مقدمه

قضیه فلسطین از جایگاه اولی و اهمیت استراتژیک در سیاست خارجی ژاپن برخودار نیست مگر در شرایطی که ابعاد مناقشه با ارکان اصلی سیاست خارجی ژاپن هم پوشانی یا برخورد داشته باشد.

این ارکان به طور خلاصه عبارتند از دیپلماسی انرژی و تجاری ژاپن با هدف تضمین جریان آزاد انرژی و تضمین دسترسی به بازارهای تجاری منطقه خاورمیانه و دیگری سیاست عدم اشاعه هسته ای و خلع سلاح موشکی.

آسیب پذیری بالای ژاپن در قبال تهدید جریان آزاد انرژی، توکیو را وادار می سازد گاه و بیگاه در قبال تشدید مناقشه و تبعات آن فعالانه عمل نماید. در این زمینه می توان اوضاع و احوال بازار نفت پس از تجاوز نظامی سال ۱۹۷۳ رژیم صهیونیستی به اراضی کشورهای عرب را مثال زد که موجب شد اعراب برای مقطع کوتاهی جریان نفت را به روی دنیای غرب ببندند. اگرچه تکرار آن شرایط در حال حاضر تقریبا منتفی است.

علاوه بر محورهای یاد شده پیوند استراتژیک ژاپن با ایالات متحده آمریکا، توکیو را در جریانی همسو و پیرو رویکرد آمریکا به قضیه فلسطین و روابط با رژیم صهیونیستی قرار می دهد. ذکر این نکته لازم است که این پیوند استراتژیک را نبایستی به سطح پیروی کورکورانه توکیو از واشنگتن تنزل داد. دولت ژاپن ادعا می کند رویکردش در قبال قضیه فلسطین نمونه ای منحصر بفرد (فارغ از تاثیر پذیری از دیگر کشورها ) است.

مناسبات سیاسی ژاپن و رژیم صهیونیستی

مناسبات رسمی دیپلماتیک ژاپن با رژیم صهیونیستی از سال ١٩٥٢برقرار شد. تا پیش از آن دولت ژاپن سال ها در برنامه تحریم محصولات و کالاهای تولیدی یهودی از سوی کشورهای عربی (عرب بایکوت) همکاری داشت.

نمایندگی رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۵۲در توکیو آغاز به کار کرد و نمایندگی دیپلماتیک ژاپن در سال ۱۹۵۵ در تل آویو گشوده شد. سطح روابط دیپلماتیک طرفین در سال ۱۹۶۳ به سفیر ارتقاء یافت. ژاپن و رژیم صهیونیستی از اواسط دهه ١٩٨٠ همکاری های دو جانبه را به طور پیوسته گسترش دادند. امضای چندین موافقتنامه، لغو روادید، گسترش همکاری های اقتصادی، دیدارهای مستمر نخست وزیران و مقامات عالی رتبه دو کشور و برقراری همکاری های محدود نظامی گواهی بر این امر می باشند.

کویزومی نخست وزیر وقت ژاپن در سفر سال ۲۰۰۶ به فلسطین اشغالی ایده ایجاد «کریدور صلح و رفاه» را پیشنهاد کرد که هدف آن ایجاد منطقه ای پر رونق اقتصادی در جلگه بین فلسطین اشغالی و اردن بود.

بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۱۴ از ژاپن دیدار داشت و شینزو آبه نخست وزیر ژاپن در سال ۲۰۱۵ از فلسطین اشغالی دیدار کرد و از آنجا که دولت ژاپن تلاش دارد سیاستی متوازن در قبال همه طرف های خاورمیانه را به نمایش بگذارد تقریبا تمامی سفرهای مقامات دولتی ژاپن به فلسطین اشغالی در چارچوب سفر خاورمیانه و دیدار از چند کشورخاورمیانه انجام می پذیرد.

مواضع ژاپن در قبال قضیه فلسطین

با در نظر داشتن ویژگی هایی که در مقدمه به آنها اشاره شد مواضع سیاسی اعلامی دولت ژاپن در قبال قضیه فلسطین معطوف به حمایت از یک راهبرد دو جانبه یا به عبارتی حمایت از فرمول دو کشوری است که به موجب آن دو کشور یهودی و فلسطینی مستقل در کنار یکدیگر موجودیت یابند.

