کلیشه‌هایی جنسیتی، قومی، سنی، اجتماعی - اینها تنها برخی از کلیشه‌هایی است که مردم در معرض آن هستند. آنها درک دیگران را همان طور که هستند، دشوار می‌کنند. علاوه بر این، کلیشه‌ها مانع از آن می‌شود که فرد به اندازه کافی توانایی‌های خود را درک کند. کتاب‌های درسی مدارس - و نه تنها در قرقیزستان - باورهای کلیشه‌ای را تکرار می‌کنند و از این طریق آنها را در ذهن نسل‌های جدید تقویت می‌کنند. برای مدت طولانی هیچ توجهی به این مشکل نمی‌شد. نحوه حل این مشکل در حال حاضر و دیدگاه همه شرکت‌کنندگان در این فرآیند در مورد آن در مطلب خبرگزاری Kaktus.media آمده است.
باقتی‌گول اسلام‌بیکوا، متخصص مسایل جنسیتی، می‌گوید: «اگر فقط به این تصاویر نگاه کنید، می‌بینید که تفکیک نقش‌های جنسیتی بسیار زیاد است. پسران و مردان نقش‌های فعال زیادی دارند: شنا، فوتبال و غیره. این تصور به وجود می‌آید که فقط پسرها وقت آزاد دارند. اما دختران در حال انجام کارهای خانه بیشتر به تصویر کشیده می‌شوند. مادر اغلب در کتاب‌های درسی به عنوان یک زن خانه‌دار معرفی می‌شود، در حالی که پدر حرفه‌ای دارد و به سر کار می‌رود».
قوانین قرقیزستان و تعهدات بین‌المللی شامل الزاماتی برای جلوگیری از کلیشه‌های جنسیتی در آموزش است و بنابراین در قرقیزستان تعداد کتاب‌های درسی تهیه شده توسط متخصصان داخلی در حال افزایش است. در سال ۲۰۱۶، کار کارشناسی در قرقیزستان برای تجزیه و تحلیل کتاب‌های درسی از نظر وجود کلیشه‌های مختلف آغاز شد. سپس حدود ۴۰ کتاب درسی انتخاب شد که در آن زمان از پایه اول تا یازدهم به بچه‌ها آموزش می‌دادند. بر اساس شاخص‌های ویژه، بخش‌های محتوایی و بصری مورد ارزیابی قرار گرفت.
تاتیانا ماتوخینا، یکی از اعضای تیم بررسی مسایل جنسیت و ضد تبعیض کتب درسی، عضو کارگروه توسعه استانداردهای دولتی و موضوعی، نویسنده کتاب درسی که آزمون جنسیت را گذرانده است، می‌گوید: «در حین تجزیه و تحلیل، ما کتاب‌های درسی در حوزه‌های اجتماعی و بشردوستانه را انتخاب کردیم. چرا؟ زیرا این کتاب‌های درسی تاریخ، انسان و جامعه، زبان و ادبیات هستند که ارزش‌هایی را که ما می‌خواهیم در جوانان ببینیم را تا حد زیادی منتقل می‌کنند. ما متعجب شدیم که آن زمان حتی یک کتاب درسی نمره مثبت دریافت نکرد».
به عنوان مثال، کتاب‌های درسی تاریخ، جنگ‌های مستمری را توصیف می‌کنند که به طور طبیعی، مردان در آن شرکت می‌کنند. لذا این تصور به وجود می‌آید که ما در قرون وسطی زندگی نمی‌کردیم، بلکه فقط می‌جنگیدیم. انگار نه فرهنگ داشتیم و نه توسعه و نه صنایع دستی. انگار اصلاً زمان صلح نبود.
