ایمان یا سکولاریسم: چشم انداز دینی قزاقستان جدید

یک مطالعه جدید تصویر پیچیده‌ای از نگرش قزاقستان نسبت به دین و سکولاریسم و دینداری فزاینده جوانان در پس زمینه درک مبهم از مفهوم دولت سکولار را نشان می دهد.

بر اساس گزارش تحلیلی که اخیراً انتشار یافته است "ارزیابی سیاست دولتی در حوزه دینی توسط جمعیت قزاقستان"و جامعه قزاقستان در تقاطع بین ارزش های دینی سنتی و اصول یک دولت سکولار قرار دارد. این مطالعه که بیش از نه ماه انجام شد، تصویری چندوجهی از نگرش شهروندان نسبت به مسائل اعتقادی، سیاست دولت در حوزه دینی و نقش دین در جامعه مدرن را نشان می‌دهد.

درک سکولاریسم: برابری در مقابل جدایی

یکی از یافته های کلیدی این مطالعه فقدان درک مشترک از مفهوم "سکولاریسم" در میان جمعیت قزاقستان بود. اکثر پاسخ دهندگان (67.1٪) سکولاریسم را با اصول برابری - حقوق برابر برای آزادی دین (32.8٪) و فرصت های برابر برای همه ادیان (34.3٪) مرتبط می‌دانند. این نشان می دهد که در آگاهی عمومی سکولاریسم در درجه اول با ایده کثرت گرایی دینی و برابری ادیان همراه است.

با این حال، تنها بخش کوچکی از پاسخ دهندگان (9.5٪) سکولاریسم را با جدایی شدیدتر از دین و دولت مرتبط می دانند، که از جمله آن میتوان به ممنوعیت پوشیدن لباس دینی در مؤسسات عمومی اشاره کرد. جالب توجه است که این رقم در منطقه آتیراو (18 درصد) بالاترین میزان است که ممکن است به دلیل تلاش‌های فعال‌تر اطلاع‌رسانی در منطقه باشد.

در عین حال، 62.7 درصد از پاسخ دهندگان معتقدند که قزاقستان باید به اصل عدم مداخله دولت در امور انجمن های دینی پایبند باشد. این نشان می دهد که در جامعه تقاضا برای حفظ الگوی سکولار دولت وجود دارد، اما در عین حال آزادی مذهب را تضمین می کند.

جوانان و دین: جستجوی معنوی یا روند مد؟

این مطالعه افزایش قابل توجهی در دینداری در بین جوانان را نشان می‌دهد.

 بیش از نیمی از پاسخ دهندگان (52.6٪) به این واقعیت که جوانان بیشتر و بیشتر به دین روی می آورند باور دارند. دلایل اصلی این امر «پر کردن خلاء معنوی» ( 34.7 درصد ) و تأثیر تربیت خانوادگی (30.7 درصد) می‌باشد.

با این حال، روندهای نگران کننده ای نیز وجود دارد. در برخی از مناطق، مانند منطقه آتیراو (40٪)، منطقه قزاقستان غربی (38.9٪) و ژتیسو (36.5٪)، دینداری در بین جوانان اغلب به عنوان یک سرگرمی و مد تلقی می‌شود. در منطقه قزاقستان شمالی (43.2٪) و منطقه آبای (42.6٪) درصد بالایی از افراد هستند که معتقدند جوانان به دلیل تقلید از همسالان خود به مذهب روی می آورند.

این داده ها نیاز به بررسی عمیق تر انگیزه های روی آوردن به دین در بین جوانان و تدوین برنامه هایی با هدف ایجاد نگرش آگاهانه نسبت به ایمان را نشان می دهد.

مظاهر بیرونی دینداری: مشکل تسامح

موضوع نگرش به مظاهر بیرونی دینداری، به ویژه پوشیدن لباس مسلمانان، شایسته توجه ویژه است. اگرچه تقریباً نیمی از پاسخ دهندگان (48.7٪) نگرش خنثی نسبت به این موضوع دارند، اما سهم ارزیابی های منفی (31٪) به طور قابل توجهی از سهم ارزیابی های مثبت (16.3٪) بیشتر است.

