خلاصه:

روابط عربستان و قرقیزستان در طی دوره 30 ساله دارای فراز و نشیب زیادی بوده است. در عرصه سیاسی عربستان سعودی یکی از اولین کشورهای عربی بود که استقلال جمهوری قرقیزستان را در 30 دسامبر 1991 به رسمیت شناخت و پس از حدود 17 سال نخستین سفارتخانه این کشور در قرقیزستان افتتاح شد. تا آن زمان از طریق اقامت در آلماتی روابط دیپلماتیک پیگیری می گردید. روند روابط سیاسی دو کشور به 5 دوره تقسیم می شودکه بخش اول آن روابط بسیار محدود است و در دوره های بعد به تدریج افزایش یافته است. به نظر می رسد بیشترین میزان روابط دو کشور در دوره 3 ساله اخیر بوده است و در سال گذشته میلادی به اوج خود رسید. در حوزه روابط اقتصادی نیز در سال های اخیر توسعه زیادی صورت گرفته است. برگزاری همایش تجاری دو کشور در عربستان در سال 2022، روند روبه رشد سرمایه گذاری های عربستان در قرقیزستان و حجم کمک های مالی این کشور نشاندهنده افزایش تعاملات اقتصادی دو طرف می باشد.

در بعد فرهنگی روابط دو کشور در حوزه گردشگری گسترش فراوانی داشته است. پس از برگزاری هفته فرهنگی قرقیزستان در عربستان در سال 2016 و دیدارهای دوجانبه مقامات، هکاری های کتابخانه ای دو کشور نیز گسترش یافت. با توجه به توسعه بیش از پیش همکاری سیاسی قرقیزستان و عربستان وزرای خارجه دو کشور که در ماه مارس سال ۲۰۲۲ در بیشکک ملاقات کردند، به توافق رسیدند که در سال ۲۰۲۳ در بیشکک مرکز فرهنگی قرقیزی- عربی به منظور رساندن روابط دوجانبه به سطح مشارکت راهبردی ساخته و در چارچوب روزهای فرهنگی عربستان در قرقیزستان افتتاح شود.

در بعد آموزشی بیشترین میزان نفوذ و تاثیرگذاری عربستان رخ داده است. نخستین دوره این فعالیت ها از طریق بنیاد «طیبه» صورت گرفت اما با ممنوعیت فعالیت این بنیاد از سال 2004، تمرکز فعالیت های عربستان از مسیر «مجمع جهانی جوانان مسلمان» که متعلق به عربستان است قرار گرفت. همچنین بنیاد خیریه «السنابل» نیز مرکز دیگری است که فعالیت های آموزشی فراوانی از سال 1990 در قرقیزستان داشته است. ظرف ۵ سال اخیر «السنابل» ده‌ها ماشین آمبولانس و تجهیزات پزشکی به وزارت بهداشت، صدها لپ تاپ به وزارت آموزش، صدها مساجد به مفتیات و... تقدیم کرده است. این بنیادها عمده فعالیت های خود را از مسیر همکاری با دانشگاه های قرقیزستان پیش برده اند.

این سه سازمان در اثنای ۲۵-۲۰ سال اخیر همکاری بسیار خوبی با هم داشتند که نتیجه آن آموزش و پرورش یک نسل وفادار به اسلام و کشورهای عربی است و خیلی از فارغ‌التحصیلان آنها در حال حاضر در نهادهای دولتی قرقیزستان در منصب‌های بالا کار می‌کنند.

در بعد نظامی نیز به تازگی در حال افزایش تعاملات دو طرفههستند و به نظر می رسد در سال جدید میلادی این بخش از روابط نیز گسترش خواهد یافت.

 

مقدمه:

پادشاهی عربستان سعودی یکی از اولین کشورهای عربی بود که استقلال جمهوری قرقیزستان را در 30 دسامبر 1991 به رسمیت شناخت و روابط دیپلماتیک بین دو کشور در 19 اکتبر 1992 برقرار شد. پس از افتتاح سفارت عربستان در قرقیزستان در سال 2008 ، سطح همکاری ها و فعالیت های عربستان در این کشور افزایش یافت. از آغاز دوران رهبری صادر جباروف که از اکتبر سال ۲۰۲۰ رئیس‌جمهور قرقیزستان است، روابط بین قرقیزستان و عربستان در همه حوزه‌ها رو به رشد است. سال ۲۰۲۲ پربارترین سال در تاریخچه همکاری‌ها این دو کشور بود. ظرف سال گذشته سفیر قرقیزستان در ریاض و سفیر عربستان در بیشکک هر کدام بیش از ده دیدار با مقامات عالی‌رتبه عربستان و قرقیزستان داشتند و هیأت‌های طرفین به صورت منظم به کشور همدیگر سفر کردند.

در این گزارش تلاش می گردد به ابعاد مختلف سیاسی اقتصادی فرهنگی و ... روابط عربستان و قرقیزستان در طی دوران سی ساله پرداخته شود.

