مقدمه

نخبگان فرهنگی و اجتماعی نقش اساسی در شکل‌ دهی به هویت ملی، تقویت انسجام اجتماعی و پیشبرد توسعه پایدار در هر جامعه ‌ای ایفا می‌کنند. در پاکستان، این نخبگان با فعالیت در حوزه ‌های مختلف از جمله ادبیات، هنر، آموزش، رسانه و مسائل اجتماعی تأثیر قابل‌ توجهی بر روندهای فرهنگی و اجتماعی کشور داشته‌ اند. گزارش تحلیلی پیش ‌رو به معرفی نخبگان فرهنگی و اجتماعی در پاکستان می ‌پردازد.

معرفی نخبگان فرهنگی - اجتماعی

نخبگان اجتماعی و فرهنگی پاکستان به‌طور پیوسته در حال تأثیرگذاری بر جامعه و فرهنگ این کشور هستند. این نخبگان با فعالیت‌های خود در عرصه‌های مختلف، از هنر و فرهنگ تا سیاست و حقوق بشر، نقش مهمی در پیشرفت پاکستان ایفا می‌کنند. آنها نه تنها الگویی برای نسل‌های آینده محسوب می‌شوند بلکه با تلاش‌های خود سعی در ایجاد تغییرات مثبت و پایدار در کشور دارند. برخی از چهره‌های سرشناس عبارتند از:

• فیصل ایدهی: عبدالستار ایدھی یکی از بزرگترین انسان‌دوستان و خیّرین پاکستان بود. او بیشتر عمر خود را صرف کمک به نیازمندان و محرومان کرد. ایدھی با تأسیس بنیاد ایدھی، بزرگترین سازمان خیریه و کمک‌رسانی در پاکستان، به مردم کمک‌های پزشکی، آموزشی، غذایی، و پناهگاهی ارائه داد. وی همچنین خدمات امدادی فراوانی در زمان بحران‌ها و بلایای طبیعی در پاکستان و دیگر کشورها ارائه کرد. ایدھی همچنین در زمینه‌ درمان معتادان، یتیمان، افراد بی‌خانمان و بیماران مبتلا به بیماری‌های مختلف فعال بود و توانست به عنوان یک نماد انسان‌دوستی در جهان شناخته شود. او همواره با ساده‌زیستی زندگی می‌کرد و از ثروت خود برای کمک به دیگران استفاده می‌کرد.[1] پس از درگذشت وی پسرش، فیصل ایدهی مدیریت سازمان ایدهی را بر عهده دارد.
• محمد رمضان چیپا یک انسان‌دوست و فعال اجتماعی پاکستانی است که در کراچی ساکن می‌باشد و به دلیل کمک‌های چشمگیر خود از طریق بنیاد چیپا که بر روی پروژه‌های مختلف رفاه اجتماعی تمرکز دارد، شناخته شده است. بنیاد خیریه چیپا یک نهاد غیر دولتی و غیر سیاسی است و به خدمت‌رسانی به بشریت بدون توجه به طبقه، مذهب، رنگ، فرقه یا دین اختصاص دارد.[2]
• دکتر حفیظ‌الرحمان: یک خیر معروف و چشم‌پزشک است و هم‌اکنون رئیس دانشکده پزشکی پیشاور می‌باشد. دکتر حفیظ‌الرحمان در عرصه پزشکی و بخش غیرانتفاعی سابقه‌ای درخشان به مدت چند دهه دارد. وی پیشتر به عنوان دکتر و سپس به عنوان رئیس دانشکده پزشکی در کالج پزشکی اسلامی بین‌المللی اسلام‌آباد خدمت کرده است. در طول سال‌ها فعالیت خیرخواهانه‌اش، وی پیش‌تر به عنوان دبیرکل و سپس به عنوان رئیس انجمن پزشکی اسلامی پاکستان (PIMA)، یک سازمان پزشکان در پاکستان، خدمت کرده است. مهم‌تر از همه، وی تاکنون توانسته است با کمک به درمان میلیون‌ها نفر از نابینایان تحت اعتماد مؤسسه پیشگیری از نابینایی (POB) در چندین کشور، از جمله مناطق محروم پاکستان، به درمان نابینایی کمک کند. در عرصه بین‌المللی، پروفسور دکتر حفیظ‌الرحمان به عنوان عضو شورای اجرایی فدراسیون انجمن‌های پزشکی اسلامی (FIMA) انتخاب شد و بعدها مسئولیت‌های کلیدی در FIMA را بر عهده گرفت. علاوه بر این، وی بنیان‌گذار برنامه «دید امن» FIMA است و به مدت شش سال است که این برنامه را در بیش از 20 کشور جهان نظارت می‌کند. وی اکنون از طریق بنیاد الخدمت به نیازمندان در پاکستان کمک می کند. کمکهای وی فقط محدود به پاکستان نمی شود، وی در حد توان همیشه از فلسطین حمایت کرده و چندین محموله امدادی ارسال کرده است.[3] دکتر حفیظ الرحمان همچنین مدیر بنیاد الخدمت می باشد.

