آرشیو اسناد واقع در کراچی یک موسسه بسیار مهم است که در آن میلیون ها سند رسمی، کتاب، دست نوشته، جزوه، روزنامه ها و مجلات قدیمی و نقشه های با اهمیت تاریخی نگهداری می شود. واژه انگلیسی archives به دلیل استفاده مکرر از آن در حال حاضر در اردو به معنای رایج تبدیل شده است، اما در فرهنگ لغت اردو کلمات بسیار خوبی برای آن وجود دارد، مانند «دفتر» یا «قیمت». چه خوب که در کنار واژه آرشیو، از کلمات زیبای زبان خود نیز استفاده کنیم.
این گونه دفاتر یا خزانه ها در همه کشورهای جهان وجود دارد که سوابق گذشته، چه چاپ شده و چه منتشر نشده، در آنها نگهداری می شود. برای محققانی که به دنبال منابع اولیه هستند، این آرشیوها مکان هایی هستند که نمی توانند نادیده بگیرند. این آرشیوها برای مقاصد رسمی نیز مفید هستند.
پاکستان سیستم خیلی خوبی برای حفظ اسناد و سایر چیزهای گذشته ندارد، تعداد زیادی از چیزهای مهم تاریخی از بین رفته است، اما چند مؤسسه وجود دارد که این گنجینه های گذشته در آنها حفظ شده است. آرشیو ملی در اسلام آباد موسسه بزرگی است که رکورد بزرگی از اسناد رسمی و غیر رسمی و پرونده های رسمی گذشته را در اختیار دارد.
پیشینه آرشیو اسناد
مانند سایر مناطق هند، اسناد، نسخه های خطی، کتاب های قدیمی، مجلات و روزنامه ها به طور کلی تا قرون وسطی در مجموعه های شخصی در سند یافت می شد یا ادارات مختلف مانند اداره درآمد یا پلیس و دادگاه، سوابق خود را در ساختمان های خود در مکان های مشخص نگهداری می کردند. نهادهای متمرکز کمی وجود داشتند که همه این موارد را ایمن نگه دارند. صحبت از مؤسسات، نسخ خطی و اسناد باستانی، نسخه‌های خطی، مجلات و مجلات در کتابخانه‌ها و صندوق‌های امن مدارس دینی نگهداری می‌شد، اما وجود اوراق دولتی و پرونده‌های قدیمی در صندوق‌های امن مربوط به این رشته‌ها امکان‌پذیر نبود.
پس از ورود انگلیسی ها به هند، روند ایجاد آرشیو در سراسر هند رونق گرفت. یکی از دلایل اصلی این امر این بود که انگلیسی ها ذوقی غیرعادی برای حفظ آثار باستانی داشتند و پس از آن که نهادهای اداری و سیاسی آنها توسعه یافتند، به جای دور انداختن اسناد و مدارک رسمی، سیاستآرشیوی را اتخاذ کردند . هدف انگلیسی ها در اینجا به دست آوردن کنترل مؤثر بر مستعمره خود بود که با تلاش و زحمت فراوان اطلاعاتی را در مورد شرایط و داده های هند جمع آوری کردند. آنها انتشار روزنامه‌ها را با جمع‌آوری جزئیاتی از سبک زندگی مردم، زندگی اجتماعی آنها، جزئیات جامعه روستایی، سنت‌های نظام قبیله‌ای، حتی شرایط اقلیمی مناطق دورافتاده، محصولات کشاورزی و حیوانات آنجا آغاز کردند.
روزنامه‌های بریتانیایی نشان دادند که اطلاعات زیادی در مورد مناطق کوچک هند وجود دارد. آنها به غیر از روزنامه ها ، کتابخانه هایی در هند ساختند و آرشیوهایی را جمع آوری کردند که اسناد و پرونده های قدیمی در آنجا نگهداری می شد. همچنین میلیون‌ها کتاب، پرونده، نقشه و موارد دیگر را به انگلستان بردند که هنوز در آرشیو آنجا نگهداری می‌شود.