 

بعد سیاسی

پادشاهی عربستان سعودی یکی از اولین کشورهای عربی بود که استقلال جمهوری قرقیزستان را در 30 دسامبر 1991 به رسمیت شناخت و روابط دیپلماتیک بین دو کشور در 19 اکتبر 1992 برقرار شد. در ژوئن 1992 سفر یک هیئت سعودی به ریاست شاهزاده ترکی بن محمد بن سعود الکبیر و در اکتبر همان سال سفر رسمی عسکر آقایف رئیس‌جمهور وقت قرقیزستان به عربستان سعودی انجام شد که پایه و اساس همکاری‌های سیاسی بین دو کشور را گذاشت.

سپس پنج سال رویدادهای مهم سیاسی صورت نگرفت تا اینکه در نوامبر سال ۱۹۹۷ آپاس جوماگولف نخست‌وزیر وقت قرقیزستان طی یک سفر کاری از عربستان سعودی بازدید کرد و در اثنای آن دیدارهایی با شاهزاده مجید بن عبدالعزیز آل سعود، فرماندار استان شرقی، رئیس بانک توسعه اسلامی، رؤسای اتاق‌های بازرگانی و صنایع شهرهای مکه، جده و مرکز فناوری جده داشت.

سپس هفت سال روابط سیاسی دوجانبه دوباره رو به رکود شدند و از سال ۲۰۰۴ شروع به توسعه کردند. در ژوئن 2004، یک هیئت رسمی مجلس شورای عربستان سعودی به ریاست شیخ صالح بن حُمید از قرقیزستان بازدید و با رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و رؤسای مجلس قانونگذاری و مجلس نمایندگان پارلمان قرقیزستان دیدار کرد. از 25 تا 28 دسامبر 2004، هیئتی از محافل تجاری قرقیزستان به ریاست صدرالدین جییِن‌بِکوف مشاور رئیس‌جمهور قرقیزستان در امور تجاری و اقتصادی به دعوت شورای اتاق بازرگانی و صنایع عربستان سعودی در اولین کنفرانس سرمایه‌گذاری قرقیزستان و عربستان سعودی شرکت کرد.

در ژانویه 2005، آلتای بوروبایف رئیس مجلس نمایندگان پارلمان قرقیزستان از پادشاهی عربستان سعودی بازدید کرد و 14 سپتامبر 2005، در نیویورک، در چارچوب شصتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل، دیداری بین قورْمان‌بِک باقی‌یف، رئیس‌جمهوری وقت قرقیزستان و سلطان بن عبدالعزیز آل سعود، ولیعهد عربستان سعودی برگزار شد و طرفین در خصوص افتتاح سفارتخانه‌های خود، برقراری ارتباط هوایی و همکاری از طریق صندوق توسعه عربستان سعودی گفتگو کردند.

22 مه 2007 هشام بن عبدالوهاب زرعه سفیر فوق‌العاده و تام‌الاختیار عربستان سعودی در جمهوری قرقیزستان با اقامت در آلماتی استوارنامه خود را به باقی قورمان‌بِک باقی‌یف رئیس‌جمهوری قرقیزستان تقدیم کرد. 5 ژوئن 2007 دکتر عبدالله بن محمد بن ابراهیم آل الشیخ، وزیر دادگستری عربستان سعودی از قرقیزستان بازدید کرد و طی آن با قورمان‌بِک باقی‌یف رئیس‌جمهور و آلْماس‌بِک آتامْبایف نخست‌وزیر دیدار کرد و در آن مسائل مربوط به برگزاری دیدارهای متقابل در بالاترین سطح و جذب سرمایه‌گذاری و کمک‌های مالی و فنی به قرقیزستان مورد بررسی قرار گرفت. 2 سپتامبر 2007 جوسوپ‌بِک شریپوف سفیر فوق‌العاده و تام‌الاختیار جمهوری قرقیزستان استوارنامه خود را به عبدالله بن عبدالعزیز آل سعود پادشاه عربستان سعودی تقدیم کرد.

سال ۲۰۰۸ را می‌توان یکی از فعال‌ترین سال‌های روابط دوجانبه قرقیزستان و عربستان نامید. آن سال سفارت قرقیزستان در عربستان افتتاح شد. 28 ژانویه 2008، سفر رسمی عدنان قارابایف وزیر امور خارجه قرقیزستان به پادشاهی عربستان سعودی انجام شد که اولین سفر در سطح وزیر امور خارجه در تاریخچه روابط دوجانبه قرقیزستان و عربستان کشور بود. طی این سفر ملاقات و جلسات سرنوشت‌ساز با مشارکت سران شاخه‌های مختلف حکومت عربستان سعودی، از جمله قوه‌های مقننه و مجریه و همچنین سران سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای صورت گرفت. در 17 مارس 2008، شاهزاده الولید بن طلال طی یک سفر کوتاه از بیشکک بازدید و با ایگور چودینوف نخست‌وزیر قرقیزستان دیدار کرد. ۸ – ۷ ژوئیه 2008، یک هیئت سعودی به ریاست سعد البداح، رئیس کمیسیون ملی اشتغال عربستان سعودی طی یک سفر کاری به بیشکک آمد و با عدنان قارابایف وزیر امور خارجه، توقْتوسون صبوروف معاون رئیس کمیته دولتی مهاجرت و اشتغال و تمیرخان صوبانوف معاون وزیر امور داخله قرقیزستان ملاقات کرد. هدف اصلی از این دیدار، بحث در مورد موضوع جذب نیروی کار از قرقیزستان به عربستان سعودی بود. ۲۴ – ۲۲ دسامبر 2008 و ۱۱ – ۷ ژانویه 2009 بیشکک میزبان نمایندگان وزارت نفت و منابع معدنی، وزارت بهداشت، وزارت آموزش عالی، وزارت کشاورزی، اداره کل آموزش حرفه‌ای، اداره کل گردشگری و میراث عربستان سعودی بود. هدف اصلی از سفر این هیئت بزرگ، آشنایی طرف سعودی با ظرفیت‌های قرقیزستان و بحث در مورد زمینه‌های امیدوارکننده همکاری‌های دوجانبه بود.

