کسی که چند روز حتی محدود با اینترنت سروکار داشته باشد، بی‌تردید از ویکی‌پدیا بهره برده است. دانش‌نامه‌ای پر از معلومات ولی مبتنی بر محتوای آزاد؛ به این معنا که هر کس می‌تواند با تکیه بر منابع مستدل و قوی در ویکی‌پدیا چیزی بنویسد. ویکی‌پدیا بی‌مبالغه بزرگترین منبع معلومات در جهان امروز است. برخی می‌گویند ویکی‌پدیا به تنهایی در برخی از کشورها نقش ۱۰ رسانه مهم را بازی می‌کند و شمار مخاطبانش در هر ماه برابر با ۱۰ رسانه مهم در آن کشور است.
در زمان نوشتن این مقاله بر اساس رنکینگ وب‌سایت الکسا، ویکی‌پدیا در افغانستان پس از گوگل، یوتیوب، فیس‌بوک و بی‌بی‌سی پنجمین وب‌سایت پربیننده افغانستان بود، با این تفاوت که ویکی‌پدیا مانند فیس‌بوک و یوتیوب به تنهایی یک شبکه اجتماعی نیست.
در سطح جهان نیز ویکی‌پدیا ششمین وب‌سایت محبوب است. این ابزار سریع‌ترین راه برای پیدا کردن پاسخ هرنوع سوال است. البته می‌توانید منابع تخصصی و معتبرتری را برای پاسخ سوال‌های‌تان در انترنت بیابید، ولی هیچ منبعی جامع‌تر از ویکی‌پدیا نیست. با این حال اندکی از میلیون‌ها کاربر ویکی‌پدیا به این می‌اندیشند که محتوای آن از کجا تأمین می‌شود، یا این‌که چرا سایتی که دست‌کاری مطالب آن برای همه‌گان آزاد است، به هم نمی‌ریزد.
با وجود اقیانوسی از محتوا، این زیربنای اطلاعاتی محصول جمعیت کوچکی از داوطلبان در سراسر جهان است.
دانشنامه انترنتی ویکی‌پدیا در سال ۲۰۰۳ آغاز به کار کرد و انقلابی در زمینه دسترسی به اطلاعات به راه انداخت. امروز این گنجینه اطلاعات بیش از ۴۰ میلیون مطلب با بیش از ۳۰۰ زبان و گویش در خود جای داده است. در واقع، ویکی‌پدیا نشان داد که مسأله مهم درباره دانش تنها «مصرف» آن نیست، بلکه در دسترس قرار دادن آن هم اهمیت زیادی دارد.
اهمیت ویکی‌پدیا در جهان امروز به پیمانهای است که جمیلنیاک، دانشمند برجسته و استاد مدیریت دانشگاه کومینسکی در ورشو، در کتاب «علم همه‌گانی؟ قوم‌نگاری ویکی‌پدیا» نقش این دانشنامه در پیش‌رفت علم در دنیا را قابل وصف، سریع و انقلابی خواند.
طی سال‌های گذشته، ویکی‌پدیا از طرف سازمان ملل متحد نیز به عنوان عامل گسترش دانش به صورت مردم‌نهاد معرفی شده و حتی در راستای رشد و گسترش این وب‌سایت به این پروژه کمک شده است.
در حال حاضر ویکی‌پدیای انگلیسی با بیش از پنج میلیون مطلب، جامع‌ترین زبان این دانشنامه است. بخش فارسی با حدود دو میلیون مطلب پس از زبان‌هایی چون سویدنی، آلمانی، روسی، فرانسه‌ای، چینی و… در رده هجدهم قرار دارد. حدود ۷۰۰ نفر در ویکی‌پدیای فارسی همه‌روزه می‌نویسند که طبق بررسی نگارنده این مطلب، نویسنده‌گان افغان ویکی‌پدیای فارسی در کل به سختی به ۲۰ نفر می‌رسند و اکثراً نیز غیر فعال‌اند.
هر روز تنها در ویکی‌پدیای فارسی ۱۰۰ مطلب و معلومات نو اضافه می‌گردد که در بسیاری از روزها، سهم افغانستان به عنوان یکی از عمده‌ترین کشورهای فارسی‌زبان تقریباً صفر است.
هر چند اعتبار مقاله‌های نشر شده در ویکی‌پدیا همواره میان دانشمندان بزرگ ادبیات و ژورنالیزم در جهان مورد اختلاف است، اما تردیدی نیست که ویکی‌پدیا در میان پنج وبگاه پربیننده جهان، جا خوش کرده است. ویژه‌گی قابل ویرایش بودن ویکی‌پدیا، محل اصلی اختلاف است. اما مسوولان ویکی‌پدیا معتقد اند که حضور میلیون‌ها کاربر ویکی‌پدیا، مقالات نشر شده در این دانشنامه آزاد را اعتبار بخشیده است؛ کاربرانی که هم از خراب‌کاری‌های احتمالی محافظت می‌کنند و هم مقالات بدون ذکر منبع را برچسب بی‌اعتبار بودن می‌زنند.
