مقدمه:

تاریخ یهودیان زیمبابوه به بیش از یک قرن می رسد. در طول قرن نوزدهم، یهودیان اشکنازی از روسیه و لیتوانی پس از استعمار این منطقه توسط بریتانیا، در رودزیا ساکن شدند و در تجارت فعال شدند. در سال 1894، اولین کنیسه در چادری در بولاوایو تأسیس شد. دومین جمعیت یهودیان در سال 1895 در سالزبری (که بعداً به هراره تغییر نام داد) ایجاد و توسعه یافت. جماعت سوم در سال 1901 در گولو تأسیس شد. تا سال 1900، تقریباً 300 یهودی در رودزیا زندگی می کردند. در دهه 1930 تعدادی از یهودیان سفاردی از جزیره رودس یونان وارد رودزیا شدند و عمدتاً در سالزبری ساکن شدند. در دهه 1950 یک کنیسه برای جامعه یهودیان سفاردی در سالزبری تأسیس شد. در اواخر دهه 1930، یهودیان آلمانی که از آزار و اذیت نازی ها فرار می کردند در این مستعمره ساکن شدند. در سال 1943، شورای صهیونیسم رودزیا و هیئت نمایندگان یهودی رودزیا تأسیس شد که بعداً در سال 1946 به شورای صهیونیستی آفریقای مرکزی و هیئت نمایندگان یهودیان آفریقای مرکزی تغییر نام داد. پس از جنگ جهانی دوم، مهاجران یهودی از آفریقای جنوبی و بریتانیا وارد شدند. در سال 1961، جمعیت یهودیان به 7060 نفر رسید. در نیمه اول قرن بیستم، سطح بالایی از جذب یهودیان رودزیا در جامعه رودزیا وجود داشت. روی ولنسکی، دومین و آخرین نخست وزیر فدراسیون رودزیا و نیاسالند، پسر پدری یهودی لیتوانیایی و مادری آفریقایی بود. تا سال 1957، از هر هفت یهودی که در رودزیا ازدواج کردند، یک نفر با یک غیر یهودی ازدواج کرد. علاوه بر شورای صهیونیسم رودزیا و هیئت نمایندگان یهودی رودزیا، جامعه یهودی مؤسساتی را برای خدمت و تقویت جامعه ایجاد کرد که شامل دو مدرسه روزانه یهودیان (یکی در هراره به نام مدرسه شارون و دیگری در بولاوایو به نام مدرسه کارمل)، مراکز اجتماعی، یهودیان بود. گورستان ها، جنبش های جوانان صهیونیست، باشگاه های ورزشی متعلق به یهودیان، خانه سالمندان ساویون در بولاوایو و چندین سازمان زنان نیز تاسیس کردند.

تا اواخر دهه 1990، خاخام ها در هراره و بولاوایو ساکن بودند، اما با شروع به زوال اقتصاد زیمبابوه آنجا را ترک کردند. امروز هیچ خاخام مقیمی در این کشور وجود ندارد. در سال 2002، پس از اینکه زندگی جامعه یهودی به دلیل کمبود مواد غذایی و فقر در کشور تهدید شد، شهردار اشکلون، شهری در جنوب اسرائیل، یهودیان زیمبابوه را برای مهاجرت به اسرائیل و اسکان در اشکلون دعوت کرد. چندین یهودی زیمبابوه پیشنهاد او را پذیرفتند. امروزه حدود 120 یهودی در زیمبابوه زندگی می کنند که عمدتاً در هراره و بولاوایو هستند.

روابط دیپلماتیک زیمبابوه و اسرائیل

الف: روابط با اسرائیل در دوران حکومت رابرت موگابه

در سال 1965 رژیم صهیونیستی اعلامیه استقلال رودزیا(زیمبابوه) را غیرقانونی خواند و با این کشور روابط رسمی برقرار ننمود. در طول دهه 80  نیز آقای موگابه از سازمان آزادیبخش فلسطین حمایت نمود و در مارس 1983 با این سازمان روابط رسمی برقرار کرد. با توجه به مواضع مذکور، در این دوران روابط زیمبابوه و رژیم صهیونیستی شکل نگرفت و حتی نشریه دولتی هرالد نیز طی یادداشتی مشروعیت موجودیت رژیم صهیونیستی را زیر سوال برد. پس از آن در سال 1993، روابط رسمی دیپلماتیک میان زیمبابوه و رژیم صهیونیستی برقرار گردید و در سال 2001 دولت زیمبابوه حمایت خود را از راه حل تاسیس دو کشور اسراییل و فلسطین اعلام نمود.