بر اساس نتایج این کار، وزارت آموزش و پرورش جمهوری قرقیزستان، همراه با کارشناسان جنسیت از جامعه مدنی و با همکاری شرکای توسعه (EU، UNICEF، UNDP، UN Women، OHCHR)، روشی را برای اجرای بررسی جنسیت و ضد تبعیض کتب درسی تهیه، آزمایش و تصویب کرد و ترتیب و مراحل برگزاری بررسی و نحوه تشکیل لیست کارشناسان جهت انجام آن را به تصویب رساند. طبق دستور وزارت آموزش و علوم کلیه کتب درسی و وسایل کمک آموزشی برای معلمان تحت چهار نوع بررسی قرار می‌گیرند. تنها پس از این است که کتاب‌های درسی شروع به انتشار و توزیع در مدارس می‌کنند.
چرا این لازم است؟
تاتیانا ماتوخینا می‌گوید که او در تهیه مواد درسی برای کودکان پیش‌دبستانی شرکت داشت و برای تماشای نحوه بازی کودکان به مهدکودک‌ها می‌رفت. به گفته او، حتی در سنین پایین نیز تقسیمات جنسیتی واضح وجود دارد: «من متوجه شدم که حوزه‌های مخصوص دختران و حوزه‌های مخصوص پسران وجود دارد. به عنوان مثال، پسرها فقط با ماشین بازی می‌کنند. دخترها همیشه عروسک، کالسکه و وسایل آشپزخانه دارند. وقتی از بچه‌ها خواستیم با هم بازی کنند، دخترها بلافاصله شروع به بازی با ماشین کردند، اما پسرها به طور قاطعانه از بردن کالسکه امتناع کردند. در این صورت، مردان بزرگسال چگونه ایده بزرگ کردن فرزندان و اداره کردن یک خانواده را با هم درک خواهند کرد؟ حتی زنان بالغ می‌گویند: «اوه، من شوهر خوبی دارم، او به من کمک می‌کند فرزندانم را بزرگ کنم». اما یعنی چه «کمک می‌کند»؟ این وظیفه او نیز است. این مسئولیت والدین ماست و مسئولیت‌ها باید به طور مساوی تقسیم شود».
باقتی‌گول اسلام‌بیکوا نیز یادآور می‌شود که طبق آمار، کار خانگی بدون مزد بر دوش زنان است. آنها به طور متوسط ۴.۵ ساعت در روز را صرف کارهای خانه می‌کنند که ۷۰٪ بیشتر از مردان است. این کارشناس می‌گوید: «خیلی وقت‌ها می‌گویند: «تو دختری، باید کوشا باشی، باید خانه را تمیز کنی». اگر در خانواده دختر باشد، مسئولیت خانه‌داری بر دوش دختران است و البته او وقت آزاد برای سرگرمی‌ها و خودسازی ندارد. او باید بعد از مدرسه به خانه بیاید، آشپزی کند، بشوید، تکالیفش را انجام دهد و غیره. و اگر او چنین تصویری را در کتاب‌های درسی نیز بیند، چنین مدلی کاملاً در آگاهی او ثابت می‌شود».
