نادژدا ولادیمیروا کولیکووا[1]

" خانواده زندگی می‌آورد، خانواده خوشبختی می‌آورد اما هر خانواده اول از همه، یک موضوع مهم با اهمیت ملی‌ست." آنتون سمیونوویچ ماکارِنکو؛ نویسنده دوران شوروی

نهاد خانواده در شرایط مدرن

در شرایط افزایش تشدید درگیری‌های نظامی و انجام یک جنگ ترکیبی علیه روسیه (از جمله تخریب ارزش‌های سنتی خانوادگی و پیوندهای معنوی و اخلاقی جامعه از درون کشورها) نقش خانواده به عنوان اساس دولت به شدت در حال رشد است، بنابراین حمایت خانواده امروز به موضوعی با اهمیت ویژه ملی تبدیل می‌شود.[2] چالش‌های تاریخی که باید به آنها پاسخ کافی داد، شرایط ویژه‌ای را برای زندگی هر خانواده و کل کشور به عنوان یک کل ایجاد می‌کند. چالش‌های امروز روسیه ذیل وضعیت جمعیت‌شناسی عبارت است از: رشد کم جمعیت کشور (به ویژه در مناطق دورافتاده)، تغییرات جمعیتی ساختاری (از جمله حفره‌های جمعیتی مورد انتظار به دلیل زاد و ولد پایین که پس از بحران اوکراین عمیق‌تر خواهد شد)، پیری جمعیت، افول سطح سلامت ملت (از جمله پیامدهای اپیدمی کووید)، عدم کنترل مهاجرت و غیره. همه این چالش‌ها که در پس زمینه و در شرایط بحران تمدن جهانی تحقق می‌یابد، نیاز به انتخاب یک مدل جدید گذار جامعه به مرحله جدیدی از توسعه خود، تغییرات در ژئوپلیتیک توازن قوا و تقابل جهانی، تعمیق اقتصادی بحران‌ها و دخالت روسیه در درگیری‌های نظامی دارد. همه اینها در نهایت نه تنها منجر به افزایش بار اجتماعی بر دوش دولت می‌شود، بلکه تهدیدهای جدیدی با ماهیت اجتماعی-سیاسی ایجاد می‌کند، و با توجه به فعالیت‌های خرابکارانه «غرب جمعی» در جامعه روسیه، افزایش تهدیدهای اجتماعی جدی است و تنش و قشربندی بیشتر جامعه[3]دوران مدرن، با بحران‌های سیستمی مشخصه دوره گذار، شکل گرفته و چالش‌های جدید برای خانواده‌های دارای فرزند به طور فزاینده‌ای بیشتر می‌شود. اکنون نسلی را تربیت می‌کنیم که در شرایط مرفه‌تر  زندگی کرده و بزرگ شده‌اند. چالش‌های خانواده‌های دارای فرزند عبارتند از: چالش‌های اجتماعی و اقتصادی بی‌ثباتی فرآیندهای جمعیتی، کاهش درآمد واقعی و افزایش هزینه‌های نگهداری از فرزندان، عدم وجود ضمانت در مورد آینده، تغییر شیوه‌های سنتی زندگی خانوادگی و غیره.

درک خانواده (و بنابراین نگرش نسبت به ازدواج، زایمان، روابط خانوادگی و غیره) امروز دستخوش تغییر چشمگیر شده است. خانواده سنتی؛ اتحاد زن و مرد، یک نهاد اجتماعی، یک واحد اساسی جامعه و اساس دولت است که با علائم داوطلبانه بودن ازدواج و حضور قانونی مشخص می‌شود. در این امر، جامعه معنوی و فرهنگی، حفظ مشترک اقتصاد خانواده، تمایل به زایمان و تولید مثل، تمایل به رشد، اجتماعی شدن و تربیت فرزندان قابل توجه است. خانواده پست مدرن در حال حاضر به عنوان یک جامعه مدنی ناپایدار تلقی می‌شود که مکانیسم‌هایی را برای کمک متقابل و یا مشترک به اجرا درمی‌آورد و مبهم بودن مواردی نظیر عمومیت یا اختلاف منافع و شغل، رسمیت ازدواج یا زندگی و مدیریت جداگانه، بودجه مشترک یا جداگانه خانواده، مشارکت یا اجتناب متناوب از مشارکت در تربیت فرزندان، مدیریت و مشخص می‌شود.