با توجه به شکل گیری روابط رسمی دیپلماتیک میان زیمبابوه و رژیم صهیونیستی، در سال 2002 یک شرکت اسراییلی وسایل کنترل شورش را به دولت موگابه فروخت و در سال 2008 نیز یک هیات از زیمبابوه جهت بررسی فرصت های جدید تجاری در زمینه های کشاورزی، ارتباطات از راه دور و انرژی خورشیدی به مدت یک هفته از رژیم صهیونیستی بازدید نمود. همچنین طی نشستی در اسراییل در ژوئن 2010 ، رژیم صهیونیستی حمایت خود را از گنجاندن نام زیمبابوه در طرح صدور فرایند گواهینامه کیمبرلی، اعلام نمود و اظهار داشت که زیمبابوه قادر است حدود یک چهارم نیاز جهانی برای الماس را تامین نماید.

ب: روابط اسرائیل در دوران منانگاگوا

زیمبابوه در دوره منانگاگوا به یکی از جدیدترین کشورهای آفریقایی تبدیل شد که اسرائیل را در آغوش گرفته و قصد دارد از لیست تحریم های آمریکا خارج شود. رئیس‌جمهور زیمبابوه، امرسون منانگاگوا، قول داد که این کشور را از آشفتگی اقتصادی که در دوران رئیس‌جمهور سابق، رابرت موگابه، از اواخر دهه 2000 با آن مواجه بود، خارج کند و پایان دادن به تحریم‌های آمریکا علیه این کشور شروع خوبی خواهد بود.

1. از انتصاب سفیر غیر مقیم اسرائیل تا معرفی کنسول افتخاری زیمبابوه در رژیم صهیونیستی

در سال 2018 آقای گرشون کدار به عنوان سفیر غیرمقیم رژیم صهیونیستی در زیمبابوه، استوارنامه خود را به آقای منانگاگوا تقدیم نمود و آمادگی رژیم صهیونیستی را جهت کمک به زیمبابوه در زمینه های مدیریت آب و کشاورزی اعلام نمود. ایشان به عنوان سفیر غیر مقیم رژیم صهیونیستی در کشورهای زامبیا، بوتسوانا و نامیبیا نیز می باشند.

در حاشیه هفتاد و چهارمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال 2019، در محل اجلاس مذکور دیدار کوتاه و از پیش تعیین نشده ای میان آقای منانگاگوا و وزیر خارجه رژیم صهیونیستی صورت گرفت. این اولین دیدار در سطح عالی مقامات طرفین طی بیست سال گذشته بوده است. در این دیدار آقای کاتز از رییس جمهور زیمبابوه برای بازدید از رژیم صهیونیستی دعوت نمود. پس از آن وی طی توییتی این دیدار را فصل جدیدی از روابط خواند. آقای منانگاگوا نیز طی توییتی سال نو یهودی را به یهودیان سراسر جهان تبریک گفت و اعلام نمود که زیمبابوه در تلاش برای ایجاد روابط مشترک و دوستانه با همه ی ملت - های جهان است. با توجه به موارد مطروحه و تعاملات صورت گرفته میان طرفین، دولت زیمبابوه تلاش نمود تا سطح روابط را گسترش دهد، ازاینرو در آگوست 2020 آقای منانگاگوا فردی یهودی به نام رانی لوی موسان را به عنوان کنسول افتخاری زیمبابوه در رژیم صهیونیستی منصوب نمود. آقای جیمز مانزو؛ دبیر دائم وزارت امور خارجه و تجارت بین الملل زیمبابوه طی مصاحبه ای اعلام نمود: «زیمبابوه برای تقویت همکاری های اقتصادی و تکنولوژیکی، آقای موسان را به عنوان کنسول افتخاری در اسراییل منصوب نموده است تا در جهت ارتقاء منافع مورد نظر زیمبابوه اقدام نماید. سفیر زیمبابوه در قاهره اکردیته اسراییل است و آقای موسان به عنوان کنسول افتخاری گزارشات خود را از طریق سفارت زیمبابوه در قاهره ارسال خواهند نمود.»

