از مخاطبین خود داشته باشند و از این اطلاعات در هر قسمت از برنامه ی طراحی شده، به وضوح استفاده نمایند.

عنصر مخاطب شناسی در برنامه های فرهنگی به ویژه در خارج از مرزهای ایران تاکنون بارها در کلام مسئولان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به عنوان نهاد متولی پیشبرد دیپلماسی فرهنگی نمود یافته است برای نمونه می توان به سخنان ابوذر ابراهیمی ترکمان رییس  سابق این سازمان اشاره کرد. وی در سخنرانی خود در هفدهمین جلسه کمیته هماهنگی و پشتیبانی نمایشگاه های بین المللی کتاب خارج از کشور ابراهیمی ترکمان مخاطب شناسی را عامل موفقیت در عرصه فرهنگی دانست و گفت: به دلیل تنوع فرهنگ ها، هر ملتی ذائقه خاص خودش را دارد. حتی این تفاوت را می توان در رفتار آنها مشاهده کرد. بنابراین باید ذائقه فرهنگی مردم دنیا را بشناسیم و بر اساس آن ذائقه ها برنامه ریزی کنیم.

عناصر و مولفه های مخاطب شناسی برنامه های فرهنگی

شناخت مخاطب را می توان بر اساس مولفه های گوناگونی چون هرم جمعیتی جامعه مخاطب یعنی تقسیم بندی جامعه بر سن افراد (طفل، کودک، نوجوان، جوان، رشید، کامل، پیر، کهنسال)،جنسیت (زن، مرد)،دین و مذهب،قومیت و نژاد و .... انجام داد.

در واقع هر گونه سیاستگذاری فرهنگی باید بر اساس شناخت مخاطب  و نیازهای آن صورت پذیرد.شناخت صحیح مخاطب می تواند نقشه راهی را برای دستیابی به قدرت نرم که همان تاثیرگذاری بر افکار عمومی در جامعه هدف است را رقم بزند.عدم مطابقت برنامه های فرهنگی به جامعه مخاطب نیز باعث می شود تنها منابع انسانی و مالی هدر رفته و اجرای برنامه های فرهنگی تاثیر گذاری در جامعه مخاطب نداشته باشد.

شناخت جامعه مخاطب در کشور عراق نیز در راستای پیشبرد دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در این کشور ضروری به نظر می رسد.بدیهی است که اصلی ترین مولفه  تقسیم بندی جامعه عراق بر مبنای هرم سنی و هم چنین جنسیت است.

در ادامه با توجه به آخرین آمارهای منتشر شده جامعه مخاطب در کشور عراق بر مبنای هرم سنی و هم چنین تفکیک جنسیتی مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.

نگاهی آماری به جامعه عراق در راستای شناخت مخاطب

بر اساس آخرین آمار منتشر شده  از سوی سازمان مرکزی آمار عراق در سال ۲۰۱۹،جمعیت کشور عراق بالغ بر ۳۹ میلیون نفر بوده است که بر اساس آخرین برآوردها تاکنون به مرز ۴۱ میلیون نفر رسیده است.(۸۸۹/۱۲۷/۳۹ میلیون نفر)

از این میزان بالغ بر نیمی از جامعه عراق را زنان تشکیل می دهند( ۴۹ درصد -۵۶۵/۳۵۹/۱۹ میلیون نفر) و ۵۱ درصد جامعه عراق را مردان تشکیل می دهند.(۳۲۴/۷۶۸/۱۹ میلیون نفر)

شکل شماره ۱:تقسیم بندی جنسیتی جامعه عراق

بر اساس هرم سنی جامعه عراق را می توان جامعه جوان نامید .بر اساس آمار منتشر شده در سال ۲۰۱۹  بالغ بر ۶۰ درصد جامعه در دسته بندی سنی ۱۵-۰ سال و ۲۴-۱۵ سال قرار می گیرند.

بر اساس دسته بندی انجام شده در گزارش آماری سال ۲۰۱۹،دسته بندی سنی ۶۵-۱۵ سال بالغ بر ۵۷ درصد جمعیت عراق را تشکیل می دهند.(۹۵۴/۰۹۰/۲۲ میلیون نفر) در دسته بندی بالای ۶۵ سال نیز ۳ درصد جامعه عراق را تشکیل می دهند(۲۷۸/۲۰۳/۱ میلیون نفر)

شکل شماره۲:تقسیم بندی جامعه عراق بر مبنای گروههای سنی

بر اساس این آمار نزدیک به ۷۵ درصد جمعیت عراق را کودکان ،نوجوانان  و جوانان تشکیل می دهند که میزان آن بالغ بر ۲۹ میلیون نفر می باشد(۷۴۷/۲۵۰/۲۹ میلیون نفر)

در ۷ گروه سنی از بدو تولد تا ۳۵ سال می توان ۷۵ درصد جامعه عراق را مطابق با جدول شماره ۱  و شکل شماره ۳ ترسیم کرد:

جدول شماره ۱:تقسیم بندی جمعیتی عراق بر مبنای گروههای سنی ۷ گانه

شکل شماره ۳:تقسیم بندی جمعیتی عراق بر مبنای گروههای سنی ۷ گانه

شکل شماره ۴ نمایانگر تفکیک جنسیتی در گروه های سنی در جامعه عراق است.بر اساس این شکل تقریبا نمی از جامعه هدف در تمامی گروههای سنی را زنان تشکیل می دهند که این امر نمایانگر اهمیت فوق العاده زنان در جامعه عراق است.

شکل شماره ۴:تفکیک جنسیتی گروه های سنی در جامعه عراق

کمیته هماهنگی سازمان های مردم نهاد برای عراق:نمونه موفق شناخت جامعه هدف

کمیته هماهنگی سازمان های مردم نهاد برای عراق شبکه ای از سازمان های مردم نهاد  عراقی و بین المللی است.این شبکه که به صورت مستقیم از سوی آژانس توسعه بین المللی آمریکا(USAID)تامین مالی می شود در استان های مختلف عراق به اجرای برنامه های فرهنگی و اجتماعی می پردازد.جامعه مخاطب سازمان های مردم نهاد عضو این شبکه را زنان،کودکان و جوانان تشکیل می دهند.۳ حوزه اصلی آموزش،توانمند سازی و آگاهی بخشی  حوزه های تمرکز سازمان های مردم نهاد محلی و بین المللی این شبکه هستند.

این شبکه توانسته تاکنون با سرمایه گذاری بر روی جامعه مخاطب بسیاری از اهداف دیپلماسی فرهنگی آمریکا را در قالب فعالیت های سازمان های مردم نهاد تحقق بخشد.

فرجام سخن

اجرای برنامه های فرهنگی و هم چنین تاثیرگذاری آن بر جامعه هدف نیازمند شناخت دقیق از مخاطبان این گونه برنامه های فرهنگی است.بر اساس شواهد می توان جامعه مخاطب برنامه های فرهنگی در کشور عراق را در قالب زنان ،کودکان و جوانان تعریف کرد.این امر بدان معنا که هر گونه سیاستگذاری و تصمیم گیری در مورد اجرای برنام های فرهنگی در کشور عراق باید با نیم نگاهی به این جامعه مخاطب صورت پذیرد.

پیشبرد دیپلماسی فرهنگی کشورمان در سطح جامعه عراق نیازمند شناخت این جامعه مخاطب است امید آن است که با فهم و درک این مهم و اختصاص منابع مالی لازم برنامه های فرهنگی و اجتماعی درخور و مناسب این جامعه مخاطب تعریف و اجرا گردد.