اکنون پیرامون مشارکت در تربیت فرزندان در غرب، به وضوح دگرگونی قابل توجهی در نهاد خانواده در حال رخ دادن است که به عنوان یک هنجار بر جامعه تحمیل می‌شود؛ ازدواج همجنس، ازدواج موقت، آزمایشی و ازدواج‌های مشترک که در آن تعداد قالب‌های خانوادگی با افزایش تعداد مجموعه‌های جنسیتی، فقط افزایش خواهد یافت. این تهدیدی واقعی برای نهاد خانواده و برای کشور ما ایجاد می‌کند. به طور فزاینده‌ای پیش‌بینی‌های کارشناسان می‌گوید؛ نهاد پدری و مادری در آینده قابل پیش‌بینی، ممکن است به رسمیت محض تبدیل شود.[4]

خانواده یک نهاد اجتماعی است که در هر نوع خاص تاریخی از جامعه، سنت‌ها و ویژگی‌های خود را دارد؛ پیش صنعتی، صنعتی و فراصنعتی. این نهاد، مانند سایر نهادهای اجتماعی، تکامل می‌یابد و سعی می‌کند خود را با تغییرات اجتماعی-اقتصادی، سیاسی و تکنولوژیک سازگار کند. روش‌های تولید، اشکال مالکیت، نهادهای اجتماعی، رژیم سیاسی، فرهنگ و شیوه زندگی در حال تغییر است و بر این اساس، تغییرات جمعیتی در ساختار اجتماعی جامعه ایجاد می‌شود. با ظهور پدیده غنی و فقیر، با کاهش دسترسی اکثر خانواده‌ها به مزایای اجتماعی و فرصت‌های منابع، با فروپاشی سیستم قبلی حمایت از خانواده‌ها و دوران کودکی، با از بین‌رفتن ایدئولوژی، پیوندهای معنوی و فرهنگ، باید بپذیریم تعداد زیادی خانواده نه تنها از نظر مادی، بلکه از نظر معنوی و اخلاقی نیز در محرومیت قرار می‌گیرند.

می‌توان گفت امروزه شرایط زندگی خانواده‌های روسی دستخوش تغییرات قابل توجهی شده است. اول آنکه، به دلیل افزایش تعداد تهدیدات مختلف برای ایمنی دوران کودکی، شرایط ناکافی منابع برای اکثر خانواده‌ها و تضمین رشد فرزندان، تخریب سنت‌های خانوادگی و هر فرد خانواده و به طورکلی، گسترش بیماری‌های روحی و اخلاقی در خانواده‌های فرزنددار دارای پایگاه اجتماعی پایین و سطح پایین رشد فرهنگی، این تغییرات را ایجاد کرده است.

بنابراین بدیهی است که در این شرایط، سیاست عمومی خانواده باید در جهت تحکیم تلاش دولت و جامعه و ایجاد فضای نهادی مطلوب باشد. چنین فضایی تنها در شرایط زیر ایجاد می‌شود: نقش نهاد خانواده در دولت را بازنگری کنیم، به تغییراتی که در خانواده مدرن روی می‌دهد توجه کنیم، تلاش خود را بر خانواده به عنوان موضوع جدایی‌ناپذیر روابط اجتماعی متمرکز نماییم. با اجرای تعامل شبکه‌ای (خوشه‌ای) با هماهنگی فعالیت‌های اجباری، محیط‌های اجتماعی خودارتقا دهنده[5]را ایجاد کنیم. لازم به ذکر است که دستور کار خانواده در سال‌های اخیر به شدت در زندگی دولتی و عمومی جا افتاده است و امروزه نقش نهاد خانواده در کشور ما  ارزش و معانی جدیدی پیدا می‌کند.

 موهبتی که در قانون اساسی جدید وجود دارد، ارزش‌های سنتی و درک پیوندهای خانوادگی را به عنوان یک رابطه ثابت بین زن و مرد (در مقابل «مدل‌های» خانواده نوپای غربی اعلام می‌کند) به تدریج افزایش می‌دهد. تقابل جهانی عمیق‌تر می‌شود و خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی و به عنوان واحد اساسی دولت در حال حاضر، موضوع اصلی و استراتژیک مهم مورد توجه و مراقبت دولت تلقی می‌شود که تمرکز بر آن امکان ایجاد سیاست‌های اجتماعی، خانوادگی و جمعیتی متفاوت را به صورت سیستماتیک و هدفمند فراهم می‌آورد.