دیگر محورهای سیاست های اعلامی ژاپن در این حوزه عبارتند از:

- حمایت ( منحصرا در چارچوب قطعنامه های سازمان ملل متحد ) برای استیفای حقوق خود مختاری فلسطینی ها و حمایت از خواست آنها برای ایجاد یک دولت مستقل. از همین رو ژاپن در نوامبر ٢٠١٢ از قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد برای اعطای وضعیت ناظر به دولت فلسطین ( تشکیلات خودگردان ) در سازمان ملل متحد حمایت کرد؛

- تاکید ژاپن بر حل و فصل مسالمت آمیز مساله، حمایت از روند صلح خاورمیانه و مردود شمردن هر گونه اقدام خشونت آمیز. از دیدگاه توکیو حل و فصل قضیه فلسطین منحصرا  از طریق مسالمت آمیز و از رهگذر مذاکرات در چارچوب قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد، اصول مورد اجماع در کنفرانس مادرید[۱]، کنفرانس اسلو، نقشه راه و توافق نامه های پیشین طرفین و ابتکار صلح عربی ( با محوریت عربستان سعودی) امکان پذیر است. حاصل چنین رویکردی در صحنه عملی به نفی محور مقاومت و بی عملی در مقابل تجاوزات جنایتکارانه رژیم اشغالگر قدس منجر شده است؛

- در همین حال ژاپن در صحنه اعلامی و تبلیغاتی همواره مخالفت خود را با جنایات رژیم صهیونیستی علیه فلسطینیان و سیاست های توسعه طلبانه این رژیم در پیشبرد شهرک نشینی[۲] در کرانه باختری و شرق بیت المقدس اعلام داشته است. ژاپن اقدامات رژیم صهیونیستی در توسعه شهرک نشینی را  ناقض قطعنامه های سازمان ملل متحد و قوانین بین المللی می داند اما این مخالفت ها صرفا به حوزه تبلیغاتی و اعلامی محدود شده و در صحنه عمل بروز و ظهوری ندارد؛

- بنا بر اعلام وزارت امورخارجه ژاپن، این کشور در چارچوب سیاستهایش از طریق سه محور در حمایت و پیشبرد روند صلح خاورمیانه مشارکت فعال دارد که عبارتند از: گفت و گو های سیاسی با طرفین مناقشه، تقویت ایجاد اعتماد بین طرف های اسرائیلی و فلسطینی و گسترش کمک های اقتصادی به فلسطینی ها؛

  تلاش برای متوازن سازی سیاست خارجی در قبال قضیه فلسطین از طریق مساعدت های مالی

در کنار مواضعی که دولت ژاپن را به رژیم صهیونیستی نزدیک می نماید، دو ویژگی دیگر سیاست خارجی این کشور را در قبال قضیه فلسطین مقداری متعادل می سازد.

این ویژگی ها عبارتند از سخاوتمندی ژاپن در ارائه مساعدت های بشردوستانه و کمک های توسعه ای و دیگری تمایل بحران گریزی ژاپنی ها. دولت ژاپن با اتکا به منابع مالی غنی خود در حوزه بشر دوستانه بین المللی و ارائه کمک های توسعه ای به کشورهای درحال توسعه و کمتر توسعه یافته، بسیار فعال است.

در واقع ژاپن از این طریق و  با ارائه چهره ای صلح طلب از این کشور اعتبار بالایی در صحنه بین المللی کسب نموده که در عین حال کوششی برای ترمیم چهره جنگ طلب قبل از جنگ دوم جهانی ژاپن در اذهان عمومی ان دوران است.

شایان گفتن است دولت ژاپن در پیروی از اصول سیاست خارجی خود این مساعدت ها را صرفا در محدوده فعالیت های آژانس های سازمان ملل متحد در سرزمین فلسطین و در رابطه با تشکیلات خود گردان فلسطین[۳] ارائه می نماید.

دولت ژاپن از این طریق روابط دوستانه ای با تشکیلات خودگردان فلسطین برقرار کرده و دیدارهای مکرر از سوی هر دو طرف بیانگر این امر است.