بیشترین میزان عدم نمایش دینداری، در منطقه قزاقستان غربی (44.4 درصد)، شهر آستانه (36.4 درصد)، منطقه مانگیستاو (35.2 درصد) و منطقه آبای (34 درصد) مشاهده شده است. این داده ها نیاز به کار بیشتر برای افزایش سطح تساهل دینی در جامعه قزاقستان را نشان می دهد.

تفاوت های منطقه ای: چالشی برای سیاست های عمومی

این مطالعه تفاوت های منطقه ای قابل توجهی را در نگرش به دین و سکولاریسم نشان می‌دهد. به عنوان مثال، در مناطق غربی، دین را بیشتر به عنوان یک سرگرمی و مد روز برای جوانان درک می‌کنند و نگرش منفی تری نسبت به پوشیدن لباس مذهبی دارند. این ممکن است به دلیل فرآیندهای فعال تر احیای مذهبی در این مناطق باشد.

چنین تفاوت‌هایی چالش‌های بیشتری را برای شکل‌گیری یک سیاست دولتی واحد در حوزه دینی ایجاد می‌کند و نیازمند رویکردی متفاوت با در  نظر گرفتن ویژگی‌های منطقه‌ای است.

حوزه دینی در کشور به طور فزاینده ای تکثرگرا می‌شود. افزایش تعداد جنبش‌های دینی به این معنی نیست که همه آنها بالقوه خطرناک هستند. سیاست دولت از یک سو با روندهای جدید همگام نیست و از سوی دیگر کنترل تزلزل ناپذیری بر نهادهای دینی دارد.

سریک بیسمبایف، جامعه شناس و مدیر PaperLab می‌گوید: «در قزاقستان دوگانگی سیاست دینی وجود دارد.

حمایت از اداره دینی مسلمانان قزاقستان از یک سو و برابری اسلام و سنت قزاقستان از سوی دیگر. هرکسی که در این دو گروه قرار نگیرد به عنوان یک تهدید بالقوه شناسایی می شود. همزمان، پلورالیسم در حال رشد است. شبکه های اجتماعی و در دسترس بودن منابع مختلف اطلاعات به تنوع باورهای مذهبی کمک می‌کند و این یک روند طبیعی است. واکنش دولت به این اتفاقات چبیت؟

کارشناسان در خصوص امکان تجدید نظر در مدل سکولاریسم در قزاقستان صحبت کردند؛ زیرا کنترل شدید دولتی اغلب حقوق مذهبی مسلمانان را نقض می‌کند. مثلا چند سالی است که بحث حجاب یا حجاب در مدارس کشور فروکش نکرده است. والدینی که با این ممنوعیت موافق نیستند مجبور می شوند فرزندان خود را به مدارس مجازی روسیه منتقل کنند یا به دنبال جایگزینی برای آموزش رایگان فرزندان خود در مدرسه باشند. ما باید دین را به عنوان بخشی از فرهنگ درک کنیم و بدانیم که در کشور ما اکثریت مسلمانان هستند و گروه بعدی ارتدکس هستند. دولت در حال برداشتن گام های بصری و نمادین است – حتی رئیس جمهور ما هم به حج مشرف شده است.

 بله، ما با یک دولت سکولار مواجه هستیم، اما مساجدی داریم که مؤمنان به آنجا می‌روند. همان افرادی که به این مساجد می روند به مدرسه می روند. من فکر می کنم ما باید با آنها نگاه تسامح و تساهل داشته باشیم.

اسیلتای تاسبولت محقق دینی معتقد است که مدل کلاسیک سکولاریسم در قزاقستان که در دهه نود وجود داشته است مانند مدل فعلی نیست. «اگر سیاست دولت اسلام را به درست و نادرست تقسیم کند، مانع ادغام و گفتگو بین گروه‌های مذهبی مختلف خواهد شد. گفت و گو به یافتن قابل قبول ترین مدل سکولاریسم کمک می‌کند.