چنین تمرکز و توجهی را تنها در صورتی می‌توان تضمین کرد که نهادهای عمومی ویژه‌ای ایجاد و توسعه دهیم که به ما امکان می‌دهد نه تنها خانواده را به عنوان یک موضوع جداگانه کار برجسته کنیم، بلکه منابع حمایتی را نیز با در نظر گرفتن موقعیت اجتماعی، رفاه مادی، چرخه زندگی و موقعیت‌های خاص هر خانواده متمرکز نماییم. ما پیش‌تر چنین تجربه‌ای داریم و خوشحالیم که آن را به خوانندگان خود ارائه می‌دهیم.

سیاست عمومی خانواده باید در جهت تحکیم تلاش دولت و جامعه و ایجاد فضای نهادی مطلوب باشد. چنین فضایی تنها در شرایط زیر ایجاد می‌شود: نقش نهاد خانواده در دولت را بازنگری کنیم، به تغییراتی که در خانواده مدرن روی می‌دهد توجه کنیم، تلاش خود را بر خانواده به عنوان موضوع جدایی‌ناپذیر روابط اجتماعی متمرکز نماییم و محیط‌های اجتماعی خود را با اجرای تعامل شبکه‌ای (خوشه ای )و هماهنگی فعالیت‌های اجباری ایجاد کنیم.

خوشه‌های خانوادگی: اولین نتایج مثبت

بیش از چهار سال پیش، با شروع یک ابتکار از انجمن سازمان‌های حمایت از خانواده (به ریاست فیلینا ماریا لئونیدوونا)، که از صندوق کمک‌های مالی ریاست جمهوری حمایت دریافت کرد، مسیر ایجاد یک اکوسیستم ملی پشتیبانی از خانواده به عنوان بخشی از اولین پروژه «خانواده؛ اصالت»[6] آغاز شد.

«خانواده فطری»، مفهومی برای ایجاد خوشه‌های خانواده اجتماعی با هسته‌هایی در قالب مراکز خانواده توسعه یافته بود که به سرعت، به معنای واقعی کلمه در نیم سال، در 11 منطقه فدراسیون روسیه ایجاد شد. این ابتکار به قدری محبوب شد که در سال دوم 27 منطقه با حمایت انجمن سازمان‌های حمایت از خانواده به این حوزه وارد شدند.

اما شاید، تایید قانع‌کننده‌تر اهمیت و بهره‌وری تعامل خوشه‌ای هنگام کار با خانواده‌ها در مناطقی بود که در همه‌گیری و پس از شروع عملیات نظامی ویژه بسیار بهتر از سایرین بر مشکلات غلبه کردند. این امر به آن دلیل امکان‌پذیر شد که در سال‌های گذشته امکان برقراری تعامل بین بخشی، مؤثرتر و اتحاد و بسیج سازمان‌های غیردولتی با محوریت اجتماعی منطقه‌ای که قبلا به طور جداگانه در بخش‌های مختلف کار می‌کردند، متمرکز شدند و تلاش خود را بر خانواده‌هایی متمرکز کردند که واقعا به مراقبت و توجه ویژه نیاز دارند.

افزایش ارتباط بین سازمان‌های هر سه بخش (دولت، جامعه و تجارت)، مشارکت بیشتر سازمان‌های منطقه‌ای در پروژه‌های «طرفدار خانواده» و توسعه روابط برپایه اعتماد بین شرکت‌کنندگان نشان داد که نه تنها پتانسیل زیادی در جامعه هست، بلکه یک تقاضای بزرگ برای اقدام مشترک، برای دستیابی به اهداف مهم اجتماعی وجود دارد. در مناطقی که مذاهب سنتی در این پروژه‌های اجتماعی خانواده محور مشارکت فعال داشتند، تقاضا برای احیای معنوی و اخلاقی، سنت‌ها، علاقه به فرهنگ ملی و تقویت خانواده‌ها به میزان قابل توجهی افزایش یافت.

