شهر پیشاور در دوران گندهارا یکی از مراکز مهم بودایی بود و بسیاری از صومعه ‌ها و استوپا های بودایی در این منطقه ساخته شدند. این شهر به عنوان یک مرکز آموزشی و مذهبی برای بوداییان شناخته می ‌شد و محققان و زائران بسیاری از نقاط مختلف جهان به اینجا سفر می ‌کردند.

شهر پیشاور تحت سلطه امپراتوری هخامنشیان نیز قرار داشت و پس از فتح اسکندر مقدونی این شهر در قرن اول میلادی، تحت سلطه امپراتوری کوشانیان قرار گرفت. کوشانیان نقشی مهم در گسترش بودیسم در منطقه داشتند و پیشاور به عنوان یکی از مراکز اصلی مذهبی و فرهنگی آنان شناخته شد. پس از ورود اسلام به این منطقه این شهر در قرن هفتم میلادی توسط اعراب فتح شد و به تدریج به یک مرکز اسلامی تبدیل شد.پس از استقلال پاکستان در سال 1947، پیشاور به عنوان مرکز ایالت خیبرپختونخوا شناخته شد و همچنان یکی از شهرهای مهم و پرجمعیت پاکستان باقی ماند.

پیشاور امروز یکی از مهم ‌ترین شهرهای پاکستان است که نقش مهمی در اقتصاد، فرهنگ، و سیاست کشور ایفا می ‌کند.این شهر به دلیل تاریخچه غنی و میراث فرهنگی خود، جاذبه ‌های گردشگری بسیاری دارد و همچنان به عنوان یکی از مراکز مهم آموزشی و فرهنگی در منطقه شناخته می‌ شود.

بازار قصه خوانی:

بازار قصه خوانی پیشاور یکی از قدیمی‌ترین، مشهورترین و تاریخی ‌ترین بازارهای شهر پیشاور در پاکستان است که تاریخ و فرهنگ غنی دارد. بازار قصه خوانی پیشاور، که به نام "قصه خوانی بازار" نیز شناخته می‌ شود، به دلیل داستان‌ها و افسانه‌هایی که در آن روایت می ‌شدند، به این نام معروف شده است. این بازار با تاریخچه ‌ای غنی و فرهنگی عمیق، نقش مهمی در تاریخ و جامعه محلی داشته است.

معرفی و تاریخچه این بازار:

1. تأسیس و پیشینه تاریخی:

این بازار بیش از 2000 سال قدمت دارد و از زمان ‌های باستانی مکانی برای تجمع بازرگانان و مسافران از نقاط مختلف جهان بوده است.

قصه خوانی بازار در زمان جاده ابریشم به عنوان یک نقطه مهم تجاری و تبادل فرهنگی بین شرق و غرب شناخته می ‌شد.

2. تاریخچه و نامگذاری:

نام بازار قصه خوانی از داستان‌ها و حکایاتی که تاجران و مسافران در این بازار نقل می‌کردند، گرفته شده است. این بازار به عنوان یک نقطه توقف مهم برای کاروان‌ ها و مسافران در مسیر جاده ابریشم بوده است.

قصه خوانان، کسانی بودند که داستان‌ ها و حکایات تاریخی و فرهنگی را در این بازار روایت می‌ کردند و به این ترتیب، این بازار به یک مرکز فرهنگی تبدیل شد.

نام این بازار به دلیل داستان ‌ها و افسانه ‌هایی که مسافران و بازرگانان در اینجا نقل می‌ کردند، به "قصه خوانی بازار" معروف شده است.

این بازار مکانی برای انتقال تاریخ شفاهی و قصه‌ های عامیانه از نسل‌ های گذشته به نسل‌ های جدید بوده است.

3. اهمیت تجاری:

این بازار از گذشته ‌های دور به عنوان یک مرکز تجاری پررونق شناخته می ‌شد. تاجران از نقاط مختلف جهان، از جمله ایران، هند، و آسیای مرکزی، به این بازار می ‌آمدند تا کالاهای خود را مبادله کنند.

کالاهایی مانند ادویه، فرش، پارچه، و جواهرات در این بازار خرید و فروش می ‌شدند.

4. فرهنگ و اجتماع:

بازار قصه خوانی نه تنها یک مرکز تجاری، بلکه مکانی برای تبادل فرهنگی و اجتماعی نیز بود. مردم محلی و مسافران در این بازار گرد هم می‌ آمدند و از قصه‌ ها و داستان‌ هایی که نقل می ‌شد، لذت می‌ بردند.

این بازار نقش مهمی در حفظ و انتقال تاریخ شفاهی و فرهنگ محلی داشته است.

5. موقعیت جغرافیایی:

بازار قصه خوانی در قلب شهر پیشاور واقع شده است. پیشاور یکی از شهرهای بزرگ و مهم پاکستان و مرکز ایالت خیبرپختونخوا است.