رقم مساعدت های مالی ژاپن در این حوزه از سال ١٩٩٣ تاکنون مجموعا به رقمی به بیش از ۸/۱ میلیارد دلار رسیده است.

نمونه دیگری از تلاش ژاپن برای متوازن سازی سیاست خارجی خود در قبال قضیه فلسطین مساعدت های مستمر به « آژانس امداد و کاریابی سازمان ملل متحد ویژه آوارگان فلسطینی در خاور نزدیک» (آنروا)[۴] است. ژاپن یکی از مساعدت کنندگان اصلی به آنروا به شمار می رود که علیرغم مخالفت و قطع کمک های دولت ترامپ به آنروا ادامه دارد. آخرین مورد مساعدت ژاپن به آنروا کمک مالی ۲۳ میلیون دلاری در فوریه ۲۰۱۹ است.

مناسبات اقتصادی ژاپن و رژیم صهیونیستی

 طبق آمار سازمان تجارت خارجی ژاپن (JETRO) ارزش مبادلات تجاری ژاپن و رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۱۸ بالغ بر ۵/۳ میلیارد دلار بود که با توجه به ظرفیت جغرافیایی، اقتصادی و جمعیت فلسطین اشغالی رقمی قابل ملاحظه است.

نزدیک به ۱/ ۲ میلیارد دلار از این رقم صادرات ژاپن به فلسطین اشغالی و ۴/۱ میلیارد دلار صادرات رژیم صهیونیستی است که تراز تجاری را با رقمی نزدیک به ۷۰۰ میلیون دلار به نفع ژاپن رقم زده است.

دو موافقتنامه برای همکاری بیشتر در زمینه های تجارت، کسب و کار و دفاع سایبری در اورشلیم در تاریخ ٣ می سال ٢٠١٧ بین هیروشیگه سکو وزیر اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن و همتایانش در رژیم  صهیونیستی به امضاء رسید.

همکاری های نظامی و سایبری طرفین به ویژه در رابطه با برگزاری المپیک ۲۰۲۰ توکیو از دیگر ابعاد روابط طرفین است.

وزیر مسئول المپیک و پاراالمپیک ۲۰۲۰ توکیو در فوریه ۲۰۱۹ از فلسطین اشغالی دیدار و با مقامات رژیم صهیونیستی مذاکره داشت. وزرای ذیربط توافق نامه ای را با هدف تسهیل تأمین مالی شرکت های امنیت سایبری توسط نهادهای ژاپنی را روز ١ فوریه سال ٢٠١٧ امضا کرده اند.

شرکت های ژاپنی علاقه مند به استفاده از فناوری و امنیت سایبری اسرائیل برای آماده سازی میزبانی بازی های المپیک و پارالمپیک سال ٢٠٢٠ توکیو هستند.

ژنرال یامازاکی فرمانده نیروهای دفاع از خود (SDF)  ژاپن در سفر ژوئن ۲۰۱۹ به فلسطین اشغالی با فرماندهان و مسئولان ارشد نظامی رژیم صهیونیستی دیدار و مذاکره داشت.

موافقنامه های نامه های دو جانبه ژاپن و رژیم صهیونیستی

سال	شرح موافقتنامه
۱۹۷۱	ترتیبات  لغو روادید
۱۹۹۳	کنوانسیون بین ژاپن و رژیم صهیونیستی برای جلوگیری از مالیات مضاعف و جلوگیری از فرار مالی با توجه به مالیات بر درآمد
۱۹۹۴	تمهیدات فرهنگی و آموزشی
۱۹۹۵	توافق بین دولت ژاپن و دولت اسرائیل در زمینه همکاری های علمی و فناوری
۲۰۰۰	توافق بین دولت ژاپن و دولت اسرائیل در زمینه خدمات هوایی

مناسبات فرهنگی ژاپن و رژیم صهیونیستی

نهادهایی معدودی در زمینه ترویج مناسبات فرهنگی ژاپن و رژیم صهیونیستی فعالیت می کنند:

- انجمن دوستی ژاپن و اسرائیل(JIFA) Japan Israel Friendship Association که نهادی غیر انتفاعی است و در سال ١٩٦٦ تأسیس شده است. هدف این انجمن پیشبرد شناخت بهتر از رژیم صهیونیستی در ژاپن و تقویت دوستی طرفین است. این انجمن با برگزاری سخنرانی ها، برنامه های فرهنگی، موسیقی، فیلم، کلاس های آموزشی زبان عبری، کلاس های آشپزی، برگزاری سفرهای گروهی ژاپنی ها به فلسطین اشغالی سعی در شناساندن و معرفی رژیم صهیونیستی و فلسطین اشغالی دارد. انجمن مذکور نشریه ای را شش بار در سال منتشر می کند که حاوی اطلاعاتی در مورد فلسطین اشغالی و فعالیت های  انجمن است.

- جامعه دوستی اسرائیل ژاپن و اتاق بازرگانی (The Israel Japan Friendship Society and Chamber of Commerce). این سازمان غیر انتفاعی با هدف پیشبرد روابط فرهنگی و تجاری بین رژیم صهیونیستی و ژاپن، در سال ١٩٥٦ در فلسطین اشغالی تأسیس شد، که تواما دارای دو رکن اتاق بازرگانی و جامعه دوستی میباشد.

تبادلات علمی ، فناوری و فرهنگی ژاپن و رژیم صهیونیستی

مبادلات علمی فعالانه ای بین دانشگاهیان و اساتید ژاپنی و فلسطین اشغالی وجود دارد. این مبادلات از طریق پروژه های مشترک و مبادلات دانشگاهی بین دانشگاه ها به طور پیوسته انجام می شود:

- سال ۱۹۸۷:  مبادله هیات جوانان ژاپنی و فلسطین اشغالی در چارچوب برنامه آژانس امور داخلی  صورت گرفت.

- از سال ۱۹۸۹ به بعد، در چارچوب برنامه دعوت از جوانان خاورمیانه (Middle East Youths Invitation Program) هرساله ۵ تا ۸ جوان از فلسطین اشغالی برای بازدید آموزشی به ژاپن دعوت می شوند.

- سال های ۱۹۹۲-۱۹۹۳ جشنواره فرهنگی ژاپن اجرا شد.

- سال ۱۹۹۸ تبادلات پژوهشی آغاز شد.

- اجرای ارکستر فیلارمونیک فلسطین اشغالی در ژاپن (در سال های ۲۰۰۰ ، ۲۰۰۳ ، ۲۰۰۷ ، ۲۰۱۰ ، ۲۰۱۴)

- مسابقه کشتی سادوگاتاکه در سال ۲۰۰۶ در فلسطین اشغالی  

- ژاپن و رژیم صهیونیستی شصتمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک میان دو کشور را در سال ۲۰۰۶ در هر دو کشور جشن گرفتند.

- "هفته اورشلیم ژاپن(Jerusalem Japan Week)" درسال ۲۰۱۴ در اورشلیم برگزار شد.

- سال ۲۰۱۵ "آخر هفته فرهنگ اسرائیل در کیوتو(Israel Culture Weekend in Kyoto)"  برگزار شد.

چیئونه سوگیهارا، دیپلمات ژاپنی ناجی هزاران یهودی

چیئونه سوگیهارا یک دیپلمات ژاپنی بود که در بحبوحه جنگ دوم جهانی و کشتار یهودیان توسط آلمان نازی، در سمت معاون کنسولگری ژاپن در لیتوانی خدمت کرد. در طول جنگ جهانی دوم، سوگیهارا با صدور ویزای ترانزیت ژاپن به فرار حدود شش هزار یهودی از اروپا کمک کرد. او که شغل و زندگی خانوادگی خود را در این راستا به خطر انداخته بود، توانست امکانات فرار یهودیان پناهنده لهستان غربی که تحت اشغال آلمان و لهستان شرقی که تحت اشغال شوروی بود و همچنین ساکنان لیتوانی را فراهم کند.