در مجموع پنج سالی را که قورْمان‌بِک باقی‌یف ریاست جمهوری قرقیزستان را بر عهده داشت، می‌توان سال‌های رشد و توسعه روابط سیاسی میان قرقیزستان و عربستان دانست. در آن بازه زمانی ریاست جمهوری قرقیزستان مانند سایر کشورهای منطقه، به ویژه تاجیکستان سیاست برقراری و توسعه همکاری با کشورهای عربی را راه انداخته بود. پس از انقلاب سال ۲۰۱۰ در قرقیزستان و سرنگون شدن دولت باقی‌یف و به قدرت رسیدن آلْماس‌بِک آتامبایف یک دوره توقف در این روابط اتفاق افتاد تا اینکه دوباره از سال ۲۰۱۳ از سر گرفت و حتی فعال‌تر شد.

در بازه زمانی 6 تا 9 می 2013، برای اولین بار روزهای فرهنگ عربستان در قرقیزستان برگزار شد. در ژوئیه 2013، عبدالرحمن بن سعید بن محمد الجمعه، سفیر فوق‌العاده و تام‌الاختیار عربستان سعودی استوارنامه خود را به آلماس‌بِک آتامبایف رئیس‌جمهور قرقیزستان تقدیم کرد. در بازه زمانی 12 تا 14 اوت 2013، یوسف البسام، نایب رئیس صندوق توسعه عربستان سعودی از قرقیزستان بازدید کرد. در جریان این سفر، دیدارهایی با ریاست جمهوری قرقیزستان برگزار شد و قرارداد وام پروژه بازسازی فاز ۳ بزرگراه «تراز- طلاس- سوسامیر» به مبلغ 10 میلیون دلار آمریکا امضا شد. در بازه زمانی 23 تا 25 سپتامبر 2013، دیدار رسمی عبدالله بن محمد بن ابراهیم آل الشیخ رئیس مجلس شورای عربستان از قرقیزستان برگزار شد. در جریان این بازدید، دیدارهایی بین رئیس مجلس شورای اسلامی و آلماس‌بِک آتامبایف رئیس‌جمهور، اصیل‌بِک جِیِن‌بِکوف رئیس مجلس و جانْتوتو ساتیبالْدی‌یف نخست‌وزیر قرقیزستان برگزار شد. در این دیدارها موضوعاتی در خصوص برگزاری سفرهای دوجانبه در سطح عالی، تقویت همکاری‌های بین‌پارلمانی، گسترش روابط تجاری و اقتصادی و پایه حقوقی دو کشور مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در اکتبر 2013، فهد بن سلیمان بالغنیم، وزیر کشاورزی عربستان از قرقیزستان بازدید کرد و با آلماس‌بِک آتامبایف رئیس‌جمهور و اصیل‌بِک جِیِن‌بِکوف رئیس مجلس دیدارهایی داشت و جلسه گسترده‌ای با حضور نمایندگان وزارتخانه‌های کشاورزی قرقیزستان و عربستان برگزار شد.

در بازه زمانی 7 تا 9 ژانویه 2014، شاهزاده خالد بن سعود بن خالد آل سعود، معاون وزیر امور خارجه عربستان سعودی از قرقیزستان بازدید کرد. در این بازدید، دیدارهایی با اصیل‌بِک جِیِن‌بِکوف رئیس مجلس، جانْتوتو ساتیبالْدی‌یف نخست‌وزیر، اِرْلان آبْدیلْدایف وزیر امور خارجه قرقیزستان و دیگران برگزار شد. همچنین در این سفر موافقتنامه عمومی بین قرقیزستان و عربستان و موافقتنامه مبادله زمین برای ساخت سفارتخانه‌های دو کشور امضا شد. 12 تا 13 مه 2014، هیئتی از قرقیزستان به سرپرستی اِرْلان آبْدیلْدایف وزیر امور خارجه قرقیزستان برای شرکت در اولین نشست مجمع اقتصادی عرب برای همکاری با کشورهای آسیای مرکزی و آذربایجان از عربستان سعودی بازدید کرد. در این مراسم وزرای امور خارجه، دارایی و اقتصاد کشورهای اتحادیه عرب، آسیای مرکزی و آذربایجان حضور داشتند. در چارچوب این سفر دیدارهای دوجانبه با رئیس مجلس شورا، وزیر امور خارجه و مدیر برنامه صادرات صندوق توسعه عربستان صورت گرفت.

