نویسنده: بایرجان ماخانف

تاریخ : 14/4/1402

سه سال گذشته، یک برنامه دولتی برای اجرای سیاست زبان در جمهوری قزاقستان برای یک دوره 5 ساله از سال  2020 تا 2025 تصویب شد. وزارت آموزش و پرورش به عنوان مسئول اجرای آن تعیین گردید، اما پس از تفکیک، این وظیفه به وزارت علوم و آموزش عالی واگذار شد. اخیراً این وزارتخانه در وبسایت رسمی خود گزارشی را در مورد اجرای فعالیت‌های پیش‌بینی‌شده در برنامه برای سال 2022 منتشر کرده است.

یکی از شاخص‌های اصلی که نشان می‌دهد برنامه دولتی چقدر موفق عمل می‌کند، نسبت جمعیتی است که به زبان دولتی یعنی قزاقی صحبت می‌کنند. در سال 2020، این شاخص توسط تهیه‌کنندگان سند 5/90٪ برآورد شد. سال گذشته قرار بود این رقم به 92 درصد برسد که بر اساس اطلاعات مندرج در سایت وزارت علوم و آموزش عالی هدف‌گذاری درست بود و به اهداف ترسیم شده دست یافتیم. حال می‌توانیم از این نتایج خوشحال باشیم، اما یک نکته وجود دارد.

در ماه اکتبر 2022، دفتر آمار ملی نتایج خلاصه سرشماری عمومی جمعیت سال 2021 را منتشر کرد. همانطور که در آن زمان ذکر شد، تنها 80/1 درصد از ساکنان کشور اعلام کردند که زبان قزاقی را می‌دانند. هنگام آماده کردن برنامه دولتی، نویسندگان آن گفتند که در سال 2018 نسبت افرادی که زبان قزاقی را می‌دانستند 85/9 بود و یک سال بعد به نظر آنها باید به 90 درصد می‌رسید. تفاوت بین زمان شروع آماده کردن سند و آنچه سرشماری عمومی نشان داد بیش از 10 درصد بود. از نظر جمعیت، این عدد بسیار زیاد است.

احتمالاً شهروندان جمهوری قزاقستان که تقریباً 20 درصد آنها در طول سرشماری اظهار نمودند که به زبان قزاقی صحبت نمی‌کنند و نویسندگان برنامه دولتی نظرات کاملاً متفاوتی در مورد مفهوم دانستن زبان دارند. اکنون معلوم می‌شود که اطلاعات مردم و دولت متفاوت است. آیا در چنین شرایطی می‌توان حداقل نوعی سیاست دولتی مؤثر در حوزه زبان انجام داد؟ و اگر قزاقستانی‌ها اطلاعات متفاوتی از وزارتخانه و اداره ملی سرشماری دریافت کنند، آیا به آن اعتماد خواهند کرد؟

طبق برنامه دولتی، برای دوره 2021 تا 2025، حجم جمعیتی که به زبان قزاقی صحبت می‌کنند باید از 91 به 95 درصد افزایش یابد؛ یعنی با افزایش سالانه یک درصدی. گزارش حاصل از اطلاعات مربوط به نتایج سال 2022 حاکی از دستیابی به نقطه عطف 92 درصدی تعیین‌شده برای سال جاری است.

این بیانیه با اشاره به نتایج یک "مطالعه جامعه‌شناختی و تحلیلی" همراه است که توسط NEWGROUP.kz LLP  به درخواست کمیته سیاست زبان وزارت علوم و آموزش عالی جمهوری قزاقستان انجام شده است. به گفته همین وزارت، 90/4 درصد قزاقستانی‌ها به زبان روسی صحبت می‌کنند، یعنی کمتر از زبان قزاقی. آیا باید به این اعداد اعتماد کنیم؟

اطلاعات دیگری نیز وجود دارد: 59/5درصد از پاسخ‌دهندگان (بر اساس نتایج همان "مطالعه جامعه‌شناختی و تحلیلی") به زبان قزاقی مسلط هستند، یعنی می‌توانند بخوانند و بنویسند، 20/5 درصد دیگر به خواندن و صحبت کردن مسلط هستند، اما نمی‌توانند خوب بنویسند. نکته آخر را با توجه به اینکه امروزه بسیاری، به ویژه جوانان، از سواد نوشتن پایینی حتی به زبانی که در مدرسه خوانده‌اند برخوردارند، می‌توان نادیده گرفت. با این حساب در مجموع 80 درصد از کل جمعیت باید به زبان قزاقی صحبت کنند. بر اساس داده‌های سرشماری عمومی اخیر، نسبت قزاق‌ها به تفکیک ملیت در کشور ما حدود 70 درصد است. پس باید بتوان گفت تقریباً تمام قزاق‌های مقیم قزاقستان به خواندن و برقراری ارتباط به زبان دولتی مسلط هستند.