به عبارت دیگر، تمرکز توجه دولت و جامعه نه بر تک‌تک شهروندانی که در هنگام بروز شرایط دشوار زندگی نیاز به حمایت دارند، بلکه تمرکز تلاش‌ها بر خانواده به عنوان یک کل با نیازها و الزامات آن انجام شد. علل واقعی آسیب‌های اجتماعی علاوه بر این، تعیین ظرفیت‌های داخلی خود خانواده و فرصت‌های خارجی برای کمک موثر مشخص شد. با توسعه پروژه ایجاد خوشه‌های خانواده اجتماعی منطقه‌ای و مراکز خانواده، آشکار شد که تمرکز فعالیت‌های آنها فقط بر خانواده‌های محروم کافی نیست. باید همه دسته‌های خانواده‌ها را تحت پوشش قرار داد و به خانواده‌های جوانی که تازه در حال شکل‌گیری هستند توجه کرد و مهمتر از همه برای آنها یک محیط خانوادگی راحت فراهم نمود.معیارهایی برای یک محیط خانوادگی امن و راحت برای دنبال کردن ایجاد شد. فضاهای موجود زندگی خانوادگی: زیرساخت محیط زندگی، محیط قانونی، محیط اجتماعی، محیط فرهنگی، محیط اطلاعاتی و محیط اقتصادی. مجموع این محیط‌ها و ویژگی آنها در هر منطقه، شرایط اولیه زندگی خانواده‌ها را تعیین می‌کند.[7]

بدیهی است که برای تغییر این شرایط، بازنگری در سیاست خانواده دولتی و ایجاد سازوکارهایی برای اجرای آن ضروری است. پس کارشناسان (انجمن سازمان‌های حمایت از خانواده) همراه این پروژه متوجه شدند که لازم است مکانیسم‌های جدیدی برای اجرای سیاست خانواده دولتی با مشارکت فعال جامعه ایجاد شود. به عنوان بخشی از جلسات استراتژیک که به توسعه خوشه‌های خانواده اختصاص داده شده است، شکل سازمانی جدیدی از یک نهاد عمومی تعریف شد؛ یک مرکز توانبخشی خانوادگی چند منظوره خانواده و اهدافی برای تشکیل اکوسیستم‌های منطقه‌ای حمایت از خانواده‌ها با مشارکت آنها تعیین شد.

تفاوت مرکز اسناد عمومی شهر با مرکز توانبخشی خانواده در این است که فعالیت‌های آن بیشتر بر سازماندهی خدمات متمرکز است و کار با خانواده‌های همه دسته‌ها و به تعامل خوشه‌ای در چارچوب پروژه‌های محلی طرفدار خانواده توجه بیشتری می‌کنند، بیشتر بر منابع سازمان‌های غیردولتی منطقه‌ای تکیه می‌کنند و با هدف حل مشکلات دسته خاصی از خانواده‌ها وجود دارند. انجمن سازمان‌های حمایت از خانواده به طورکلی کار را در چهار زمینه اصلی با خانواده‌های در دستور کار خود، پوشش داده و سازماندهی می‌کند: پشتیبانی، مشاوره، همراهی و توسعه.

«خوشه‌بندی استراتژیک»، به طور قابل توجهی دایره شرکا، فضای فعالیت، توسعه تعامل شبکه و فعالیت‌های پروژه مشترک را گسترش می‌دهد. منطقه اُریول به عنوان یک منطقه آزمایشی برای سنجش مدل چنین انجمن حمایت از خانواده انتخاب شد، جایی که در حال حاضر دو انجمن در حال فعالیت هستند: یک مرکز در شهر اُریول، که بر اساس یک نهاد اجتماعی دولتی شکل گرفته است، و دومی در شهر لیونی. یک مدل بسیار جالب از تعامل بین بخشی در اینجا اجرا می‌شود، نه تنها در چارچوب سه بخش شناخته شده برای ما (دولت، جامعه و تجارت)، بلکه با مشارکت فعال اسقف‌نشین لیونی.[8]

بدیهی است که سایر مناطق نیز می‌توانند این مدل تعامل بین بخشی را با گنجاندن مذاهب سنتی در پروژه‌های مهم اجتماعی اتخاذ کنند، زیرا حافظ ارزش‌های معنوی و اخلاقی هستند.با ردیابی پویایی توسعه این ابتکار عمومی در سایر مناطق فدراسیون روسیه، می‌توان گفت که در هر منطقه به روش خاص خود اجرا می‌شود. جایی به عنوان مرکز توانبخشی خانواده و جایی انجمن حمایت از خانواده مبتنی بر سازمان‌های غیرانتفاعی و در جایی بر اساس نهادهای اجتماعی دولتی ایجاد می‌شوند. خوشه‌بندی به عنوان مکانیزمی برای افزایش ارتباط بین نمایندگان سه بخش نیز به روش‌های مختلف و با درجات متفاوت فعالیت و کامل بودن سیستم شرکت‌کنندگان رخ می دهد.