27 فوریه 2019 چینْگیز آیْدارْبِکوف، وزیر امور خارجه قرقیزستان در شهر ریاض با ابراهیم بن عبدالعزیز العساف، وزیر امور خارجه عربستان در چارچوب اولین سفر رسمی در سطح وزیر خارجه قرقیزستان دیدار کرد. در بازه زمانی 15 تا 17 دسامبر، سورون‌بای جِیِن‌بِکوف، رئیس‌جمهوری قرقیزستان به دعوت سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، پادشاه عربستان سعودی، طی یک سفر رسمی از این کشور بازدید کرد. در این سفر دیدارهایی با سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، پادشاه عربستان سعودی انجام شد. طرفین مذاکراتی را در قالبی محدود و گسترده انجام دادند، چشم‌انداز همکاری‌های دوجانبه در زمینه‌های تجاری، اقتصادی، فرهنگی و بشردوستانه را مورد بحث و بررسی قرار دادند و در ادامه مذاکرات، تعدادی موافقت‌نامه دوجانبه با هدف تعمیق همکاری‌های مشترک بین قرقیزستان و عربستان سعودی امضا کردند. سورون‌بای جِیِن‌بِکوف در چارچوب این سفر رسمی با رئیس مجلس شورای عربستان، مدیر اجرایی صندوق توسعه عربستان و رئیس بانک توسعه اسلامی نیز دیدار و گفتگو کرد.

از آن زمان و به ویژه از آغاز دوران رهبری صادر جباروف که از اکتبر سال ۲۰۲۰ رئیس‌جمهور قرقیزستان است، روابط بین قرقیزستان و عربستان در همه حوزه‌ها رو به رشد است. سال ۲۰۲۲ پربارترین سال در تاریخچه همکاری‌ها این دو کشور بود. ظرف سال گذشته سفیر قرقیزستان در ریاض و سفیر عربستان در بیشکک هر کدام بیش از ده دیدار با مقامات عالی‌رتبه عربستان و قرقیزستان داشتند و هیأت‌های طرفین به صورت منظم به کشور همدیگر سفر کردند، از جمله اولین سفر رسمی وزیر امور خارجه عربستان به قرقیزستان در 21 مارس 2022 و سفر معاون وزیر سرمایه‌گذاری عربستان به قرقیزستان در ۳۰ نوامبر ۲۰۲.  قرار بود، سال گذشته سفر رسمی رئیس‌جمهور قرقیزستان به عربستان صورت گیرد، اما به دلایلی این رویداد برای سال ۲۰۲۳ موکول شد.

در مجموع، تاریخچه روابط سیاسی قرقیزستان و عربستان را می‌توان به چهار مرحله تقسیم کرد:

۱. از سال ۱۹۹۲ تا سال ۱۹۹۷. مرحله اول چندان موفقیت‌آمیز نبود، به دلیل اینکه قرقیزستان مرتکب اقدامی شد که از نظر حقوق بین‌الملل در سیاست بین‌الملل کاملاً غیرقابل قبول بود. قرقیزستان اورشلیم را به عنوان پایتخت تجزیه‌ناپذیر اسرائیل به رسمیت شناخت که اساساً با تمام قطعنامه‌های سازمان ملل متحد و قوانین بین‌المللی حاکم بر وضعیت حقوقی این شهر مغایرت داشت. چنین اقدامی باعث رکود کامل همه روابط با جهان عرب شد. دلیل این اقدام حقوقی بین‌المللی وزارت خارجه قرقیزستان تا به امروز نامعلوم است.

۲. از سال ۲۰۰۴ تا سال ۲۰۰۹. در این مرحله که تقریباً کاملاً زمان ریاست قورْمان‌بِک باقی‌یف بود، وزارت خارجه قرقیزستان موفق شد روابط بهتری با جهان عرب برقرار کند. اما همکاری جدی سیاسی و اقتصادی با کشورهای حوزه خلیج فارس به طور کلی و عربستان سعودی وجود نداشت. در عین حال، نباید تصور کرد که علت فقط انفعال طرف قرقیزی بود. پس از جلسات و گفتگوهای متعدد با محافل تجاری و مقامات عربستان در مورد توسعه همکاری‌های دوجانبه، کارشناسان قرقیزستان به این نتیجه رسیدند که سعودی‌ها خود مشتاق توسعه فعالانه روابط با کشوری کوچک در آسیایی مرکزی نیستند. به گفته آنها، دلایل زیادی برای این امر وجود داشت، از جمله وضعیت سیاسی و اقتصادی در عربستان، عدم حمایت قانونی از سرمایه‌گذاری خارجی در قرقیزستان و عدم درک ویژگی‌های خاص سیاست‌های خارجی پادشاهی‌های خلیج فارس در رهبری قرقیزستان.

