چکیده:

رسانه‌ها و وسایل فناوری‌های اینترنتی مدرن، بویژه رسانه‌های اجتماعی تأثیر بسزایی بر ادراکات و باورهای مردم جامعه دارند و نقش مهمی در نحوه دسترسی به اطلاعات و نحوه سازماندهی محیط های اجتماعی و فرهنگی در دنیای مدرن ایفاء می کنند. رسانه های اجتماعی، از آموزش و پرورش و اطلاع رسانی گرفته تا سرگرمی ها، با روش های متنوع تولید، توزیع و مصرف محتوا، جامعه مدرن را کاملا متحول کرده است. روزنامه‌نگاری سنتی بدلیل افزایش روزافزون رسانه‌های اجتماعی اکنون به روزنامه‌نگاری شهروندی تبدیل شده و اتکا به ابزارهای سنتی اخبار کاهش یافته است. دسترسی بلامانع به وسایل فناوری‌های اینترنتی مدرن و ادغام گسترده رسانه های اجتماعی در جامعه، باعث جلب و تشویق تعداد بسیاری از کاربران اینترنتی شده است. دیدگاه های عمومی اغلب در مورد رسانه های اجتماعی به نظرات مثبت و منفی یا مختلط تقسیم می شوند. مردم جامعه سنتی مانند پاکستان بیشتر از رسانه های اجتماعی و سایر وسایل ارتباطی نوین بشدت انتقاد می کنند. بنابراین، این مطالعه به منظور بررسی دیدگاه عمومی در مورد شبکه های اجتماعی در پاکستان از طریق توزیع پرسشنامه آنلاین برای50 نفر از دانشجویان، 50 نفر از بانوان خانه دار، 50 نفر از آقایان شاغل و 50 نفر از فعالان رسانه ها انجام شد.

مقدمه:

از جمله مهمترین پیشرفت های تاریخ بشر، ظهور اینترنت است که به عنوان یکی از ارکان مهم پیشرفت و توسعه با ایده"دهکده جهانی"، جامعه انسانی را تقویت می کند. اینترنت با گذشت زمان در انتقال اطلاعات و تغییر افکارعمومی بیشتر موثر بوده، تحولات قابل توجهی را در گفتمان اجتماعی و سیاسی، و الگوهای ارتباطی فردی و اجتماعی ایجاد کرده است. پژوهشگران متعددی در رشته‌های روابط بین‌الملل، علوم سیاسی، جامعه‌شناسی، رسانه‌ای و ارتباطات جمعی، تحقیقات گسترده‌ای را در مورد جنبه‌های مختلف استفاده از رسانه‌های اجتماعی انجام داده‌اند. افزایش ناگهانی استفاده گسترده از پلتفرم های رسانه های اجتماعی توسط عموم مردم در سال های اخیر بشدت مشاهده شده است. رسانه‌های اجتماعی، یک نوع پلتفرم یا مجموعه ای از فناوری رسانه ای را تعریف نمی کند. فهرست پرکاربردترین و معروف ترین پلتفرم های رسانه های اجتماعی، با پیشرفت علوم و فناوری به مرور زمان به سرعت در حال تغییر است. یافته ها تأکید می کندکه رسانه های اجتماعی از ابزارهای آنلاین مختلفی تشکیل شده است که کاربران را قادر می سازد با یکدیگر مرتبط شوند و آزادانه اطلاعات، حقایق و مطالب مورد نیاز را با علایق خود در سطح ملی و جهانی با یکدیگر به اشتراک بگذارند. در مقایسه با رسانه‌های سنتی قبلی، ظهور رسانه‌های اجتماعی آغازی برای اشتراک‌گذاری اطلاعات سریع‌تر و راحت‌تر برای جامعه بود. علاوه بر این، رسانه های اجتماعی بدون شک به نمادی موثر و نقش آفرین از آزادی بیان در عموم تبدیل شده است. رسانه ها علاوه بر ارائه اطلاعات، ارزش های فرهنگی، ادراکات، عواطف و روبط مردم را نیز شکل می دهند که همه اینها در کنار هم به تحولات جامعه کمک می کنند. هر بخشی از مجموعه های جامعه بشری تحت تأثیر کانال های ارتباطی جدید قرار گرفته است که با تغییر شیوه های مختلف ارتباطات، رفتار کلی جامعه معاصر را سازماندهی می نماید. با توجه به اینکه رسانه های اجتماعی به عنوان عنصر جدیدی از حوزه عمومی ظهور کرده اند، پدیده ای در حال تحول است که باید در تحقیقات رسانه ای و اجتماعی مورد توجه ویژه ای قرار گیرد. به دلیل خصوصی سازی در ده گذشته، بخش مخابرات پاکستان به طور چشمگیری گسترش یافته است. توانایی دریافت اینترنت با نرخ های مقرون به صرفه تا حد زیادی با افزایش رقابت بین ارائه دهندگان مخابراتی امکان پذیر شده است. هنگامی که اداره رسمی مخابرات پاکستان تصمیم گرفت تا سایت شبکه اجتماعی"توئیتر" را در سال ۲۰۲۳ به دلایل مخلتف سیاسی و امنیتی برای بیش از هشت ساعت ممنوع کند، مردم به شدت اعتراض کردند. در نتیجه، دولت مسیر خود را تغییر داد و یک بار دیگر توئیتر را به روی عموم باز کرد. 