اثرات مثبت مشخص در همه مناطقی که خوشه‌های خانوادگی شروع به ظهور کردند شامل افزایش فعالیت اجتماعی جمعیت و فعال شدن مقامات محلی در اجرای سیاست خانواده بوده است که در نهایت ابزاری برای کار مستقیم با خانواده‌ها محسوب می‌شود. بنابراین، می‌توان با اطمینان گفت که سیاست‌های دولت در حمایت از خانواده و طرح‌های عمومی از این دست، موفق‌تر از دوره قبل خواهد بود.

چالش‌ها و خطرات مقیاس‌بندی

در این میان، می‌توان به خطراتی اشاره کرد که امروز در جریان اجرای این طرح عمومی به وجود آمده است. از آنجایی که ایده ایجاد انجمن سازمان‌های حمایت از خانواده مورد حمایت قرار گرفت با تقویت دولت و دستورالعمل مربوطه از سوی رئیس جمهور،[9] کار فعالی در مناطق برای ایجاد چنین مراکزی آغاز شد. مشکل این است که این فرآیند اکنون می‌تواند با خطر از دست دادن کارایی و مقیاس پوشش به وجهی غیرقابل کنترل تبدیل شود، زیرا از نظر روش‌شناسی هماهنگ و پشتیبانی نمی‌شود.

هنگامی که اولین مرکز توانبخشی خانواده ایجاد شد و سازمان‌های غیردولتی منطقه‌ای تازه شروع به توسعه تجربه در اجرای تعامل بین بخشی خوشه‌ای کردند، این فرآیند با مفهومی واحد و توصیه‌های روش‌شناختی لازم و آموزش رهبران منطقه ارائه شد. این امر نتایج مثبتی به همراه داشت، زیرا قبلا سازمان‌های غیردولتی طرفدار خانواده، چنین تجربه‌ای در طراحی اجتماعی و سازماندهی کار در قالب خوشه اجتماعی نداشتند. حتی در حال حاضر، ساخت خوشه‌ها با مراکز توانبخشی خانواده‌ها به عنوان هسته سازمانی، مستلزم حمایت و آموزش مستمر مشاوره‌ای از جمله توسعه شایستگی‌ها برای اجرای برنامه‌های اجتماعی در چارچوب فعالیت‌های خوشه و موارد دیگر است.

هنگامی که در نتیجه دریافت حمایت سیاسی از این ابتکار، انجمن‌های حمایت از خانواده به طور فعال در مناطق ایجاد شدند، فعالیت‌های آنها با یک مفهوم و یک روش مناسب پشتیبانی نشد، زیرا در آن زمان هنوز این روش وجود نداشت. این روش اکنون به تازگی توسط کارشناسان مراکز توانبخشی خانواده و انجمن حمایت از خانواده که بنیانگذار این ابتکار عمومی‌ست، شروع شده است.در همین حال، موضوع حمایت علمی و روش‌شناختی از فرآیند ایجاد و راه‌اندازی انجمن سازمان‌های حمایت از خانواده موضوعی بسیار جدی است که نه تنها نیازمند تعمیم تجربیات عملی (آزمایش و خطا) مراکز موجود است، بلکه نیاز به درک علمی بسیاری از جنبه‌های اجتماعی و سیاست‌های خانواده که زمینه‌ای برای فعالیت آنها شده است، وجود دارد.

در این راستا، من می‌خواهم دو مشکل کلیدی که خطرات اجرای طرح عمومی برای ایجاد یک انجمن حمایت از خانواده را تعیین می‌کند، برجسته کنم:

- فقدان یک مرکز هماهنگی واحد برای مسائل خانواده در سطح فدرال؛

- عدم حمایت علمی، روشی و کارشناسی و مشاوره‌ای از روند ایجاد و فعالیت‌های سازمان‌های حمایت از خانواده.

بدون پرداختن به این مسائل، ابزارهای مهم برای اجرای سیاست خانواده مانند سازمان‌های حمایت از خانواده، مراکز توانبخشی خانواده و خوشه‌های خانواده‌محور اجتماعی نمی‌توانند به طور موثر توسعه یابند. ما متقاعد شده‌ایم که این ابزارها اکنون بیش از هر زمان دیگری برای بسیج کل جامعه ضروری هستند و در حل بسیاری از مشکلات بشردوستانه که هم در نتیجه عملیات نظامی ویژه و هم در نتیجه عوامل دیگر به وجود می‌آیند، لازمند.

تاثیرگذاری بر ثبات وضعیت سیاسی اجتماعی کشور ما در غیاب چنین ابزارهایی، سازوکارهای مؤثر حمایتی از جامعه دریافت نخواهد کرد.