۳. از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷. در این مرحله که دوره رهبری آلماس‌بِک آتامبایف بود، قرقیزستان حاصل زحمات دولت قبلی را برداشت و پایه‌ای محکمی برای همکاری‌های بعدی گذاشت. از ۹ موافقتنامه میان دو کشور، ۸ سند در همین مرحله به امضا رسیده بود.

۴. از سال ۲۰۱۹ تا امروز. در این مرحله که یک سال قبل از آمدن صادر جباروف آغاز شد، ما شاهد رشد و توسعه بیش از پیش روابط میان دو کشور هستیم و با توجه به پروژه‌های طرفین و ۱۵ سندی که در حال بررسی است، دامنه این همکاری‌ها باز هم گسترده‌تر خواهد شد.

در اواخر سال ۲۰۲۲ سفارت‌ها و وزارت‌های دو کشور موضوع سفر رسمی صادر جباروف، رئیس‌جمهور قرقیزستان به عربستان را مورد بررسی مفصل قرار دادند و انتظار می‌رود که در نیمه اول سال ۲۰۲۳ این سفر صورت بگیرد و مرحله جدید روابط دوجانبه را آغاز نماید.

 

بعد تجاری- اقتصادی

در حال حاضر سهم عربستان سعودی در مبادلات تجاری قرقیزستان کم و تقریباً معادل ۱ درصد از حجم کل مبادلات کشور است. در بازه زمانی ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ حجم مبادلات تجاری 2.5 برابر افزایش و در سال 2016 23.1 درصد کاهش یافت و به ۱ میلیون دلار آمریکا رسید. در آن سال صادرات قرقیزستان به عربستان 40 درصد کاهش و واردات 11.1 درصد افزایش یافت.

از سال 2016 تا 2022 مبادلات تجاری روند مثبت و افزایش 77 درصدی (از 648.6 هزار دلار به 1.15 میلیون دلار آمریکا) داشته است. صادرات قرقیزستان به عربستان در این دوره عمدتاً شامل میوه‌های تازه و خشک، لوبیا، عسل، آجیل، سبزیجات و غیره بوده است. در این دوره واردات از عربستان به قرقیزستان نیز 61.3 درصد افزایش داشت (افزایش از 346.5 هزار دلار به 558.1 هزار دلار) که شامل خرمای تازه، دارو، محصولات پلاستیکی (پلی‌اتیلن)، فرش، ملافه و سایر کالاها بود.

با این وجود، همکاری‌های تجاری و اقتصادی قرقیزستان و عربستان به طور تدریجی و پیوسته در حال توسعه است و بازدیدهای رسمی منظم هیئت‌های دو کشور دلیل این گفته‌هاست. ماه مارس 2017 در شهر ریاض، در اولین نشست کمیته مشترک همکاری قرقیزستان و عربستان طیف گسترده‌ای از موضوعات همکاری در زمینه اقتصاد، تجارت، سرمایه گذاری، کار، بهداشت، محیط زیست، صنعت، استانداردسازی، هوانوردی، انرژی، روابط کنسولی، مهاجرت، کشاورزی، منابع آب، آموزش عالی، ورزش، علم و فناوری از طریق محافل تجاری دو کشور و غیره مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

قرقیزستان و عربستان در ادامه تقویت و توسعه روابط، در سال 2019 پروتکل همکاری را امضا کردند. این پروتکل زمینه‌های همکاری مانند تجارت، امنیت، انرژی، بهداشت و درمان، حوزه‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری و همچنین گردشگری را پوشش می‌دهد. علاوه بر همکاری‌های دوجانبه، قرقیزستان و عربستان به صورت چندجانبه در چارچوب سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل، سازمان تجارت جهانی و بانک توسعه اسلامی همکاری نزدیک دارند.

جلسات برای جذب سرمایه‌گذاری در قرقیزستان به طور منظم برگزار می‌شود. همچنین به صورت مستمر کار برای جذب گردشگر به قرقیزستان در حال انجام است. گردشگری بخش بسیار جذابی برای تقویت روابط تجاری در بخش خدمات می‌باشد. در حال حاضر مذاکراتی برای افتتاح پرواز مستقیم به منظور افزایش تعداد گردشگران از عربستان به قرقیزستان که سالانه بیش از 12000 نفر هستند، در حال انجام است.

در راستای تعمیق و تحکیم روابط تجاری- اقتصادی ۲۷ فوریه ۲۰۲۲، همایش تجاری دو کشور در عربستان برگزار شد. در این مراسم، برای طرف سعودی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در قرقیزستان و ظرفیت صادراتی این کشور ارائه شد. در این همایش تجاری بیش از 120 شرکت‌کننده از جمله مقامات بلندپایه و نمایندگان 45 شرکت قرقیزی و ۶۵ شرکت عربی فعال در حوزه‌های کشاورزی، انرژی، صنعت، فناوری و گردشگری حضور داشتند.