در پاکستان، در آغاز سال 2023میلادی، 87.35 میلیون کاربر اینترنت یا 36.7 درصد از کل جمعیت وجود داشت. در پاکستان،71.70 میلیون نفر تا ژانویه 2023 از رسانه های اجتماعی استفاده کردند که 30.1 درصد از کل جمعیت این کشور را تشکیل می دهد.

در اوایل سال2023 تعداد اتصال تلفن همراه ۱۹۱.۸میلیون در پاکستان بود که 80.5 درصد از کل جمعیت این کشور را تشکیل می داد. پاکستان تا ژانویه 2023 دارای 71.70 میلیون کاربر فعال رسانه های اجتماعی بود، در حالی که سی و یک درصد پاکستانی ها تا آغاز سال 2023 از رسانه های اجتماعی استفاده می کردند.

در آغاز سال 2023میلادی، ۵۳.۲۰ میلیون پاکستانی18 تا 20 ساله از رسانه های اجتماعی استفاده کردند که 39.1 درصد از کل جمعیت کشور در آن سن را تشکیل می دهد.

در پاکستان،28.0درصد از زنان کاربران شبکه های اجتماعی را تشکیل می دهند، در حالی که مردان 72.0 درصد را تشکیل می دهند.

رسانه های اجتماعی از نظر تبادل اطلاعات، تبلیغات و ارائه و دریافت کمک و راهنمایی برای افراد حرفه ای مزایای قابل توجهی را ارائه می دهند. بازرگانانی که از طریق فعالیت‌های آنلاین، با تبلیغات برندها و معرفی محصولات جدید برای تأثیرگذاری بر مشتریان در تلاش هستند، با استفاده از رسانه های اجتماعی می توانند بیش از پیش توانمندتر ‌شوند. همچنین برای محققان در همه زمینه ها، تغییر عمیقی در ارتباطات توسط رسانه های اجتماعی ممکن شده است. مردم معمولاً از ابزارهای هوشمند برای دریافت و انتشار آگهی ها از حساب های رسانه های اجتماعی خود استفاده می کنند. برخی حتی استفاده از رسانه های اجتماعی را برای برقراری ارتباط به جای تماس های حضوری ترجیح می دهند. البته در کنار این همه تسهیلات و مزیت ها، سوه استفاده از پلتفرم های رسانه های اجتماعی، می تواند اقدامات منفی و غیرقانونی مانند اختلاس سایبری را ترویج دهد. روش های خودکار برنامه های کاربردی رسانه های اجتماعی برای تجزیه و تحلیل داده ها بسیار مفید بوده است. بازرگانان می توانند با بررسی های مجازی از تجزیه و تحلیل استفاده کنند تا مطمئن شوند که تلاش های آنها در رسانه های اجتماعی ارزشمند است و اهداف آنها را ارتقا می دهد. اگرچه استفاده از تحلیل محتوای رسانه های اجتماعی هنوز بحث برانگیز است، اما این روش می تواند به محافظت از جامعه در برابر جرایم سازمان یافته کمک کند. استفاده از تجزیه و تحلیل رسانه های اجتماعی خطرات بیشتری را از نظر انعطاف پذیری به همراه نیز دارد. مردم این انتخاب را دارند که از بسیاری از پلتفرم های رسانه های اجتماعی استفاده کنند یا به طور کامل از آنها اجتناب کنند، که می تواند منجر به سو استفاده و قضاوت های بالقوه نادرست شود. توسعه