• ملاله یوسفزی فعال حقوق کودکان و برنده جایزه نوبل صلح، به عنوان یکی از نمادهای مبارزه برای آموزش و برابری جنسیتی در پاکستان و جهان شناخته می‌شود. فعالیت‌های او در سال‌های اخیر باعث افزایش آگاهی جهانی درباره چالش‌های آموزشی در پاکستان شده است.[4]
• سید جمال شاه یک هنرمند، کارگردان، موسیقی‌دان، نویسنده، مجسمه‌ساز، نقاش و فعال اجتماعی پاکستانی است. وی همچنین در دولت موقت کاکر به عنوان وزیر فرهنگ نیز خدمت کرده است در سال ۱۹۸۴، جمال شاه دانشکده هنر را در دانشگاه بلوچستان تأسیس کرد و تا سال ۱۹۸۶ ریاست آن را بر عهده داشت. در سال ۱۹۸۵، او انجمن هنرمندان بلوچستان را تأسیس کرد و همچنین اولین رئیس انجمن هنرمندان پاکستان شد. او در سال ۱۹۹۲، کالج هنرکده برای هنرهای بصری و نمایشی را در اسلام‌آباد تأسیس کرد. [5]
• دکتر مختار احمد بیش از سه دهه تجربه در زمینه توسعه و مدیریت آموزشی در سطوح ملی و بین‌المللی دارد که شامل تدریس، تحقیق، مدیریت، توسعه سیاست، پیوند تحقیق آموزشی با صنعت/تجاری‌سازی، معرفی رویکردهای کارآفرینی در آموزش و برنامه‌های متنوع توسعه آموزشی می‌شود. کارنامه برجسته وی با تجربیات علمی، تحقیقاتی و اداری متنوع در بخش‌های دولتی و خصوصی آموزش عالی در پاکستان و خارج از کشور غنی شده است. دکتر مختار احمد در دو دهه اخیر نقش کلیدی در تدوین و اجرای اصلاحات در آموزش عالی ایفا کرده است، از جمله افزایش دسترسی به آموزش دانشگاهی، تقویت سیستم‌های تضمین کیفیت، ترغیب دولت‌های فدرال و استانی به افزایش بودجه برای آموزش عالی، توسعه زیرساخت‌های دانشگاه‌ها، ترویج همکاری‌های ملی و بین‌المللی بین اعضای هیئت علمی، محققان و دانشگاه‌ها، اتخاذ تدابیر برای مقابله با رفتارهای غیرقانونی در بخش آموزش عالی و اجرای تعدادی از ابتکارات دیگر.[6]
• پروفسور دکتر محمد ضیاء الحق عضو فعال چندین سازمان حرفه‌ای بین‌المللی از جمله دبیرخانه انجمن ادیان جهانی و سنتی قزاقستان، انجمن عدالت بین‌المللی آمریکا و انجمن میانه‌روی بین‌المللی اردن می‌باشد. تخصص وی در زمینه‌های فقه و اجتهاد اسلامی، حقوق بین‌الملل اسلامی، مطالعات تمدن اسلامی، حقوق بشر از منظر اسلام، قوانین خانواده مسلمانان و روابط/گفت‌وگوی میان‌دینی، مطالعات صلح در سنت اسلامی است. دکتر ضیاالحق پروژه‌های مختلفی را برای ترویج صلح، همزیستی، هماهنگی گروه‌های مختلف جامعه پاکستان از جمله زنان، جوانان، اعضای هیئت علمی، رهبران دینی، نمایندگان پارلمان، روزنامه‌نگاران و اعضای جامعه مدنی طراحی و اجرا کرده است. او به اصول اخلاقی اختلاف‌نظر معتقد است و هدفش ترویج فرهنگ اختلاف‌نظر در قالبی قابل توافق است. [7]
• صبا قمر، هنرپیشه مشهور پاکستانی به عنوان  اولین سفیر ملی یونیسف برای حقوق کودک در پاکستان منصوب شده است. خانم قمر در این باره گفت که برای او افتخار است که به یونیسف بپیوندد و به عنوان سفیر ملی، از پلتفرم بین‌المللی خود برای افزایش آگاهی در مورد حقوق کودکان و مسائلی همچون ازدواج کودکان، سلامت روان، کمبود آموزش و تغییرات اقلیمی استفاده خواهد کرد. او تاکید کرد که قصد دارد نقشی در تحقق رویاهای کودکان و جوانان این کشور ایفا کند. [8]
• ماهیرا خان، بازیگر مشهور پاکستانی، در نوامبر ۲۰۱۹ به عنوان سفیر کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان (UNHCR) منصوب شد. او از سال ۲۰۱۸ با این سازمان همکاری می‌کند و به حمایت از حقوق ۱.۴ میلیون پناهنده افغان در پاکستان پرداخته است. ماهیرا در اجلاس پناهندگان اسلام‌آباد بر لزوم حمایت جهانی از پناهندگان افغان تأکید کرد و از همکاری جوامع بین‌المللی برای تسهیل راه‌حل‌ها برای پناهندگان حمایت نمود.
• شاهد آفریدی، کاپیتان سابق تیم ملی کریکت به خاطر کمک‌های گسترده‌اش در زمینه کارهای اجتماعی از طریق بنیاد شاهد آفریدی شناخته شده است. این بنیاد تمرکز خود را بر بهبود زندگی افراد از طریق فراهم کردن دسترسی به آب، آموزش، خدمات بهداشتی، کمک‌های اضطراری و حمایت از بازتوانی ورزشی قرار داده است. هدف این بنیاد ارائه امید به مردم پاکستان و سراسر جهان است و بر بهبود جامعه و کمک‌های انسانی تأکید دارد. [9]
• حدیقه کیانی، خواننده و ترانه‌سرای مشهور پاکستانی که از دهه 1990 به شهرت رسید، به‌خاطر تلاش‌های بشردوستانه‌اش به‌ویژه در پاسخ به سیلاب‌های ویرانگر 2022 در پاکستان شناخته شده است. از طریق پروژه ای کیانی به قربانیان سیلاب در بلوچستان و جنوب پنجاب کمک کرده و 370 خانه و امکانات مختلف در مناطق آسیب‌دیده ساخته است. او همچنین از خانواده‌های آواره حمایت کرده و از مردم خواسته تا در تلاش‌های امدادی مشارکت کنند. نام وی در بین 100 زن الهام بخش و تاثیرگذار فهرست 2024 بی بی سی معرفی شد.[10]