قانون اساسی ما اعلام می‌کند که «فدراسیون روسیه یک دولت اجتماعی است که هدف سیاست آن ایجاد شرایطی‌ست که زندگی مناسب و پیشرفت آزادانه مردم را تضمین می‌کند.» تاکید بر خانواده به عنوان موضوع اصلی روابط دولتی-عمومی، ایجاد شرایط نهادی ویژه برای کار با خانواده‌ها، استفاده از فناوری‌های مدرن طراحی اجتماعی و ارتباطات اجتماعی، توسعه مکانیسم‌های خوشه‌ای برای تعامل همه بخش‌ها، به ما این امکان را می‌دهد که با هم آن دولت و جامعه‌ای را بسازیم که بتواند در برابر طوفان بحران تمدنی مقاومت کند.

تاکید بر خانواده به عنوان موضوع اصلی روابط دولتی-عمومی، ایجاد شرایط نهادی ویژه برای کار با خانواده، استفاده از فناوری‌های مدرن طراحی و ارتباطات اجتماعی، توسعه مکانیسم‌های خوشه‌ای برای تعامل همه بخش‌ها، به ما اجازه می‌دهد تا دولت و جامعه‌ای را بسازیم که بتواند در برابر طوفان یک بحران تمدنی مقاومت کند.

نقش فعالان در اولویت‌بندی سیاست خانواده

با این حال، باید توجه داشت که اگر پایه‌های این ابتکار عمومی زودتر گذاشته نمی‌شد، امروز توسط بسیاری از سازمان‌ها و مراجع فعال «حامی خانواده» اجرا و انجام نشده بود.

چنانچه پیش‌تر پیش‌نیازهای لازم تعهد نشده بودند؛ در اینجا، با سپاس فراوان، می‌خواهم نه تنها به کمک انجمن سازمان‌های حمایت از خانواده که از سال 2015 فعالیت می‌کند و سازمان‌های طرفدار خانواده را متحد می‌کند، اشاره کنم،[10]بلکه به تلاش چندین ساله اتحادیه زنان روسیه، به رهبری یکاترینا فیلیپوونا لاخوا، که طیف گسترده‌ای از مسائل مربوط به زندگی خانواده‌های روسی را پوشش می‌دهد بپردازم. کمیته عمومی ملی، نقش ویژه‌ای در تدوین سیاست خانواده و ایجاد زمینه‌های لازم برای توسعه سازوکارها و ابزارهای جدید برای اجرای آن ایفا می‌کند.

«خانواده روسی»[11]که رئیس آن گالینا ایوانونا کلیمانتووا است. هدف اصلی کمیته عمومی ملی «خانواده روسی»؛ «ترکیب نیروهای فکری، معنوی و توانایی‌های مادی افراد حقیقی و حقوقی فدراسیون روسیه برای احیای بهترین سنت‌های خانواده روسی، بهبود وضعیت خانواده‌ها، تاثیر فعال بر شکل‌گیری افکار عمومی در مورد مسائل جاری سیاست خانواده است.»[12]

کمیته عمومی ملی از دانشمندان و کارشناسان هم از مسکو و هم از نهادهای تشکیل دهنده فدراسیون روسیه که از سال 2004 در کشور فعالیت می‌کند بهره می‌برد و در این مدت بیش از 20 کنگره بزرگ ملی در مورد مشکلات مختلف زندگی خانواده‌های روسی برگزار شده است. کمیته عمومی و ملی «خانواده روسی» سنت جدیدی را ایجاد کرد؛ در سال 2008 جشن ملی روز خانواده، عشق و وفاداری را برگزار نمود. مارس 2006، در کنفرانسی در موروم، این ایده مطرح شد که توسط مجلس قانونگذاری منطقه ولادیمیر حمایت شد. این امر توسط تعدادی از مناطق کشور و سپس توسط کلیسای ارتدکس روسیه مورد حمایت قرار گرفت. بعدها به لطف تلاش‌های کمیته عمومی و ملی «خانواده روسی» و اس.وی مدودوا، که بسیار سیستماتیک این ایده را ترویج کرد و کارهای زیادی برای آن انجام داد، تا برگزاری مناسبت‌ها واقعا سراسری شدند.