مرکز اسناد ایالت سند آرشیو بزرگی از گذشته است که شامل پرونده‌های دولتی، سوابق ادارات مختلف، نقشه‌های تاریخی متعدد، گزارش‌های محرمانه، پرونده‌های روزنامه‌ها و مجلات، روزنامه‌ها، مناظره‌های مجامع، گزارش‌های سرشماری، سوابق دادگاه و سوابق شخصی است .
کتابخانه‌های شخصی و مقالات شخصیت‌های بزرگ دانشگاهی، ادبی و سیاسی که توسط این آرشیو به دست آمده یا مجموعه‌های آنها در اینجا فهرست‌بندی شده‌اند عبارتند از: دکتر نبی بخش بلوچ، پیرعلی محمد راشدی، پروفسور شریف المجاهد، پروفسور جمنداس بهاتیا، سید. شمسول حسن، سر غلام حسین هدایت الله، دکتر NBG قاضی، شیخ ابراهیم خلیل، خالد شمس الحسن، و ممتاز میرزا.
در نمایشگاه به چه چیزی توجه کردید؟
در نمایشگاه آرشیو سند، کل مجموعه را نمی‌توان در مقابل دیدگان شرکت‌کنندگان و میهمانان نگهداری کرد که در اتاق‌های زیادیداخل کمد و جعبه های مختلف نگهداری می‌شود، اما در دو سالن در نظر گرفته شده برای نمایشگاه، موارد نادری بر روی آنها به نمایش گذاشته شده است. دیوارها و ویترین ها تزیین شده بودند و می توان حدس زد که چه چیز دیگری در داخل ساختمان بایگانی وجود دارد.
آنچه در این دیوارها و ویترین ها وجود داشت ، گوشه ای از زحمات مدیر آرشیو، عبدالفتح شیخ، معاون مخدوم ذوالفقار، کارشناس آرشیو گل ناز صاحبه در کار حفظ سوابق گذشته و طبقه بندی مناسب آن و سرپرست تیم و رئیس وزیر طارق حسن، دستیار ویژه بایگانی، بودند.
این کار چندان آسان نیست، به خصوص که سال هاست کل گنجینه مورد غفلت قرار گرفته است. صدها سند و آرشیو با ارزش نیز مورد بررسی قرار گرفته است، اما اکنون توجه ویژه ای برای استفاده از تکنولوژی و آموزش منابع انسانی شده است.
انتصابات و انضباط استعماری
بر اساس عکسی که در نمایشگاه به نمایش گذاشته شده است، در اطلاعیه روزنامه مورخ 13 مارس 1843 آمده است که فرماندار کل سرلشکر چارلز ناپیر را به عنوان فرماندار استان سند معرفی می کند قوانینی که توسط پارلمان بریتانیا برای لغو برده داری و سرکوب تجارت برده وضع شده است، در مورد مناطقی از سند که متعاقباً توسط ارتش بریتانیا اشغال شده یا هستند، اعمال خواهد شد.
از نظر تاریخی، این اعلامیه حرکت بسیار خوبی به نظر می رسد، اما واقعیت این است که لغو برده داری در بریتانیای کبیر نتیجه یک مبارزه بزرگ بود، اما توجیه اعمال آن در هند کمی متفاوت است. در هند، جایی که بریتانیا تمام ملت را به بردگی گرفته بود، بردگی چند تن از روسای با نفوذ محلی، که خود برده‌های نظام استعماری بودند، می‌توانست پرسش‌هایی را در مورد قدرت و اقتدار حاکم اصلی ایجاد کند قدرت عالی دولت غیر قابل تقسیم است.
اعلان دیگر انتصاب به صورت آگهی است در 19 مه 1855 آگهی «آم و خاص» از دربار کلکسیونر کراچی، «استوارت صاحب بهادر» منتشر شد.
این آگهی نشان می‌دهد که دولت دستوراتی را برای مرگ مردان و زنانی که در بیمارستان‌ها فوت کرده‌اند، صادر کرده است. این آگهی به زبان های فارسی و سندی منتشر شده است که نشان دهنده گستردگی قواعد انگلیسی است.