6. تغییرات و تحولات:

با گذر زمان و تغییرات اجتماعی و اقتصادی، بازار قصه خوانی تغییرات زیادی را تجربه کرده است. با این حال، همچنان به عنوان یکی از مراکز اصلی فرهنگی و تاریخی پیشاور باقی مانده است.

در طول دوره ‌های مختلف تاریخی، این بازار شاهد حوادث و تحولات مهمی بوده است، از جمله حملات مغول ‌ها، حکمرانی امپراتوری‌ های مختلف، و تغییرات استعماری.

7. افراد مشهور و شخصیت ها

بازار قصه خوانی پیشاور نه تنها به دلیل ساختار تاریخی و تجاری خود مشهور است، بلکه به دلیل حضور و فعالیت شخصیت‌ های برجسته ‌ای که نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ منطقه ایفا کرده ‌اند، اهمیت ویژه‌ ای دارد. این شخصیت‌ ها با داستان‌ ها، اشعار و تجارت خود، به غنای فرهنگی و اقتصادی بازار قصه خوانی کمک کرده ‌اند و این بازار را به یکی از نقاط مهم و شناخته ‌شده پیشاور تبدیل کرده‌ اند.

همان طور که ذکر شد، بازار قصه خوانی به دلیل داستان‌ گویان محلی که قصه ‌ها و حکایات تاریخی و فرهنگی را روایت می ‌کردند، مشهور است. این داستان‌ گویان نقش مهمی در حفظ و انتقال تاریخ شفاهی و فرهنگ منطقه ایفا کرده ‌اند.

افراد مانند "قصه‌ خوان حاجی" که نام واقعی او در طول زمان و به دلیل شهرت وی در قصه‌ گویی به فراموشی سپرده شده و او با عنوان "حاجی" که نشان‌ دهنده احترام و افتخار در فرهنگ محلی است، شناخته می ‌شد. قصه ‌خوان حاجی نمادی از فرهنگ و تاریخ شفاهی منطقه پیشاور است و تأثیر زیادی بر حفظ و انتقال داستان ‌ها و حکایات محلی داشته است، از جمله شخصیت‌ های معروف بازار بوده ‌اند.

همچنین راج کاپور، شاهرخ خان، دلیپ کمار، امجدخان، بازیگران مشهور فیلم های هندی متعلق به بازار قصه خوانی پیشاور هستند. خانه های اجداد آنها هنوز مرکز توجه گردشگران در اینجا است. بازار قصه خوانی میزبان تاجران و بازرگانان معروفی از سراسر منطقه بوده است. این افراد نقش مهمی در توسعه تجارت و اقتصاد بازار داشته‌ اند. تاجران از ایران، هند، آسیای مرکزی و مناطق دیگر به این بازار می‌ آمدند و با کالاهای متنوع خود، تجارت را رونق می‌ دادند.

9. حادثه خونین بازار قصه خوانی:

در سال 1930، بازار قصه خوانی در پیشاور شاهد یکی از حوادث مهم و خونین در تاریخ مبارزات ضد استعماری هند بود. این حادثه به نام "کشتار قصه خوانی" شناخته می ‌شود و نقش مهمی در جنبش استقلال هند و مبارزات مردم منطقه خیبرپختونخوا علیه استعمار بریتانیا داشت.

در تاریخ23آوریل سال1930، خان عبدالغفار خان، موسس حزب سیاسی ملی عوامی، ملی‌گرا، واعظ صلح و آزادی ‌خواه پشتون از حکومت بریتانیا، توسط حاکمان بریتانیا بازداشت شد. غفار خان معروف به باچا خان یک ماه قبل از این واقعه سازمانی به نام خدای خدمت گار را به رهبری خود تشکیل داده بود.

کارکنان و اعضای حزب خدای خدمت گار(امروز حزب ملی عوامی) در بازار قصه خوانی پیشاور منتظر رهبر خود بودند. با شنیدن خبر دستگیری باچا خان، موجی از اعتراضات سراسر ایالت را فرا گرفت و هواداران او شروع به تجمع کردند.

میتکاف، معاون کمیسر پیشاور برای متفرق کردن معترضان دستور داد، اما هیچکس به وی گوش نداد، در مواجهه با جمعیت فزاینده میتکاف مجبور به فراخواندن خودرو های زرهی شد، که یکی از آنها در راه 14 نفر را له کرده و جمعیت را به خشونت در آورد، پس از این حادثه این خودرو زرهی از سوی جمعیت خشمگین به آتش کشیده شد در حالی که در زمان آتش کشیدن این خودرو کارکنان انگلیسی در داخل آن بودند و در داخل خودرو سوختند.

در این شرایط، میتکاف دستور به آتش گشودن داد، اما سربازان بخش آرتش گرهوال سلطنتی از گشودن آتش خودداری کردند، پس از این میتکاف به سربازان دیگر دستور داد تا علیه طرفداران حزب خدایی خدمتگار اسلحه برداشته و آنان را به آتش بکشند.