آن پیش نیازهای ضروری که توسط سازمان‌های دولتی در دستور کار خانواده ایجاد شد، منجر به تغییرات قابل توجهی در سیاست اجتماعی دولت به سمت اولویت‌بندی توسعه مکانیسم‌های سیاست‌گذاری جمعیتی و خانواده گردید که به موضوع حمایت از خانواده اجازه داد کودکان را در خط مقدم توجه قرار دهد. حزب روسیه متحد با مراقبت از خانواده در حال حاضر، همچنین از طریق کمیسیون شورای عمومی حزب برای حمایت از مادری، کودک و خانواده، که رئیس آن آنا یوریونا کوزنتسوا است، در برنامه مردمی، حمایت قابل توجهی از جنبش طرفدار خانواده ارائه می‌کند.«روسیه متحد»؛ «خانواده قوی» اعلام کرد که «یک خانواده مقاوم و قوی، مرفه و بزرگ، همان حال و آینده روسیه است. فرزندان، محبت والدین، همبستگی بین نسل‌ها یک ارزش بی‌قید و شرط برای تمام سنت‌ها و فرهنگ‌های کشور چندملیتی ماست.»[13]

چالش‌های مدیریت

در عین حال، من می‌خواهم به این نکته نیز توجه داشته باشم که روند اجرای سیاست خانواده دولتی با در نظر گرفتن ابتکارات عمومی (از جمله ایجاد خوشه‌های منطقه‌ای خانواده محور و مرکز اسناد عمومی) هنوز نمی‌تواند سیستماتیک و به اندازه کافی، کامل در نظر گرفته شود.در شرایط تقابل جهانی، زمانی که کل کشور ما به سوی بسیج شدن پیش می‌رود، تمرکز تلاش‌های مشترک بر روی کار با خانواده‌ها (از جمله خانواده‌های شرکت‌کنندگان عملیات نظامی ویژه) یک عامل کلیدی در افزایش ظرفیت برای فعالیت اجتماعی جمعیت و تقویت انسجام جامعه و دولت، افزایش ظرفیت توانایی‌های جامعه به عنوان یک کل است.

برای نظام‌مندی و مؤثرتر شدن سیاست خانواده، توسعه زیرساخت‌های حمایت از خانواده و حل بسیاری از مشکلات برای توسعه نهادی محیط خانواده‌محور از جمله ایجاد اکوسیستم کامل حمایت از خانواده و شرایط مساعد برای افزایش رفاه خانواده‌های روسی، ضروری است.در شرایط تقابل جهانی، زمانی که کل کشور ما به سوی بسیج شدن پیش می‌رود، تمرکز تلاش‌های مشترک بر روی کار با خانواده‌ها (از جمله خانواده‌های شرکت‌کنندگان عملیات نظامی ویژه) یک عامل کلیدی در افزایش ظرفیت برای فعالیت اجتماعی جمعیت و تقویت انسجام جامعه و دولت، افزایش ظرفیت توانایی‌های جامعه به عنوان یک کل است.

مشکلات زیر را عمده‌ترین مشکلات کُندی شکل‌گیری محیط خانواده‌محور و ممانعت از توسعه و اجرای سازوکارها و اشکال جدید کار با خانواده‌ها و جوامع خانوادگی سرزمینی توسط سازمان‌های دولتی و شهری در حوزه اجتماعی می‌دانیم:

- مشکل عدم اتحاد و رقابت غیرسازنده در میان شرکت‌کنندگان در جنبش طرفدار خانواده، عدم هماهنگی بین نهادهای راهبردی که مدل‌ها و روش های مختلف کار با خانواده را اجرا می‌کنند و در واقع مدل‌های مختلف محیط خانواده محور را تجسم می‌بخشند؛

- مشکل بلاتکلیفی و عدم ثبات شرایط فعالیت موسسات غیرانتفاعی خانواده، در دسترس نبودن خطوط بلندمدت تامین مالی و حمایت اموال برای اجرای پروژه‌های بلندمدت و کلان (حمایت و کمک بلاعوض در مرحله آزمایشی خوب است. اما برای اجرای پروژه‌ها و رسیدن به اهداف مهم اجتماعی مناسب نیست)؛

- مشکل عدم وجود موسسات رسمی ارتباط کارشناسی میان بخش‌های عمومی و غیرانتفاعی، همکاری برنامه‌ها و پروژه‌ها بین ارگان‌ها و سازمان‌های بخش عمومی و غیر انتفاعی؛

- مشکل تشویق مصنوعی (از طریق دسترسی رقابتی به منابع پشتیبانی) رقابت غیرمولد و تولید انواع مدل‌ها و اشکال که در آن تکرار بهترین تجربه (تایید شده و تعمیم‌یافته) مناسب و موجه است.