همچنین شجره نامه های سران قبایل سند و بلوچستان است که در سال 1893 توسط خان بهادر خداداد خان به دستور کمیسر خان کلات، رئیس لسبله، رئیس سلسله منگل تهیه شده است . شجره نامه هایی توسط کمیسر بریتانیا تهیه شده تا ببیند روند ازدواج در خانواده های این سران قبایل چگونه بوده است.
جالب اینجاست که در توصیف خانواده ها نه تنها همسر رئیس متعلق به کدام طایفه دور افتاده است، بلکه جزئیات بیشتری در مورد همسران نیز درج شده است. به عنوان مثال، میر محراب خان از خاندان کلات به عنوان ازدواج با زنی از طبقه پایین ثبت شده است. این زنان «کاست پایین» کسانی بودند که به هیچ یک از قبایل پیشرو تعلق نداشتند. این سند جلوه بزرگی از سیاست استعماری انگلیس برای جمع آوری اطلاعات رعایای خود است.
واگذاری املاک و عناوین
انگلیسی ها در دوران حکومت خود که در آن مظاهر بسیار دیگری نیز وجود دارد، در حیات سیاسی، آموزشی و اجتماعی هند اقتدار زیادی پیدا کرده بودند، یکی از نشانه های آن سیاست اعطای نشان افتخار به رهبران سیاسی و آموزشی محلی هند است "Sir" بارها توسط دولت بریتانیا استفاده شد. جالب اینجاست که افتخار «شمس علما» از سوی مقامات استعماری نیز داده شده است
نسخه ای از یک صفحه روزنامه هند مورخ 11 ژوئیه 1949 در نمایشگاه قرار گرفته است حاوی اطلاعیه ای است که به موجب آن نایب السلطنه هند دکتر عمر محمد داوود پوتا را به افتخار "شمس علما" تجلیل کرده است. این دستور توسط وزیر موقت دولت AMT Jackson امضا شده است. پس از تسخیر ایالت سند توسط بریتانیا، آنها به کسانی که به نیروهای شرکت هند شرقی در اشغال کمک کرده بودند این نشان را اعطا می کردند.، کپی از یک سند به تاریخ 1844 در معرض دید قرار گرفت.
"تکریم" تسهیلگران محلی ( آفرین نامه)
در میان اوراق به نمایش گذاشته شده، گواهی هایی وجود دارد که از سوی دولت بریتانیا به مردم محلی برای قدردانی از خدمات آنها داده شده است. یکی از این گواهینامه ها "Afreen Nama" نام دارد. گواهی این نام زیبا به شخصی به نام غلام قدیر دایو داده شده است در این نامه که در 12 آوریل 1918 با امضای کلکسیونر لارکانا صادر شده است، خطاب به غلام قدیر دایو آمده است: «این افتخار به منزله قدردانی از خدمت شما است.»
تاریخچه "آفرین نامه) نشان می دهد که مربوط به زمان جنگ جهانی اول است (که از 28 ژانویه 1914 تا 11 نوامبر 1918 به طول انجامید).
نمونه روزنامه
آرشیو سند دارای مجموعه بزرگی از پرونده های روزنامه های قدیمی، از جمله جانگ، سپیده دم، حریت، مشرق، نوای وقت، جسارات و بسیاری از روزنامه های دیگر است که قبل یا بعد از ایجاد پاکستان منتشر شده اند. چندین شماره روزنامه "دکن تایمز" در روزنامه های قبل از ایجاد پاکستان و روزهای اتحاد هند، تصویری از روندهای سیاسی آن زمان ارائه می دهد.
در آرشیو، روزنامه های قدیمی سند که دانشجویان را به تحقیق دعوت می کنند عبارتند از: روزنامه انگلیسی "ستاره سند" چاپ شده از سوکور، روزنامه سندی زبان "وطن" شیکارپور، روزنامه تنها سندی "الواحد" و هفته نامه انگلیسی «دی سیند» (زیر عنوان آن چاپ شده بود که تنها هفته نامه انگلیسی زبان سند است). برخی از شماره های روزنامه سندی 'قربانی' نیز در این نمایشگاه حضور داشتند. این روزنامه که به سردبیری شیخ عندالمجید سندی منتشر می شد، روزنامه مهم زمان خود بود. در عنوانی از شماره 15 سپتامبر 1937 "الواحد" آمده است: "تظاهرات کشاورزان و دانشجویان علیه وزارت کنگره". این تیتر خبری مربوط به پیشینه وزارتخانه های استانی کنگره تشکیل شده در سال 1937 و مبارزات مسلمانان لیگ علیه آنها است.