رسانه های اجتماعی همچنان که بسیاری از جنبه های زندگی بشر را در سطح جهانی، به شدت تغییر داده است، چشم انداز اجتماعی، اقتصادی و سیاسی پاکستان نیز در نتیجه استفاده بیشتر پاکستانی ها از رسانه های اجتماعی در حال تغییر است. مطالعات متعددی در مورد اهمیت رسانه های اجتماعی برای رشد کسب و کارها بحث می کنند. رسانه‌های اجتماعی به کسب ‌و کارها این امکان را می‌دهند که به طور مستقیم به مشتریان تبلیغ کنند و همزمان بازخورد را جمع‌آوری کنند. همچنان بازاریابی رسانه های اجتماعی با گذشت زمان بیشتر مورد استقبال قرا می گیرد. در عصر حاضر، بسیاری از سیاستمداران نیز بیشتر از طریق استفاده از رسانه های اجتماعی اطلاعات مهم و مورد نیاز را کسب می کنند که مخالفان و حامیان آنها چقدر در فعالیت های سیاسی شرکت دارند. پلتفرم های رسانه های اجتماعی توسط احزاب مختلف سیاسی بیشتر برای جلب اعتماد عمومی استفاده می شود، در حالی که استفاده از رسانه های اجتماعی در طیفی از گروه های سنی از جمله جوانان پاکستانی رایج تر می باشد. تماس های مجازی، جایگزین دوستی انسانی، احساسات عاطفی و تعاملات فیزیکی شده است که قبلاً حضوری انجام می شد. این روش در کنار برخی از منافع، توانایی اعمال خویشتن داری و استدلال را از ما می گیرد و ما را به اندازه کافی ساده لوح می کند تا به هر گروهی بپیوندیم که پیام های متنوع جالب را تبلیغ می کند که بدون در نظر گرفتن عواقب با نگاه کردن به آن بخندیم. در نتیجه، رسانه های اجتماعی، نسل جدید را بر ضد ارزش های اجتماعی تحریک می کنند. اطلاعات نادرست شبکه های اجتماعی این توانایی را دارد که به سرعت در سراسر جهان منتشر شود و دیدگاه ها و باورهای افراد را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین موارد منفی؛ از جمله اعتیاد، سرقت ادبی، خلافکاری و پیامدهای روانی نامطلوب نیز از این طریق تشدید می شوند. رسانه‌های اجتماعی این پتانسیل را دارند که ایمنی عمومی را افزایش دهند، یا برعکس آن را تضعیف کنند. اینها حتی اشکال جدید جرایم سایبری را نیز فعال و موجب جنگ سایبری می شوند. تروریست ها همچنین از رسانه های اجتماعی برای اجرای مانورهای تاکتیکی در شرایط ناپایدار و سخت استفاده کرده اند. پاکستان با شیوع فزاینده افراط گرایی و نفرت در اینترنت مواجه است و پلتفرم های رسانه های اجتماعی بار عمده این روند را به دوش می کشند. ادعا می شود که فناوری های دیجیتال برای برخی اهداف خاص برای گسترش سخنان نفرت انگیز، تعصب و عدم تحمل استفاده می شده است. این روش می تواند اشکال مختلفی مانند عدم تحمل نسبت به گروه های مخالف یا مذاهب خاص، نژادپرستی، بیگانه هراسی، جنسیت گرایی و نفرت جنسیتی داشته باشد. 