17 فوریه 2022، صادر جباروف، رئیس‌جمهور قرقیزستان، هیئتی از صندوق توسعه عربستان سعودی به ریاست سعود الشمری، مدیر کل دپارتمان تعاملات آسیا را پذیرفت. طرفین در مورد پروژه‌های سرمایه‌گذاری فعلی و برنامه‌ریزی شده بحث و گفتگو کردند. رئیس‌جمهور تأکید کرد که صندوق توسعه عربستان از توسعه اقتصادی قرقیزستان حمایت قابل توجهی می‌کند، از جمله اجرای تعدادی پروژه‌ها در زمینه کشاورزی، بهداشت و درمان، آبیاری و جاده و ساخت مدارس. طرفین همچنین موضوعات همکاری در چارچوب برنامه مسکن «خانه من» برای سال‌های ۲۰۲۶ – ۲۰۲۱ را مورد بحث قرار دادند و امکان همکاری با صندوق توسعه عربستان در اجرای آن را بررسی نمودند.

در سال 2022 قرقیزستان و عربستان سی‌امین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک را جشن گرفتند. در ارتباط با این سالگرد، در ماه اکتبر در بیشکک میزگرد «قرقیزستان و عربستان سعودی: مشارکت برای توسعه» برگزار شد.

دولت عربستان از زمان استقلال قرقیزستان برنامه‌های توسعه‌ای را که در این کشور اجرا می‌شوند، از طریق صندوق توسعه عربستان تامین مالی می‌کند. این برنامه‌ها شامل تعدادی از پروژه‌ها در زمینه‌هایی جاده‌سازی، بهداشت، آموزش و غیره است. از جمله کمک‌های عربستان به قرقیزستان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

·        در سال 2012 صندوق توسعه عربستان 10 میلیون دلار وام برای احداث بزرگراه «تاراز – تالاس» اعطا کرد.

·        در ژانویه 2014 عربستان ۱۵۰ هزار دلار برای ساخت نمازخانه در ساختمان پارلمان قرقیزستان اختصاص داد.

·        در ژانویه 2014 عربستان ۳ میلیون دلار برای ساخت سفارت قرقیزستان در ریاض اختصاص داد.

·        در می 2017 صندوق توسعه عربستان سعودی سه قرارداد وام با طرف قرقیزستان امضا کرد: اولی به مبلغ 30 میلیون دلار برای ساخت مدارس، دومی به مبلغ 30 میلیون دلار برای نوسازی بیمارستان کودکان در بیشکک، و سومی به مبلغ 20 میلیون دلار برای تامین مالی جاده شمال جنوب.

·        در سال ۲۰۱۷ صندوق توسعه عربستان وام 35 میلیون دلاری برای تامین مالی ساخت جاده کمربندی ایسیق‌کول اعطا کرد.

·        در سال 2018 صندوق توسعه عربستان وام 30 میلیون دلاری برای تامین مالی شبکه‌های آبرسانی و فاضلاب روستایی اعطا کرد.

 

بعد فرهنگی و بشردوستانه

در بازه زمانی ۶ تا ۹ می ۲۰۱۳ روزهای فرهنگ عربستان در قرقیزستان در مرکز فرهنگی اصلی بیشکک برگزار شد. در چارچوب این روزها، کنسرتی در فیلارمونیک، کنسرتی در میدان مرکزی و نمایشگاهی در موزه ملی هنرهای تجسمی برپا شد.

در بازه زمانی 22 تا 26 نوامبر 2016 برای اولین بار روزهای فرهنگ قرقیزستان در عربستان در شهرهای ریاض و جده برگزار شد. از طرف قرقیزی هیئت 36 نفره به ریاست وزیر فرهنگ، اطلاعات و گردشگری شرکت کرد. این رویداد در چارچوب سال تاریخ و فرهنگ در قرقیزستان و به افتخار بیست و پنجمین سالگرد استقلال کشور برگزار شد و شامل اجرای کنسرت‌ها و نمایش فیلم‌ها بود. در چارچوب همان روزهای فرهنگی نشست دوجانبه بین وزیر فرهنگ، اطلاعات و گردشگری قرقیزستان و وزیر فرهنگ و اطلاعات عربستان برگزار شد و در نتیجه آن قرار شد فیلم‌های مستند و کتاب در مورد قرقیزستان و عربستان سعودی برای آشنایی با سنت‌ها، آداب و رسوم، منابع طبیعی و ظرفیت‌های گردشگری دو کشور این کشور ساخته و چاپ شود، و این طرح بعداً عملی شد. در حاشیه روزهای فرهنگ قرقیزستان در عربستان، نشستی بین رئیس کتابخانه ملی قرقیزستان و رئیس کتابخانه ملی عربستان برگزار شد که در نتیجه آن تفاهمنامه همکاری در حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی به امضا رسید و بر اساس آن عربستان در همان سال 50 هزار دلار برای ایجاد مرکز فرهنگ و مطالعات عربستان سعودی در کتابخانه ملی قرقیزستان اعطا کرد.