یکی از ویژه‌گی‌های ویکی‌پدیا این است که در حال حاضر در تمامی زبان‌های زنده دنیا قابل دسترس است. ویکی‌پدیا در حال حاضر با ۳۰۴ زبان زنده دنیا محتوا دارد، از جمله فارسی، پشتو، اوزبیکی، ترکمنی و سایر زبان‌های رایج در منطقه ما.
در جهانی که دیپلماسی فرهنگی حرف نخست را می‌زند، ویکی‌پدیا به ابزار معتبری جهت شناختاندن کشورها و فرهنگ رایج در آن شده است. معرفی آثار تاریخی، ویژه‌گی‌های زنده‌گی و حتی معرفی چهره‌های ادبی، فرهنگی، سیاسی و علمی از فعالیت‌هایی است که در برخی از کشورها توسط نهادهای رسمی عمدتاً دولتی در ویکی‌پدیا انجام می‌پذیرد.
در برخی از کشورها، وزارت‌خانه‌های فرهنگ آن، نهادهای ویژه‌ای را صرف به جهت پربار ساختن مطالب ویکی‌پدیا ایجاد کردهاند. آن‌ها با این شیوه، کشور خود را به مردم جهان معرفی می‌کنند، توریست جذب می‌کنند و به دانشجویان سراسر جهان کمک می‌کنند تا در هر تحقیقی از مطالب ویکی‌پدیا در مورد کشورشان کمک بگیرند.
به گونه مثال در ویکی‌پدیای فارسی، فارسی‌زبانان ایران و افغانستان و در ویکی‌پدیای پشتو، پشتوزبان‌های افغانستان و پاکستان ویکی‌نویسی می‌کنند. اما تفاوت نگاه ایران و افغانستان به ویکی‌پدیا فارسی و نگاه پاکستان و افغانستان به ویکی‌پدیای پشتو، بسیار زیاد است. در ایران وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات آن کشور در زمینه ویکی‌پدیا کار زیادی انجام می‌دهد. در تازه‌ترین مورد، نشست بررسی مفهوم ویکی‌پدیا و نقش آن در ارتباطات در تهران برگزار شده و در آن گفته شد که ویکی‌پدیا برای رسانه‌ها یک منبع ثانوی است و نه اولی، اما بالای ۹۰ درصد مطالب آن درست است. هم‌چنین اعلام شده است که ویکی‌پدیای فارسی روزانه ۳ میلیون کاربر دارد که این رقم به صورت ماهیانه به عدد ۱۰۰ میلیون می‌رسد.
ایران می‌گوید که ویکی‌پدیا مهمترین رسانه این کشور است. محسن سالک، دیوان‌سالار و مدیر ارشد ویکی‌پدیای فارسی در ایران گفته است که شاید باور این‌که ویکی‌پدیا مهمترین رسانه است، سخت باشد، اما از این جهت که دنبال اخبار باشیم، ویکی‌پدیا در صدر نتایج است و این نشان‌دهنده این است که ویکی‌پدیا افکار عمومی را شکل می‌دهد.
در ایران مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌های آن کشور گفته است که در وزارت ارشاد ایران دفتر ثابتی در زمینه ویکی‌پدیای فارسی راه‌اندازی شده و هم‌چنان دوره‌های ترمیک ویکی‌پدیا را با حضور مدرس‌ها برگزار می‌کنند.
اما در افغانستان در زمینه معرفی هر آن‌چه متعلق به این کشور است، کار کم‌تری صورت گرفته است. تنها تعداد معدودی از کاربران افغان هرازگاهی در ویکی‌پدیا چیزی می‌نویسند. کسانی که در بیرون از افغانستان می‌خواهند در زمینه افغانستان چیزی بخوانند، با کمبود مطالب افغانستان در ویکی‌پدیا روبه‌رو هستند.
از آن‌جایی که ویکی‌پدیا، نثر، زبان و ویژه‌گی‌های نوشتاری خودش را دارد، احتمالاً پیدا کردن کسانی که با شیوه‌های نگارشی ویکی‌پدیا آشنا باشند، در افغانستان دشوار است؛ اما سرمایه‌گذاری نسبی، آموزش و در نهایت تمرکز بیش‌تر بر ویکی‌پدیا می‌تواند به اندازه تمام اتشه‌های فرهنگی که افغانستان به کشورهای مختلف جهان فرستاده بازخورد مثبت داشته باشد.
به هر حال، حضور افغانستان در ویکی‌پدیا آن‌قدر کم‌رنگ است که ویکی‌پدیا صفحه‌ای را به نام «پروژه افغانستان» نام‌گذاری کرده و در آن از تمامی اعضا و شرکت‌کننده‌گان این ویکی‌پدیا خواسته است تا با ارجاع به منابع معتبر، گامی در پیش‌رفت ویکی‌پروژه افغانستان بردارند.
وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان می‌تواند در این زمینه کارهای بزرگی انجام دهد. این وزارت می‌تواند مسوولانه برخورد کند، کنفرانس برگزار کند و ویکی‌نویسی را ترویج دهد تا از این ابزار رایگان و به ویژه از طریق نسخه‌های پشتو، فارسی و انگلیسی، افغانستان و هر آن‌چه مروبط افغانستان است را به جهان معرفی کند.
وحید پیمان - دوشنبه، ۳۱ سرطان ۱۳۹۸
نظر شما