جنبه تاریک رسانه های اجتماعی در پاکستان:

پاکستان توسط رسانه های اجتماعی افزایش قابل توجهی در فعالیت های سیاسی و آگاهی داشته است. سایت‌های رسانه‌های اجتماعی مانند توئیتر به سالن‌های شهری آنلاین تبدیل شده‌اند که در آن مردم می‌توانند نظرات خود را بلامانع بیان کنند، از قوانین کشوری انتقاد کنند و فعالانه در بحث‌های سیاسی شرکت نمایند. رسانه‌های اجتماعی همچنین باعث ایجاد جنبش‌هایی مانند راهپیمایی زنان شده است که ظاهرا از حقوق زنان حمایت می‌کند. این جنبش ها نشان می دهد که چگونه می توان از رسانه های اجتماعی برای زیر سوال بردن هنجارهای اجتماعی و ترویج تغییرات اجتماعی استفاده کرد. شهروندان اکنون این توانایی را دارند که به لطف فضای دیجیتال، رهبران سیاسی کشور را مورد سوال قرار دهند و فعالانه در تأثیرگذاری بر چشم انداز سیاسی مشارکت کنند. به طور مشابه، با ظهور رسانه های اجتماعی، چشم انداز اقتصادی پاکستان نیز دستخوش تغییرات اساسی شده است. پلتفرم‌های مجازی مانند فیس‌بوک و اینستاگرام، کارآفرینان و تاجران کوچک را قادر می‌سازد تا به بازار گسترده‌تری دست یابند. فعالان تجارت آنلاین روز به روز محبوب تر می شود زیرا شرکت ها از اینگونه فعالان رسانه های اجتماعی برای تبلیغ محصولات استفاده می کنند و فرصت های جدیدی را برای ایجاد شغل و رشد اقتصادی باز می کنند. نقش رسانه های اجتماعی مدرن در توسعه کارآفرینی این قدرت را دارد که سیستم های اقتصادی مستقر را کلی تغییر دهد. امروزه جوانان پاکستانی علاقه زیادی به رسانه های اجتماعی دارند، اما متاسفانه رسانه های اجتماعی تاثیر منفی نیز بر کاربران اینترنتی می گذارد. در عصر حاضر تعداد بسیاری از جوانان پاکستانی بدلیل مشغول بودن بیش از حد در اینترنت و بویژه در محتوای رسانه های اجتماعی، وقت خود را تلف می کنند و در نتیجه عملکرد تحصیلاتی آنها به شدت تحت تأثیر قرار می گیرد. هدف این تحقیق انجام تحلیلی جامع از افکار عمومی پاکستان در رابطه با استفاده از پلتفرم های رسانه های اجتماعی است. این تحقیق شامل نظرات، نگرش ها و دیدگاه های کاربران پاکستانی به روش های مختلف رسانه های اجتماعی است. هدف دیگر از این مطالعه بررسی انگیزه‌ها و نحوه استفاده افراد از سایت‌های رسانه‌های اجتماعی و مدت زمان استفاده است. علاوه بر اینها، تلاش کردیم که چگونگی تأثیر این بسترها بر جامعه، به ویژه بر گفتمان سیاسی، توزیع اطلاعات و نفوذ فرهنگی را درک کنیم و با تحلیل دقیق، خروجی جامعی از عملکرد رسانه های اجتماعی در جامعه پاکستان، از جمله مزایا، معایب و تأثیر آن بر جنبه های مختلف زندگی روزمره را ارائه دهیم.