          از جمله کمک‌های بشردوستانه عربستان به قرقیزستان می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

·        در سال 2015 عربستان از طریق هلال احمر چهار مرکز پزشکی با هزینه تخمینی ۳ میلیون دلار در بیشکک، ایسیک‌کول و دو مرکز در استان اوش افتتاح کرد.

·        در ژوئن 2016 مرکز امداد و نجات و کمک‌های بشردوستانه ملک سلمان 100 تن کمک‌های بشردوستانه را با سه هواپیما به زلزله‌زدگان استان اوش جمهوری قرقیزستان رساند.

·        در سال ۲۰۲۰ مرکز امداد و نجات ملک سلمان برای کاهش تأثیرات همه‌گیری ویروس کرونا 500 هزار دلار در قالب تجهیزات پزشکی به قرقیزستان کمک کرد.

·        در نوامبر 2021 صندوق بین‌المللی بشردوستانه ملک عبدالله بن عبدالعزیز با همکاری بانک توسعه اسلامی 5 کلینیک پزشکی سیار، تریلر و آمبولانس تحت برنامه «فاعل الخیر» تقدیم کرد.

·        در می 2022 مرکز امداد و نجات و کمک‌های بشردوستانه ملک سلمان 25 تن خرما اهدا کرد.

·        در سال ۲۰۲۲ صندوق توسعه عربستان 3.79 میلیون دلار برای تجهیز تعدادی از مراکز پزشکی و ایجاد و تجهیز منطقه قرنطینه حیوانات کمک مالی اعطا کرد.

با توجه به توسعه بیش از پیش همکاری سیاسی قرقیزستان و عربستان وزرای خارجه دو کشور که در ماه مارس سال ۲۰۲۲ در بیشکک ملاقات کردند، به توافق رسیدند که در سال ۲۰۲۳ در بیشکک مرکز فرهنگی قرقیزی- عربی به منظور رساندن روابط دوجانبه به سطح مشارکت راهبردی ساخته و در چارچوب روزهای فرهنگی عربستان در قرقیزستان افتتاح شود.

بعد آموزشی

در اواسط دهه ۱۹۹۰ بنیاد خیریه «طیبه» یک دانشکده در بیشکک داشت. این دانشکده از عربستان سعودی سرمایه‌گذاری می‌شد، هرچند اکثر مطلق اساتید آن مصری و فارغ‌التحصیلان دانشگاه الازهر بودند. دانشجویانی که در این مؤسسات تحصیل می‌کردند، اکثراً از خانواده‌های کم‌درامد بودند و از یک سری مزایا برخوردار بودند، از جمله شهریه پرداخت نمی‌کردند، بهترین دانشجویان برای دوره‌های دانش‌افزایی به دانشگاه الازهر به قاهره و برای تکمیل تحصیل به دانشگاه ام‌القری به مدینه اعزام می‌شدند و اما آنهایی که ظرفیت بیشتری داشتند، در همان کشور میزبان با کمک بنیاد «طیبه» وارد بهترین دانشکده‌های بهترین دانشگاه‌ها می‌شدند تا در آینده مبلغ ایده‌ها و افکار عربستان باشند.

البته، باید گفت که فعالیت بنیاد خیریه «طیبه» با وجود اینکه رسمی بود و معلمان درس‌های غیر عربی از شهروندان کشورهای میزبان بودند و خیلی هم به دین علاقه نداشتند، اهداف اصلی آنها همیشه پنهان و نهفته بود. درس‌هایی که به زبان عربی مربوط بود، مانند صرف و نحو و اسالیب و طرق التدریس، همیشه با ذکر آیات و احادیث و روایات و شرح و تفسیر آن برگزار می‌شد. اساتید عرب در خانه‌های خود و خانه‌های دانشجویان ممتاز که خود عرب‌ها برایشان اجاره می‌کردند، درس‌های اضافی برگزار می‌کردند.

در اواخر سال ۲۰۰۴ فعالیت «طیبه» در قرقیزستان رسماً ممنوع شد. آنگاه رهبران این بنیاد در جده تصمیم گرفتند که عنوان حامی مالی دانشکده را تغییر نام دهند. با این کار آنها بدون مشکلی به کار خود ادامه دادند تا اینکه آلمازبِک آتامبایف رئیس‌جمهور قرقیزستان در سال ۲۰۱۳ تصمیم بر بستن دانشکده زبان عربی دانشگاه دولتی معماری بیشکک گرفت. پس از این، اکثر اساتید زبان عربی که از مصر و اردن بودند، در سایر دانشگاه‌های بیشکک استخدام شدند و برخی از آنها هنوز هم مشغول تدریس هستند. سپس در سال ۲۰۱۴ حامی مالی «طیبه» در بیشکک یک مرکز آموزشی بزرگ ساخت که طی سال‌های فعالیت خود خدمات آموزشی رایگان می‌دهد، از زبان عربی گرفته تا مدیریت و بازاریابی.