نه فقط جنسیت
شایان ذکر است که در طی چنین بررسی، کتب درسی تنها از لحاظ مسایل جنسیتی ارزیابی نمی‌شود. باقتی‌گول اسلام‌بیکوا می‌گوید: «هنگام تجزیه و تحلیل کتب درسی، متوجه تفکیک جغرافیایی بسیار زیاد شدیم. قاعدتا، در کتاب‌های درسی، با وجود اینکه ۶۰ درصد جمعیت ما در مناطق روستایی زندگی می‌کنند، مناطق شهری را می‌بینیم. اگر به افراد مسن نگاه کنید، آنها همیشه در کتاب‌های درسی به عنوان ضعیف و در نقش‌های بسیار منفعل معرفی می‌شوند. در عین حال، در زندگی واقعی، مستمری‌بگیران زیادی وجود دارند که به کار خود ادامه می‌دهند، به توسعه دولت کمک می‌کنند و غیره. بنابراین، اساسی‌ترین ایده برای معرفی نهادینه شدن این بررسی جنسیتی و ضد تبعیضی این است که این بازنمایی نابرابری ساختاری نه تنها در مسائل جنسیتی، بلکه در سایر موضوعات نیز حذف شود تا همه‌پذیری بیشتر پوشش داده شود تا اقوام مختلف نیز نشان داده شوند. به هر حال، با وجود این واقعیت که قرقیزستان یک کشور چندملیتی است، ما اغلب می‌توانیم فقط فرهنگ تک‌قومی را در کتاب‌های درسی ببینیم. افراد دارای معلولیت نیز در اکثر کتاب‌های درسی حضور ندارند. در محیط آموزشی درباره آنها صحبت نمی‌شود. انگار این افراد در جامعه ما نیستند و وقتی بچه‌ها با افراد معلول در خیابان، مدرسه و مهدکودک‌ها ملاقات می‌کنند، دچار سوءتفاهم می‌شوند و شروع به اجتناب می‌کنند، اما نه به این دلیل که با آنها بد رفتار می‌شود، بلکه صرفاً به این دلیل که نمی‌دانند چگونه با آنها رفتار کنند. بنابراین، این امر موانع خاصی را برای کودکان دارای معلولیت ایجاد می‌کند».
نورگول توقتومامبِتوا، ویرایشگر هنری انتشارات «قوتآلام» می‌گوید: «تصویرسازی وظایف مشخصی دارد و عنصری مجزا و حتی مستقل است. وظیفه اول، تجسم اطلاعات است. طرح‌ها و نقاشی‌ها به کودک کمک می‌کند تا برخی از مفاهیم انتزاعی را بیاموزد. متن با یک تصویر متحد می‌شود تا علاقه کودک را برانگیزد و توجه او را جلب کند. تصاویر نه به خاطر ارزش هنری‌شان، نه به این دلیل که به نوعی روشن، زیبا و جالب هستند، بلکه به این دلیل که حاوی اطلاعات خاصی هستند، در کتاب‌های درسی قرار می‌گیرند. معمولاً، نویسندگان همیشه مستقیماً با هنرمندان کار می‌کنند. در دانشگاه‌های ما هیچ رشته جداگانه‌ای وجود ندارد که در آن متخصصان تصویرسازی آموزشی مدرسه آموزش ببینند. در دانشگاه دولتی فنی قرقیزستان گروه آموزشی چاپ وجود دارد که در آن متخصصان مواد چاپی آموزش می‌بینند. ناشران مدام به دنبال هنرمندان هستند. من خودم اغلب در رویدادهای مختلف برای هنرمندان شرکت و این حوزه را دنبال می‌کنم. از هنرمندان دعوت به همکاری و تبلیغات می‌کنیم. هیچ تصویرگر تمام وقت برای هر کتاب درسی وجود ندارد، ما یک تصویرگر استخدام می‌کنیم و با او قرارداد می‌بندیم تا تعداد معینی از آثار را خلق کنیم. اما قاعدتا، اینها هنرمندانی هستند که قبلاً با آنها کار کرده‌ایم و از قبل ویژگی‌های چاپ کتاب مدرسه را درک کرده‌اند».
این ویراستار هنری تاکید می‌کند که البته به دلیل اضافه شدن یک بررسی دیگر، کار آنها افزایش یافته است. با این حال، در مجموع، آنها نگرش عادی نسبت به الزامات بررسی جنسیتی دارند.