روش بررسی

برای این تحقیق از روش پیمایشی با توزیع پرسشنامه ای که به صورت سیستماتیک ساخته شده بود به عنوان ابزار مطالعه استفاده شد. حجم نمونه200 نفری از پاسخگویان با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شد. نمونه شامل50 نفر از دانشجویان، 50 نفر از بانوان خانه دار، 50 نفر از آقایان شاغل و50 نفر از فعالان رسانه ها بودند. شرکت کنندگان تعریف شده هم به صورت مستقیم و هم به صورت دیجیتالی برای تکمیل نظرسنجی به موقع مورد بررسی قرار گرفتند. برای ارائه نتایج و یافته‌ها از عبارت های زیر به شرح ذیل استفاده شده است:

از رسانه های اجتماعی برای ایجاد آگاهی عمومی استفاده می شود:

یافته‌ها نشان داد که پاسخ 45٪ "بله"،31٪ "نه" و 24٪ "نمی دانم" بود.

رسانه‌های اجتماعی راهی مؤثر برای تأثیرگذاری بر ذهن مردم است:

یافته‌ها نشان داد که پاسخ 56٪ «بله»، 23٪ «نه» و 21٪ "نمی دانم" بود.

رسانه‌های اجتماعی در پاکستان فضای تحمل برای دیدگاه‌ها/نظرات ایجاد می‌کنند:

یافته‌ها نشان داد که پاسخ 61٪ «بله»، 23٪ «نه» و20٪ "نمی دانم" بود.

رسانه های اجتماعی بهترین بستر برای آزادی بیان هستند:

یافته ها نشان داد که پاسخ 75٪ «بله»،11٪ «نه»، و14٪ "نمی دانم" بود.

مردم در پاکستان از رسانه های اجتماعی برای اهداف آموزشی استفاده می کنند:

یافته‌ها نشان داد که پاسخ 23٪ «بله»،66٪ «نه» و11٪ "نمی دانم" بود.

در پاکستان مردم از پلتفرم های رسانه های اجتماعی برای راهنمایی استفاده می کنند:

یافته ها نشان داد که پاسخ26٪ «بله»،56٪ «نه» و 18% "نمی دانم" بود.

در پاکستان مردم از رسانه های اجتماعی برای اهداف ارتباطی استفاده می کنند:

یافته‌ها نشان داد که پاسخ 53٪ «بله»، 37٪ «نه» و 10%  "نمی دانم" بود.

رسانه‌های اجتماعی بر ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی در پاکستان تأثیر می‌گذارند:

یافته ها نشان داد که پاسخ 74% "بله" پاسخ دادند. تنها 12٪، «نه» و14٪ "نمی دانم" بود.

رسانه های اجتماعی در حال انتشار اخبار جعلی و اطلاعات نادرست در پاکستان هستند:

یافته ها نشان داد که پاسخ 57٪ «بله»، 22٪ «نه» و 21٪ "نمی دانم" بود.

رسانه‌های اجتماعی استثمار مردم را در پاکستان آسان‌تر می‌کنند:

یافته‌ها نشان داد که پاسخ 52٪ «بله»، 37 ٪ «نه» و 11٪" نمی دانم" بود.

شبکه های اجتماعی بیشتر وقت مردم را تلف می کنند:

یافته ها نشان داد که پاسخ 67٪ «بله» ۲۸٪  «نه» و ۵٪ "نمی دانم" بود.

رسانه های اجتماعی به معنای نقض حریم خصوصی است:

یافته‌ها نشان داد که پاسخ 46٪ «بله»، 43٪«نه» و 11% "نمی دانم" بود.

سکوهای رسانه های اجتماعی به ایجاد حکمرانی خوب کمک می کنند:

یافته‌ها نشان داد که پاسخ 49٪ «بله»، 15٪ «نه» و 36٪ "نمی دانم" بود.

رسانه های اجتماعی در حال ایجاد تضاد عقاید بین کاربران هستند:

یافته‌ها نشان داد که پاسخ 42٪ «بله»، 37٪ «نه» و 21٪ "نمی دانم" بود.

رسانه های اجتماعی تعامل با افراد مشهور را تسهیل کرده است:

یافته ها نشان داد که پاسخ ۶۹٪ «بله»، 26% «نه» و 5٪ "نمی دانم" بود.

رسانه‌های اجتماعی محتوای غیراخلاقی را تبلیغ می‌کنند:

یافته ها نشان داد که پاسخ 74٪ «بله»، 19% "نه" و 7٪ "نمی دانم" بود.