برای حل این چالش‌ها، هم هماهنگی عمودی دستگاه‌های مدیریت سیاست خانواده و هم یکپارچگی خوشه‌ای افقی همه سازمان‌هایی که با خانواده‌ها در سطوح منطقه‌ای و شهری کار می‌کنند، ضروری است.

وظایف سازمانی-عملیاتی

مبانی نهادی یک محیط خانواده محور باید در مولفه‌های مختلفی اجرا شود که:

- از یک طرف، آنها به همه خانواده‌های روسی اجازه می‌دهند تا شیوه زندگی سنتی خود را با فرصت بهره‌مندی از مزایای تکنولوژیکی تمدن، حفظ کنند؛

- از سوی دیگر، آنها به هر خانواده کمک می‌کنند تا با بسیاری از علایق و نیازهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و دیگر نیازهای خانواده سازگار شوند و استانداردهایی برای سبک زندگی تعیین کنند.

محیط نهادی که حول خانواده شکل می‌گیرد باید با در نظر گرفتن چرخه زندگی، موقعیت اجتماعی و وضعیت زندگی آن و نیز تضمین ثبات خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی و واحد اصلی عمل کند.

از این رو، وظایف اولیه برای توسعه یک چارچوب نهادی در راستای تشکیل یک محیط خانواده‌محور عبارتند از:

- ایجاد یک نهاد فدرال مسئول توسعه، بهبود و هماهنگی اجرای سیاست‌های ایالتی در رابطه با نهادهای خانواده و کودک، اجرای نظارت اجتماعی، جمع‌آوری، ارزیابی و تعمیم بهترین شیوه‌ها، توسعه حمایت‌های قانونی و روش‌شناختی برای فعالیت‌های شرکت‌کنندگان در شکل‌گیری محیط خانواده محور؛

- ایجاد یک مجموعه روش‌شناختی و استانداردهای یکپارچه برای فعالیت‌های انجمن سازمان‌های حمایت از خانواده و مراکز خانوادگی، هماهنگی کلی فعالیت‌های آنها توسط بدنه فدرال؛

- ایجاد زمینه‌های قانونی برای یارانه دادن به فعالیت‌های سازمان‌های غیرانتفاعی درگیر در اجرای برنامه‌ها و پروژه‌های خانواده محور؛

- تشکیل چارچوبی برای فعالیت‌های سازمان‌ها؛ اپراتورهای ویژه حمایت مالی از پروژه‌های خانواده‌محور سازمان‌های غیرانتفاعی؛

- بهبود مکانیسم‌های ارزیابی نتایج اجرای پروژه‌های خانواده‌محور با امکان گنجاندن بعدی آنها در برنامه‌هایی که شامل باز کردن خطوط بلندمدت تامین مالی برای توسعه و مقیاس‌بندی اقدامات است؛

- ایجاد مراکز متخصص صلاحیت‌های روش‌شناختی در تعمیم و توسعه شیوه‌ها، روش‌ها و مقررات فعالیت زیرساخت خانواده؛

- معرفی مفهوم زیرساخت خانواده منطقه‌ای، که توسط مجموعه‌ای از سازمان‌های دخیل در تشکیل یک محیط خانواده محور ارائه می‌شود؛

- توسعه مکانیسم‌های تعامل شبکه‌ای در سطوح منطقه‌ای و شهری در قالب خوشه‌های اجتماعی خانواده‌محور؛

- تدوین معیارهای روشن برای ارزیابی رفاه یک خانواده و آسایش یک محیط خانواده‌محور، از جمله به عنوان بخشی از معیارهای ارزیابی اثربخشی فعالیت‌های مقامات دولتی و شهری معرفی شده است.

نه تنها اثربخشی سیاست خانواده دولتی، بلکه موفقیت بسیاری از سازمان‌های غیردولتی که امروزه اغلب با اشتیاق، ماموریت والای حفاظت و تقویت نهاد خانواده در روسیه را اجرا می‌کنند، به حل این چالش‌ها بستگی دارد.حل این مشکلات در نهایت به وجود یک خانواده قوی و یک روسیه پرقدرت منجر خواهد شد.

ترجمه با اندکی تلخیص: زهره حمدیه

منبع:

مجله سیاسی- اجتماعی باشگاه ایزبورسک، استراتژی روسیه؛ خانواده به عنوان اساس جمعیت‌شناسی، شماره 113، 2023، ص 107-100

https://izborsk-club.ru/magazine_files/2023_05.pdf