لازم به ذکر است که اقدام آقای منانگاگوا مخالفت هایی را به دنبال داشته است. یکی از اعضای کمیته مرکزی حزب زانو پی اف اظهار داشت: «اقدام رییس جمهور خیانت به ارزش های حزب است و تصمیمی غیرمنطقی و در تضاد با سیاست های حزب درخصوص مناقشه فلسطین و اسراییل محسوب می شود. همچنین مفاد کنوانسیون چهام ژنو سال 1949 و قطعنامه های مرتبط شورای امنیت را نقض می نماید. وی تاکید نمود که با توجه به اقدامات اسراییل در نوار غزه و کشتار، دستگیری و شکنجه فلسطینیان، این اقدام و ارتباط با اسراییل غیرقابل تصور است.»

وی معتقد است که رییس جمهور توسط لابی های واشنگتن گمراه شده است و تصمیم گیری های عجیب وی از جمله پرداخت غرامت به سفیدپوستان به دلیل اصلاحات ارضی زیمبابوه، حاکی از اهرمی در جهت تعامل با غرب است.

2. طرح افتتاح سفارت زیمبابوه در اسرائیل

لوی موسان، کنسول افتخاری زیمبابوه در اسرائیل که اخیرا به این سمت منصوب شده است، در گفتگو با روزنامه نیوز دی که وابسته به اپوزیسیون این کشور می باشد، آخرین تحولات در روابط زیمبابوه و رژیم صهیونیستی را تشریح کرد. در این مصاحبه لوی موسان از طرحی برای تأسیس سفارت زیمبابوه در اسرائیل سخن گفت وجود دارد و اظهار داشت این طرح در وزارت خارجه های تلاویو و حراره رو به پیشرفت است. اهم موارد ذکر شده به شرح زیر است[1]

3. سرمایه گذاری میلیاردر اسرائیلی در بخش معدن زیمبابوه

یک میلیاردر صهیونیست به نام گیلعاد شابتای، که مالک گروه شرکت های شابتای نیز محسوب می شود در ماه های اخیر به زیمبابوه سفر کرده و در حال بررسی و مذاکره برای سرمایه گذاری در برخی حوزه ها در این کشور می باشد. وی با آقای امرسون منانگاگوا، رئیس جمهور زیمبابوه نیز ملاقات کرده و در خصوص فرصت های مختلف تجاری و سرمایه گذاری موجود در زیمبابوه، با وی بحث و تبادل نظر کرده است.

آقای منانگاگوا در این جلسه تضمین کرد که زیمبابوه مکانی امن و مطمئن برای سرمایه گذاری محسوب می شود. در مقابل این میلیاردر اسرائیلی نیز تأکید کرد که برای سرمایه گذاری در حوزه های مختلف در زیمبابوه خصوصا در حوزه زیرساخت، املاک و مستغلات در مقیاس کلان، بسیار مشتاق است.

گیلعاد شابتای همچنین چندین جلسه مختلف در هفته جاری با فعالان حوزه تکنولوژی، نرم افزار و تولید غذا برگزار کرده است. همینطور انتظار می رود که وی علاقه مند به تزریق سرمایه در حوزه معدن، کشاورزی و ساخت و ساز در مناطق مختلف کشور باشد.

به گفته این میلیاردر صهیونیست، این شرکت همچنین تمایل دارد با استفاده از فناوری های پیشرفته و توسعه یافته شکاف موجود میان بخش هایی نظیر کشاورزی، تولیدات صنعتی و داروسازی را پر کند. حضور این سرمایه گذار صهیونست در زیمبابوه و دیدار وی با رئیس جمهور این کشور در شرایطی انجام می گیرد که زیمبابوه و اسرائیل فاقد سفارتخانه در پایتخت ها می باشند و دولت زیمبابوه همواره از حقوق مردم فلسطین در مجامع بین المللی دفاع کرده و راه حل تشکیل دو دولت مستقل را به عنوان راه حل بحران و مناقشه فلسطین پیشنهاد کرده است.