تبلیغات و اطلاعیه های پوستر
آرشیو شامل صدها بیلبورد، اطلاعیه و پوسترهای قدردانی در اندازه پوستر است. اینها به زبان اردو یا انگلیسی هستند. تنها تعدادی از آنها انتخاب و در نمایشگاه ارائه شده اند. عناوین برخی دیگر از پوسترها به شرح زیر است: "توسعه سران ملت از رای دهندگان مسلمان مجلس مرکزی"، "پیروزی مسلم لیگ". «شکست عظیم "عظیم" و رقبای او»، «توسل به مسلمانان دهلی» و «غزنوی 1945 که با کفار سومنات سردار پاتل موافقت کرد». در آخرین پوستر، کنایه به مولانا داوود غزنوی، رئیس کنگره پنجاب است که در حمایت از بیانیه سردار پاتل مبنی بر اعطای نمایندگی برابر به مسلمانان در مرکز، بیانیه ای ارائه کرده بود.
تصاویر
تعداد زیادی عکس تاریخی نیز در این نمایشگاه به نمایش درآمده است که بیشتر آنها مربوط به دوران نهضت پاکستان بوده است. عکسهای قائد اعظم اکثراً آنهایی بود که هر از گاهی منتشر می شد، اما ممکن است برای اولین بار عکسهایی از سایر رهبران دیده شود تصویر، قائد اعظم با دو رهبر نشان داده شده است که در خانه استاندار نشسته اند.همچنین پرچم پاکستان در پس زمینه وجود دارد. این عکس قطعاً بعد از تأسیس پاکستان و مربوط به خانه والی است، اما نام دو رهبر که با قائد نشسته اند، غلام حسین هدایت الله و سر عبدالله هارون ثبت شده است. واقعیت این است که سر عبدالله هارون در سال 1942 بسیار قبل از ایجاد پاکستان درگذشت. به همین ترتیب، در تصویری از خانه والی، سر غلام حسین هدایت الله که با قائد اعظم نشسته است، به عنوان رئیس وزیر سند نوشته شده است، در حالی که وی قبل از تشکیل پاکستان، اما پس از تأسیس، وزیر ارشد سند بود. از پاکستان، فرماندار سند شد بی دقتی در وارد کردن زیرنویس ها بدیهی است که توجه را جلب می کند. امید است کارکنان آرشیو این موارد حذفی را اصلاح کنند.
نقشه ها
بخش مهمی از سرمایه ارزشمند آرشیو سند شامل نقشه های قدیمی است. در زمان حکومت بریتانیا به نقشه کشی اهمیت ویژه ای داده می شد که با استفاده از بهترین منابع فنی آن زمان، همه مناطق، تالوک ها، روستاها، راه ها، آبراه ها، تمام مناطق روستایی و شهری و وسایل حمل و نقل نقشه برداری شدند نقشه ها. آرشیو سند دارای نقشه های ناحیه داد. (1880-1940)، ناحیه کراچی (1874-1940)، ناحیه لارکانا (1880-1940)، ناحیه نواب شاه (1870-1940) و بسیاری از مناطق دیگر است.
بسیاری از این نقشه ها نیز نمایشگاه را زینت داده اند. نمایشگاه یک روزه آرشیو سند میراث تاریخی و فرهنگی ما را به خوبی نشان داد. لازم است تا حد امکان از آرشیوها نگهداری شود، آنها را ارتقا داده و دانش آموزان و معلمان را به آنها جذب کند. در این راستا، مسئولیت بزرگی بر دوش موسسات آموزشی و معلمان نهاده شده است تا با استفاده از اقدامات علمی و عملی، نسل جدید را در معرض این میراث قرار دهند.
ڈاکٹر سید جعفر احمد
نظر شما