در همان اواسط دهه ۱۹۹۰ یک سازمان بین‌المللی دیگر وارد قرقیزستان شد که «مجمع جهانی جوانان مسلمان» نام دارد و متعلق به عربستان سعودی است. این سازمان به شکل رسمی‌تر کار و بیشتر با دانشگاه‌های دولتی علوم انسانی همکاری می‌کرد، از جمله دانشگاه دولتی بیشکک و دانشگاه ملی قرقیزستان. «مجمع جهانی جوانان مسلمان» از لحاظ مال و اعتبار بهتر از بنیاد خیریه «طیبه» بود.

دفتر نمایندگی «مجمع جهانی جوانان مسلمان» در بیشکک با «طیبه» همکاری می‌کرد. نمایندگان این مجمع نیز اکثراً مصری بودند. فعالیت آنها بیشتر روی کمک به دانشجویان، خانواده‌های فقیر، برگزاری اردوها برای دانشجویان متمرکز بود و هست. در حال حاضر نماینده این مجمع در بیشکک یک مصری است و سطح کار آن خیلی رشد کرده است. با توجه به اینکه این مجمع کمک‌های بشردوستانه زیادی به قرقیزستان کرده است، از جمله ساخت و ساز مساجد، مراکز آموزشی، خانه‌های بهداشت و... در سراسر کشور، برنامه‌های آن با حضور شهرداران، وزیران و حتی نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور برگزار می‌شوند.

بنیاد خیریه «السنابل» نیز از اواسط دهه ۱۹۹۰ در قرقیزستان فعالیت دارد و رئیس آن هم مصری است. تمرکز فعالیت این بنیاد کاملاً بر حوزه اجتماعی است. ظرف ۵ سال اخیر «السنابل» ده‌ها ماشین آمبولانس و تجهیزات پزشکی به وزارت بهداشت، صدها لپ تاپ به وزارت آموزش، صدها مساجد به مفتیات و... تقدیم کرده است.

این سه سازمان در اثنای ۲۵-۲۰ سال اخیر همکاری بسیار خوبی با هم داشتند که نتیجه آن آموزش و پرورش یک نسل وفادار به اسلام و کشورهای عربی است و خیلی از فارغ‌التحصیلان آنها در حال حاضر در نهادهای دولتی قرقیزستان در منصب‌های خوب کار می‌کنند، از جمله مشاور وزیر آموزش، معاون اداره کل امور ادیان، معاون دپارتمان وزارت خارجه، معاون سازمان صدا و سیما. همه این سازمان‌ها باعث این شده‌اند که مردم قرقیزستان نظر بسیار مثبت به هرچه عرب و عربی است، دارد.

 

بعد نظامی

همکاری قرقیزستان و عربستان در بعد نظامی تاریخ چندانی ندارد. مهم‌ترین رویداد در این حوزه در ماه ژانویه ۲۰۲۳ اتفاق افتاد. در تاریخ 18 تا 20 ژانویه وزیر دفاع قرقیزستان با رئیس ستاد کل ارتش عربستان سعودی در بیشکک دیدار کرد. طرفین در مورد همکاری‌های دوجانبه در حوزه نظامی و چشم‌انداز تعامل بین ادارات دفاعی گفتگو کردند. آنها تأکید کردند که این سفر به توسعه همکاری‌های نظامی بین دو کشور کمک خواهد کرد. در اثنای این سفر رئیس ستاد کل ارتش عربستان با دبیر شورای امنیت، روسای وزارتخانه‌ها و ادارات نیز دیدار و از موسسه نظامی نیروهای مسلح قرقیزستان و بیمارستان نظامی پادگان بیشکک بازدید خواهد کرد. هیئت نظامی خارجی به دعوت طرف قرقیزی وارد قرقیزستان شد و این اولین سفر رهبری نظامی عربستان سعودی به این کشور می‌باشد.

تحلیل و جمع بندی:

با در نظر گرفتن روند طی شده در حوزه های مختلف تعاملات دو کشور عربستان و قرقیزستان و تلاش های اخیر عربستان در گسترش نفوذ و حضور در منطقه آسیای مرکزی در سال های اخیر، به نظر می رسد می بایست توجه و تمرکز بیشتری بر فعالیت های این کشور در قرقیزستان داشت. به ویژه اینکه عربستان در سال های گذشته با استفاده از نفوذ و فعالیت بنیادهای آموزشی طیبه، مجمع جوانان مسلمان و بنیاد السنابل در محیط های علمی و دانشگاهی و پرورش نسلی از جوانان علاقه مند و دوستدار عربستان و گسترش نفوذ اجتماعی این کشور در جامعه قرقیزستان، و همچنین انجام فعالیت های بشردوستانه و خیریه، چهره مثبتی از خود به نمایش گذاشته و اکنون آماده بهره برداری از سرمایه گذاری های مادی و معنوی خود در قرقیزستان هستند.

 

 

ترجمه مطالب: جاوید میرزایف

تهیه و تنظیم: رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در قرقیزستان

1 بهمن 1401

منابع:

https://www.president.kg/ru

https://www.gov.kg/ru

https://embassies.mofa.gov.sa/sites/Kyrgyzstan/AR/Pages/default.aspx

http://nlkr.gov.kg/

https://kabar.kg/

https://kg.akipress.org/

https://24.kg/