ملاحظات و جمع بندی:

• حراره، علی الخصوص در دوران رابرت موگابه،‌ همواره بر راه حل دو دولت برای حل بحران فلسطین تأکید و در مجامع بین المللی نیز از مردم فلسطین حمایت کرده است. در سال 2016 آقای موگابه در نشست افتتاحیه بیست و ششمین اجلاس سران آفریقا در آدیس آبابا، طی سخنرانی قضیه فلسطین را لکه ننگی بر پیشانی جامعه جهانی خواند و خواستار ایجاد راه حلی عادلانه برای قضیه فلسطین شد. در گذشته نیز زیمبابوه از سازمان ملل درخواست نموده بود تا فلسطین را به عنوان کشوری مستقل اعلام نماید.
• به نظر می رسد که با توجه به شرایط نابسامان اقتصادی زیمبابوه که ناشی از تحریم های غرب است، دولت زیمبابوه در تلاش بوده است تا از اهرم هایی جهت تعامل با غرب و کاهش تحریم ها بهره برداری نماید. از اینرو اجرای طرح جبران خسارت اصلاحات ارضی جهت پرداخت غرامت به سفید پوستان و انتصاب کنسول افتخاری زیمبابوه در رژیم صهیونیستی را می توان بر مبنای هدف مذکور مطرح نمود. علاوه براین اسراییل نیز در تلاش است تا خود را از انزوای بین المللی خارج نماید، ازاینرو با استفاده از ابزارهای اقتصادی توانسته است تصویر مثبتی را از خود در آفریقا به نمایش گذارد و زمینه برای نفوذ بیشتر را فراهم کند. همچنین نیاز به آراء کشورهایی آفریقایی در مجامع بین المللی و حمایت آنان و مقابله با حضور جمهوری اسلامی ایران در آفریقا را می توان از دیگر اهداف و موارد مورد توجه رژیم صهیونیستی در آفریقا ارزیابی نمود.
• ظاهرا با توجه به مشکلات موجود میان زیمبابوه و ایالات متحده و اعمال تحریم علیه این کشور، اسرائیل می کوشد که به مقامات زیمبابوه وعده دهد در صورت ارتقاء روابط با تلاویو، اسرائیل از نفوذ خود برای حل مشکلات این کشور با آمریکا استفاده خواهد کرد.
• حدود سه سال پیش زیمبابوه فردی خارجی به نام لوی موسان را به عنوان کنسول افتخاری این کشور در تل آویو منصوب کرد که وی دسترسی های قبل توجهی دارد و به شکل مستمر با رئیس جمهور زیمبابوه و مقامات رژیم صهیونیستی ملاقات می کند. با توجه به مشکلات موجود میان زیمبابوه و ایالات متحده و اعمال تحریم علیه این کشور، موسان می کوشد که به مقامات زیمبابوه وعده دهد در صورت ارتقاء روابط با تلاویو، اسرائیل از نفوذ خود برای حل مشکلات این کشور با آمریکا استفاده خواهد کرد.
• در سال 2019 با توجه به رقابت انتخاباتی دو حزب ام دی سی و زانو پی اف، آقای چامیسا(رهبر حزب ام دی سی)، تلاش نمود تا با سفر به رژیم صهیونیستی بتواند حمایت این کشور را جهت پیروزی در این رقابت انتخاباتی به دست آورد. وی این سفر را جهت تقویت روحی و معنوی خود خواند اما اهداف دیگری را مدنظر داشت. عده ای این سفر را خیانت آمیز و نشانه ضعف و ناامیدی حزب دانستند. وی پیش از آن نیز به آمریکا(واشنگتن) سفر نموده بود.
• در اکتبر 2019، منانگاگوا با اسرائیل کاتز، وزیر امور خارجه وقت اسرائیل، در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد ملاقات کرد. پیش از این، در آوریل 2018، منانگاگوا استوارنامه گرشون کیدار را به عنوان سفیر غیر مقیم در زیمبابوه، اما مستقر در اسرائیل، پذیرفت. این امر حاکی از تقویت روابط بین دو کشور و دور شدن از حمایت دیرینه ای است که توسط حزب حاکم ZANU-PF از فلسطینیان ابراز شده است.