ژاپال دولیف، رئیس سابق بخش هماهنگی پیشگیری از افراط گرایی دینی در فضای مجازی می‌گوید که سیاست دینی را نمی توان چیزی تزلزل ناپذیر دانست. به نظر وی، ممکن است جهت گیری های آن تغییر کند، اما هیچ برنامه ای برای انحراف از اصول سکولاریسم در قزاقستان وجود ندارد.

«هدف ما تضمین هماهنگی مذهبی است. وقتی می‌گویند قزاقستان مدل سکولاریسم شوروی را ادامه می دهد، موافق نیستم. در کشور ما، همه انجمن‌های دینی یا تشکل‌های مذهبی در صورتی می‌توانند فعالیت کنند که فعالیت‌های آنها با قانون مغایرت نداشته باشد.»

درخواست مشارکت سیاسی

مقامات قزاقستانی حجاب را برای دختران دانش آموز ممنوع می کنند، اما ساخت مساجد را در میان کمبود فاجعه بار امکانات اجتماعی ترویج می‌دهند. این رویدادها و سایر رویدادهای مشابه باعث افزایش دوقطبی شدن در جامعه، تضاد دائمی منافع گروه های مختلف و رشد این تضادها می شود.

بر اساس گزارش Pew Research Center، قزاقستان در کنار سایر کشورهای آسیای مرکزی در میان 23 کشور جهان قرار دارد که محدودیت‌های دینی بسیار بالایی دارند.

ضمیر تولشف عرب شناس معتقد است که این محدودیت‌ها نیاز به توضیح دارد. این کشور بیش از 2840 مسجد و بیش از 1000 نمازخانه دارد. وقتی با نمایندگان انجمن های مذهبی مسیحی صحبت کردم، آنها گفتند که این دقیقاً عدم تعادل است: ما مجاز به هیچ کاری نیستیم، اما شما همه شرایط را دارید. یعنی در اینجا باید دقیقاً متوجه شوید که مرکز تحقیقات چه مواردی را مد نظر دارد.

تولشف گفت، طبق همان مطالعه Pew Research Center، 270000 نمازگزار در قزاقستان وجود دارد، یعنی به ازای هر صد نمازگزار یک مسجد وجود دارد. به نظر وی، نمی‌توان محبوبیت روزافزون مبلغان دینی در قزاقستان را نادیده گرفت، بنابراین، اگر امنیت در حوزه دین باید مورد بازنگری قرار گیرد، تنها در برخی از جنبه ها باید تجدید نظر کرد.

«وقتی شخصی به موعظه می‌پردازد، می‌خواهد از طریق قدرت معنوی بر مردم حکمرانی کند. به محض اینکه شروع به موفقیت در این امر کرد، نمی توان جلوی او را گرفت، او رشد می کند و آنچه را جماعت دوست دارد بشنود، تبلیغ می‌کند تا مردم او را ستایش کنند.

اگر فرصت موعظه را به هر انسانی که هیچ صلاحیتی ندارد بدهی، واعظی می شود که تأثیر مخربی در جامعه مردم دارد.

تعدادی از علما بر این باورند: بیایید به همه جنبش ها این فرصت را بدهیم که هر چه می خواهند تبلیغ کنند، هر چند در میان آنها افراد غیرحرفه ای وجود داشته باشد و بدین وسیله تساهل را بیاموزند. تولشف گفت این یک نکته بسیار بحث برانگیز است. سریک بیسمبایف معتقد است که برقراری کنترل بر واعظان که تعداد مخاطبان آنها به صدها هزار نفر در فضای دیجیتال می رسد، تقریباً غیرممکن است. به عقیده وی، رقابت آشکار بین وعاظ همیشه بهتر از چندین رهبر دینی است که در انحصار دولت باشند. بیسمبایف گفت: «کشورهایی هستند که این رقابت در آنها وجود دارد و ما شاهد وقوع حملات تروریستی در آنجا یا افزایش خصومت نیستیم.

منابع:

https://kazislam.kz/ru/mezhdu-veroj-i-svetskost-yu-religioznyj-landshaft-sovremennogo-kazahstana/

https://paperlab.kz/islam-i-svetskost-v-kazahstane-v-poiskah-novogo-balansa