او تصریح می‌کند: «ما درک می‌کنیم که هر کاری نیاز به دوباره‌کاری دارد، به خصوص تهیه کتب درسی. شما نمی‌توانید چنین برخوردی داشته باشید که آن را تحویل بدهید و فراموش کنید. تیم ما به طور مداوم برمی‌گردد تا مواد را اصلاح کند. اما تقریباً همه کتب درسی ما بدون مشکل خاصی مورد بررسی قرار می‌گیرند. البته برخی از مسائل هنوز باعث اختلاف نظر می‌شود. اغلب این تصاویر از زندگی خانگی است. اما ما همیشه ارزش‌ها و ذهنیت سنتی را در نظر می‌گیریم. در هر صورت، ما باید واقعیتی را که در آن زندگی می‌کنیم در نظر بگیریم، زیرا کودک اطلاعات کتب درسی را با نحوه زندگی اطراف خود هماهنگ می‌کند. در فرهنگ ما احترام به نسل بزرگتر بسیار مهم است. بنابراین باید این وظیفه آموزشی را از طریق تصویرسازی منتقل کنیم. بنابراین ما یکی را تغییر، دیگری را بهبود می‌دهیم. گاهی ممکن است نویسندگان و هنرمندان با نظرات مخالف باشند، اما در حین بحث به یک تصمیم مشترک می‌رسیم و موفق می‌شویم تعادل را پیدا کنیم».
یِوگِنی تِرِنتی‌یِف، مدیر مرکز اطلاعات انتشارات «آرکوس» می‌گوید که برای او موضوع چنین بررسی مبهم است. او موافق است که کتاب‌های درسی باید برابری جنسیتی را بیان کنند. با این حال، او خاطرنشان می‌کند که این یک عبارت بسیار گسترده است و می‌گوید: «منظور ما از این مفهوم در بیشتر موارد نوعی برابری، فرصت‌های برابر، دسترسی برابر به مزایای مختلف زندگی، چه از سوی زنان و چه از سوی مردان و چه از سوی افراد دارای معلولیت و نمایندگان همه اقوام است. در این راستا، ایده برابری و تبعیض‌ستیزی صحیح است و هیچ شبهه‌ای ایجاد نمی‌کند. همه باید از حقوق و فرصت‌های برابر بدون تبعیض به دلیل جنسیت، ملیت یا سن برخوردار باشند».
با این حال، او بر اساس تجربه خود می‌گوید که روش بررسی برای از بین بردن مرزهای بین زن و مرد طراحی شده است و می‌افزاید: «ما نظراتی در مورد نیاز به شکستن کلیشه‌ها دریافت می‌کنیم. گاهی اوقات کار به جایی می‌رسد که زنانگی یا مردانگی یک کلیشه تلقی می‌شود. ما گاهی اوقات نظراتی از این دست دریافت می‌کنیم: این شخصیت بیش از حد شجاع است، باید تصویر را تغییر دهید. و ما، فرض کنید، یک قهرمان را به تصویر کشیده‌ایم که هیکلی است، زره به تن دارد چون یک جنگجو است. اما به گفته کارشناسان، این کار درستی نیست و مثلاً این جنگجو ممکن است یک زن باشد. به گفته کارشناسان، مرد می‌تواند در خانه بنشیند و ظرف‌ها را بشوید و منتظر زن جنگجو خود باشد. آنها به این می‌گویند: شکستن کلیشه‌ها. در اینجا یک مثال مشخص است: دختری با لباس صورتی نشان داده می‌شود که با عروسک‌ها بازی می‌کند، اما این تصویر ممکن است سوالاتی را در بین کارشناسان ایجاد کند: چرا این تصویر کلیشه‌ای را اینجا آوردید؟ چرا دختر است، چرا با لباس صورتی و حتی با عروسک است؟ یعنی به نظر شما دخترها باید خود را تنها برای مادر و خانه‌دار شدن آماده کنند و می‌توانند فقط با عروسک بازی کنند و ظرف بشویند؟
این ناشر همچنین سوالاتی در مورد تعادل جنسیتی دارد و می‌افزاید: «از لحاظ تاریخی چنین شد که دمیتری مندلیف و الکساندر بوتلروف مرد بودند. سایر شیمیدانانی که سهم قابل توجهی در توسعه علم شیمی داشتند نیز مردان بودند و اکنون ما نمی‌توانیم تاریخ شیمی را مطابق با معیارهای این روش‌شناسی بازنویسی کنیم».