موکولیکا بینرجی، نویسنده کتاب «پتهان(پشتون) های غیر مسلح» می‌گوید: «نکته مهم این است که خدایی خدمتگار علیرغم این‌که اینقدر تحریک شده‌ بودند، از اصل صلح ‌طلبی عدول نکردند».

غنی خان، پسر باچا خان و شاعر مشهور زبان پشتو، در مصاحبه با بی‌بی‌سی در سال1990، در خصوص این حادثه گفت که پس از این حادثه دو عضو خدایی خدمتگار مخفیانه با پدرش در زندان ملاقات کرده بودند. باچا خان آنان را از انتقام منع کرد و آنان را فرستاد تا از رهبران مسلمان در سراسر هند کمک بگیرند.غنی خان می گوید: ما همه جا رفتیم، اما کسی حرف ما را گوش نکرد. تنها یک گاندهی جی بود که در آن زمان کنار ما ایستاد.

سهل انگاری رهبران مسلمان شبه قاره پس از فاجعه بازار قصه خوانی، پشتون ها را از سازمان های سیاسی از جمله مسلم لیگ دور کرد و آنها را به حامیان حزب کانگرس گاندهی تبدیل کرد.افراسیاب ختک، عضو پارلمانی اسبق از حزب ملی عوامی و از رهبران فعال حقوق پختون می گوید که جنبش خدایی خدمتگار بر اساس اصلاحات اجتماعی آغاز شده بود، اما پس از این واقعه، شکل سیاسی ناسیونالیسم پختون به خود گرفت و به طور کامل شروع به جنگ استقلال کرد.

بر اساس کتاب باچا خان "زندگی و تلاش های من"، تنها یک ماه پس از این واقعه، افسران انگلیسی برای انتقام مرگ یکی از همرزمان خود 70 نفر از طرفداران حزب خدایی خدمتگار را در منطقه تکر شهر مردان قتل عام کردند. در آگوست 1931 حداقل به همین تعداد به دلیل سرپیچی کارگر از دستورات انگلیس در منطقه هاتی خیل بنو جان خود را برای این اقدام وقیحانه فدا کردند.نیروهای بریتانیایی بدون هشدار قبلی شروع به تیراندازی به سمت جمعیت مسالمت‌آمیز کردند. تیراندازی به مدت چند ساعت ادامه داشت و تعداد زیادی از مردم در این حمله جان باختند.

برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که سربازان بریتانیایی حتی پس از زخمی شدن معترضان به تیراندازی ادامه دادند و به زخمی‌ها نیز رحم نکردند.

نتایج و پیامدها:

در این حادثه، ده‌ها نفر کشته و بسیاری دیگر زخمی شدند. آمار دقیق کشته‌شدگان مشخص نیست، اما تخمین زده می‌شود که حدود 200 تا 400 نفر جان خود را از دست دادند.

این کشتار به عنوان یکی از وحشیانه‌ترین اقدامات سرکوب‌گرانه حکومت استعماری بریتانیا در هند شناخته شد و واکنش‌های گسترده‌ای را در سراسر هند و حتی در سطح بین‌المللی به دنبال داشت.

تأثیرات بلندمدت:

حادثه قصه خوانی به تقویت روحیه مقاومت و پایداری در میان مردم منطقه خیبر پختونخوا کمک کرد و نقش مهمی در تاریخ مبارزات ضد استعماری این منطقه ایفا کرد.

این واقعه به عنوان یکی از نقاط عطف تاریخی در مبارزات ضد استعماری شناخته می‌شود و همچنان در حافظه جمعی مردم منطقه به یادگار مانده است.

8. نقش در جامعه امروزی:

امروزه، بازار قصه خوانی همچنان به عنوان یک جاذبه گردشگری مهم و مرکز خرید پررونق شناخته می ‌شود.

این بازار همچنان مکانی برای تجربه فرهنگ محلی، خرید صنایع دستی، و شنیدن داستان‌ های تاریخی و فرهنگی است.

بازار قصه خوانی پیشاور با تاریخچه‌ ای طولانی و فرهنگی غنی، نقش مهمی در شکل‌ گیری هویت اجتماعی و فرهنگی شهر پیشاور و منطقه اطراف آن ایفا کرده و علاوه بر اینکه یک مرکز تجاری مهم بود، مکانی برای تبادل فرهنگی و اجتماعی نیز به شمار می‌ رود.

منابع:

کتاب : آفتاب اقبال بانو، قصه خوانی کا قتل عام

https://mashriqtv.pk/latest/236195/

https://urdu.app.com.pk/urdu // t.ly/9DDM1

https://www.bbc.com/urdu/pakistan-47924634

https://en.wikipedia.org/wiki/Qissa_Khwani_Bazaar

https://www.independenturdu.com/node/168276 // t.ly/SSUyM

https://dunya.com.pk/index.php/author/shahid-siddiqui/2024-06-21/47845/41120979