به گفته این وزارتخانه، دانش‌آموزان کلاس‌های غیرزبان‌قزاقی (یعنی کلاس‌هایی که دانش‌آموزان در آن به زبان روسی‌ درس می‌خوانند) که می‌توانند به زبان قزاقی در سطح B2 صحبت کنند، افزایش یافته است. سطح B2 چهارمین سطح از شش سطح مقیاس رایج‌ اروپایی در ارتباط با شایستگی‌های زبان است. این بدان معنی است که فرد محتوای کلی متون پیچیده را درک می‌کند، در برقراری ارتباط به زبان مادری مشکلی ندارد، سرعت خوبی در صحبت کردن دارد، می‌تواند پیام‌های دقیق و واضحی در مورد موضوعات مختلف ارائه دهد و به راحتی نظر خود را در مورد یک موضوع خاص بیان کند.

بر اساس گزارش وزارت علوم و آموزش عالی، در طی دو سالی که از شروع برنامه دولتی می‌گذرد، نسبت فارغ‌التحصیلان مدارس غیرزبان‌قزاقی که به زبان دولتی در سطح B2 صحبت می‌کنند، بیشتر شده است. بیش از یک و نیم بار یعنی از 30 تا 46/7 درصد. اگر این درصد حفظ شود، تا پایان سال 2025 به 63 تا 64 درصد خواهد رسید، در حالی که هدف برای سال پایانی 55 درصد است.

رشد سهم محتوا به زبان قزاقی در رسانه‌های دولتی نیز سریعتر از سند برنامه‌ریزی‌شده است: به جای 76 درصد، سال گذشته به 83 درصد رسید. به ویژه، در اکثر کانال‌های تلویزیونی نظیر "قزاقستان" و "بالاپان" که بخشی از شرکت تلویزیونی "قزاقستان" هستند، سهم برنامه‌ها به زبان قزاقی از 84/6 تا 100 است و در کانال‌های تلویزیونی خبرگزاری «خبر»  از 52/2 به 79/5 درصد رسیده است.

با توجه به انتشارات چاپی، این رقم به 85 درصد رسید و برای منابع اینترنتی تا 87 درصد افزایش یافت.

این وزارتخانه در مورد استفاده از زبان قزاقی در بخش خدمات عمومی از جمله موسسات آموزشی و پزشکی، فروشگاه‌های خرده‌فروشی، بانک‌ها، حمل‌ونقل عمومی، آرایشگاه‌ها و همچنین نمایش در سینما و موارد دیگر، می‌گوید که در این راستا تمامی کارهای لازم ادامه دارد.

پرداختن به تمام نکات گزارش 60 صفحه‌ای وزارت علوم و آموزش عالی منطقی نیست. صرفاً می‌توان گفت که بخش قابل‌توجهی از آنها محقق‌نشده باقی مانده است. اساساً اینها  مواردی هستند که به نوعی با تغییر خط سیریلیک به خط لاتین مرتبط‌اند. مردم به یاد دارند که در ژوئن سال گذشته رئیس‌جمهور قزاقستان از اقداماتی که تا به امروز در این راستا انجام شده است به شدت انتقاد کرد و آن را «تمسخر زبان ما» خواند. پس از آن تاکید کرد که در اصلاح الفبا نباید عجله کرد و دستور بر جدی گرفتن آن داد.

اما ظاهرا مقامات علاقه خود را به این ایده از دست داده‌اند. بله، و در خود جامعه قزاقستان در مورد لاتینی شدن خط ما وحدت‌نظر وجود ندارد.  مهمتر از همه، هنوز هیچ استدلال قانع‌کننده‌ای به نفع تغییر الفبای جدید ارائه نشده است. با این حال، کار در این راستا ادامه دارد و بودجه قابل‌توجهی از طرف دولت به آن اختصاص یافته است.

منبع

https://qmonitor.kz/society/4899