سوگیهارا پس از بازگشت به ژاپن ، شغلش را از دست داد. خدمات وی به یهودیان تا مدت ها ناشناخته بود. اما سرانجام در سال ۱۹۸۶ یک دیپلمات رژیم صهیونیستی موفق شد او را پیدا کند. درختی به افتخار او در یادبود هولوکاست در اورشلیم کاشته شده است.

رژیم صهیونیستی در قدردانی از سوگیهارا به دلیل فعالیت های بشردوستانه اش به او عنوان نیکوکاری در میان ملل[۵]  داده است.

او تنها ژاپنی است که این نشان افتخار به او تعلق گرفته است. در لیتوانی و یااوتسو( شهری در استان گیفو ژاپن) نیز بناهای یادبود برای ادای احترام به سوگیهارا و تلاش های قهرمانانه وی بنا شده است. روز  ۲۹ جولای لوگوی وبسایت گوگل به تصویر سوگیهارا اختصاص دارد.

جوایز اهدایی بین دو کشور

علاوه بر جایزه اهدا شده به سوگیهارا شمار دیگری از ژاپنی ها جایزه بنیاد وُلف[۶] فلسطین اشغالی را دریافت کردند. کونیهیکو کودایرا (۱۹۸۴)، اُسامو هایاییشی (۱۹۸۶)، کیوشی ایتو (۱۹۸۷)، فومیهیکو ماکی(۱۹۸۸)، یوییچیرو نامبو (۱۹۹۴)، یاسوتومی نیشیزوکا (۱۹۹۵)، ماساتوشی کوشیبا(۲۰۰۰)، ریوجی نویوری(۲۰۰۱)، میکیو ساتو(۲۰۰۳)، شینیا یاماناکا(۲۰۱۱) .

در طرف مقابل نیز جایزه ژاپن[۷] در سال ۱۹۸۵ به رئیس جمهور سابق رژیم صهیونیستی افاریم کاتزیر (Ephraim Katzir) اهدا شد.

سازمان های مردم نهاد  ژاپنی فعال در زمینه مساعدت به فلسطینیان 

چند سازمان مردم نهاد (NGO )  ژاپنی در زمینه مساعدت های بشردوستانه به فلسطینان فعال هستند، شایان ذکر است که فعالیت های این سازمان های مردم نهاد در زمینه بشردوستانه بوده و در زمینه سیاسی نیز فعالیت هایشان در چارچوب حقوق بشری بین المللی است و در جهت حمایت از محور مقاومت فلسطین قرار ندارد.

این سازمان های مردم نهاد عبارتند از :

- پویش برای کمک کودکان فلسطینی ( Palestinian Children Campaign) که در برنامه های کمک به کودکان فلسطینی مشارکت دارد.

- مرکز بین المللی داوطلبان ژاپن، (Japan International Volunteer Center)[۸] سازمانی مردم نهاد با برنامه هایی در زمینه اهداف حفاظت و حمایت های بهداشتی پزشکی است. این سازمان کمک هایی را به کودکان محروم نوار غزه عرضه می دارد و اهدافی مانند افزایش استقامت جوانان فلسطینی در شرایط خشونت آمیز و سخت سیاسی و همچنین حمایت و اطلاع رسانی از وضعیت مناطقی از فلسطین که از نقض شدید حقوق بشر رنج می برند را دنبال می کند. این مرکز اشغال نظامی فلسطین را  به عنوان عامل اصلی نقض حقوق بشر در این سرزمین معرفی می نماید.

- شِر ( SHARE) سازمانی مردم نهاد فعال در برنامه های بین المللی ارتقاء بهداشت و سلامت است. این سازمان پروژه های درمانی و بهداشتی را در فلسطین دنبال می کند. این سازمان در سال ۲۰۰۹ خواستار تلاش دولت ژاپن برای آزادسازی نوار غزه شد.

- سازمان مردم نهاد بین المللی آیوس (AYUS International Buddhist Cooperation Network)[۹] که بر مبنای اعتقادات بودیسم و با گردهمایی راهبان بودیسم بنا نهاده شده، اهدافی در زمینه صلح جهانی و حقوق بشر را دنبال می کند. این سازمان از نهادهای فعال در زمینه فعالیت برای برقراری صلح در فلسطین و مخالفت با سیاست های خشونت آمیز رژیم صهیونیستی است.