اما باقتی‌گول اسلام‌بیکوا معتقد است که این در واقع بستگی به رویکرد دارد: «ما عادت نداریم موضوع را از نقطه نظر بازنمایی جنسیتی در نظر بگیریم، اما اگر به آن فکر کنید، داستان‌های زیادی در مورد سهم زنان در علم وجود دارد. برای مثال، اولین برنامه‌نویس جهان یک زن است. آگوستا آدا کینگ در تاریخ بیشتر به عنوان دختر شاعر بایرون شناخته می‌شود، اما علاوه بر این، او اولین کسی بود که این برنامه را نوشت. یا مثلاً هدی لامار. او به همراه جورج آنتیل سیستمی را اختراع و ثبت کرد که اجازه کنترل اژدرها از راه دور را می‌داد، اما در تاریخ بیشتر به عنوان یک بازیگر آمریکایی توصیف شده است. با توجه به این واقعیت تاریخی چندصدساله نابرابری ساختاری، این افراد وارد کتب درسی نشدند، اما اکنون می‌توان آنها را نیز در چارچوب یک رویکرد یکپارچه به موضوع به تصویر کشید».
نگرش والدین نیز نسبت به این مشکل متفاوت است.
یِوگِنی تِرِنتی‌یِف با بیان اینکه آنها به عنوان ناشران در بحث مکانیسم‌های این بررسی شرکت نکردند، افزود: «به ما فقط گفتند که چنین بررسی تصویب شده است و برای دریافت کلیه تاییدیه‌های استفاده از کتاب درسی در مدارس هم اکنون انجام این بررسی الزامی است».
معلمان و والدین نیز می‌گویند که درباره این موضوع حرفی برای گفتن دارند. کارشناسان موافق هستند که روش‌ها باید بهبود یابد و نظرات همه طرف‌ها در نظر گرفته شود و اینکه کار زیادی در پیش است.
تاتیانا ماتوخینا می‌گوید: «کتاب‌های درسی بر اساس استانداردهای دولتی و موضوعی نوشته می‌شوند. این بدان معناست که خود این اسناد نیز نیاز به بررسی دارند. برای مثال، استاندارد دولتی به تفصیل بیان نمی‌کند که همه‌پذیری در آموزش چیست یا برابری جنسیتی به چه معناست. چگونه باید برابری جنسیتی در استاندارد دولتی نشان داده شود؟ این موضوع چگونه باید در استانداردهای موضوعی منعکس شود؟»
در عین حال، همه طرف‌ها متذکر می‌شوند که امکان دستیابی به تعادل و اجماع وجود دارد و وزارت آموزش و علوم نقش بزرگی در این روند ایفا می‌کند. باقتی‌گول اسلام‌بیکوا تاکید می‌کند: «وزارت آموزش و علوم رویکرد بسیار خوبی را ارائه کرده است. این یک رویکرد نتیجه‌گرا است که در چارچوب آن، آنها شروع به تحلیل نهادی و همکاری با متخصصان در این راستا کردند».
نظر شما در مورد بررسی جنسیتی و ضد تبعیضی کتب درسی چیست؟ (نظرات مردمی)
| قطعا ابتکار خوبی است: ۲۸.۲۱٪ (۳۳) قطعا منفی است: ۱۹.۶۶٪ (۲۳) خوب است، اما باید نظرات همه طرف‌ها را در نظر گرفت ۱۴.۵۳٪ (۱۷) |
اصلا مشکلی نمی‌بینم ۳۴.۱۹٪ (۴۰) سایر موارد ۳.۴۲٪ (۴)
|
منبع:
https://kaktus.media/doc/۵۰۶۳۳۶_ychebniki_bez_stereotipov._chto_dlia_etogo_delaut_v_kyrgyzstane.html
نظر شما