شبکه های اجتماعی بی تحرکی در بین کاربران ایجاد می کند:

یافته ها نشان داد که پاسخ 61% "بله"، 22٪"نه" و 17٪ "نمی دانم" بود.

رسانه های اجتماعی انزوای اجتماعی را در بین افراد ترویج می کنند:

یافته‌ها نشان داد که پاسخ53% «بله»،27٪ "نه" و20٪ "نمی دانم" بود.

رسانه های اجتماعی عقده حقارت را در بین کاربران ترویج می کنند:

یافته‌ها نشان داد که پاسخ٪59 «بله»، 21٪ "نه"، ۲۰٪ "نمی دانم" بود.

تحلیل و نتیجه

پیامدهای فناوری های اینترنتی و رسانه های اجتماعی که به شدت بر جوامع معاصر بشری تأثیر می گذارد، هم مثبت و هم منفی است. فیس بوک، توییتر، اینستاگرام و تیک تاک به عنوان پلتفرم های رسانه های اجتماعی موثر جهانی در حال گسترش هستند که افراد و گروه ها را قادر می سازند تا فراسوی مرزها ارتباط برقرار کنند، اطلاعات را تبادل کنند و نظرات خود را بلا مانع بیان کنند. گفتمان معنادار و درون نگری در جامعه پاکستان زمانی تضعیف می شود که مسائل مهم به روندهای صرف تبدیل می شوند. دیده شده است که بسیاری از پلتفرم های رسانه های اجتماعی اغلب با شایعات، اطلاعات نادرست و مخرب سروکار دارند. کنترل و از بین بردن اطلاعات ناخواسته و نادرست به دلیل سرعت انتشار و پیچیدگی های دیگر فنی کار بسیار وحشتناکی است. فناوری‌های تلفن همراه برای برقراری ارتباط میان مردم در هر زمان و از هر نقطه در جهان تسهیلات زیادی را فراهم می‌کند که موجب آزادی گسترده می شود. رویه های سیاسی در کشور به طور قابل توجهی تحت تأثیر این"آزادی ها" قرار گرفته است. یوتیوب، فیسبوک، اینستاگرام و توییتر در حال تبدیل شدن به پلتفرم های حیاتی برای افراد مشهور جامعه جهت برقراری ارتباط با طرفداران خود هستند. از آنجایی که حجم زیادی از محتوای به اشتراک گذاشته شده در پلتفرم های رسانه های اجتماعی وجود دارد، ملاحظات اخلاقی اغلب توسط کاربران تضعیف می شود. ظهور پلتفرم‌های جدید دیجیتالی روش‌های قرن بیست و یکم را بطوری متحول کرده است که رسانه‌های اجتماعی به بخشی ضروری از زندگی روزمره در جامعه مدرن تبدیل شده اند.  یافته های این مطالعه نشان می دهد که استفاده از رسانه های اجتماعی به طور کلی دارای دو جنبه مثبت و منفی است.

نتایج نظرسنجی نشان می‌دهد که بسیاری از مردم بر این باورند که رسانه‌های اجتماعی در کنار معضلات اخبار جعلی و اطلاعات نادرست بسیار، آزادی بیان را نیز تضمین می‌کنند. شرکت کنندگان همچنین معتقدند که رسانه های اجتماعی با اشتراک گذاری دیدگاه های عمومی می توانند به حکمرانی خوب درکشور کمک کنند.

نویسندگان:

شازیه اسماعیل طور از دانشگاه پنجاب

شمایل زهرا زیدی از دانشکده مسیحی لاهور

جویریه وحید از دانشگاه منهاج لاهور

عایشه صدیقی از دنشگاه اسلامیه بهاولپور

آدرس منبع:

نشریه فصلنامه علوم انسانی و علوم اجتماعی پاکستان جلد ۱۲ اول نوامبر۲۰۲۴

Pakistan Journal of Humanities and Social Sciences Volume 12, Number 01, 2024

https://journals.internationalrasd.org/index.php/pjhss/article/view/1898/1246