معرفی نخبگان علمی

پاکستان به عنوان کشوری با جمعیت جوان و رو به رشد، در سال‌های اخیر شاهد ظهور نخبگان علمی در حوزه‌های مختلف علوم پایه، مهندسی، پزشکی و فناوری بوده است. این نخبگان با دستاوردهای چشمگیر خود نه تنها در سطح ملی، بلکه در عرصه‌های بین‌المللی نیز شناخته شده‌اند. در ذیل به برخی از نخبگان علمی که در سال های اخیر دستاوردهای مهمی داشته اند، اشاره شده است.

• دکتر زبیر خالد، استاد دانشگاه لاهور (LUMS)، به عنوان اولین پاکستانی برنده جایزه گوردن بل در زمینه مدل‌سازی اقلیمی شناخته شد. این جایزه به تیمی از محققان اعطا شد که پروژه‌ای برای پیش‌بینی دقیق‌تر و سریع‌تر پدیده‌های اقلیمی مانند سیل، گرمای شدید و طوفان‌های دریایی با استفاده از هوش مصنوعی و مدل‌های پیشرفته توسعه داده‌اند. این مدل اقلیمی جدید با کاهش مصرف انرژی و استفاده از الگوریتم‌های پیشرفته، قادر است تغییرات اقلیمی را سریع‌تر و با دقت بالاتر پیش‌بینی کند و به کشاورزان کمک کند تا استراتژی‌های آبیاری خود را بهینه کنند. [11]
• دکتر چوهدری به‌خاطر فعالیت‌های پیشگامانه در داروهای گیاهی و برتری علمی، جایزه بین‌المللی شیخ زید را در زمینه طب سنتی، مکمل و جایگزین دریافت کرد. وی به‌خاطر نقش برجسته‌اش در ترویج طب سنتی و ادغام آن با مراقبت‌های بهداشتی مدرن مورد تقدیر قرار گرفت. دکتر چودری، که پیش از این جوایز زیادی از جمله افتخارات ملی پاکستان و جوایز بین‌المللی دریافت کرده، همچنین معاون رئیس آکادمی جهانی علوم برای آسیای مرکزی و جنوبی است. اخیراً دانشگاه پزشکی هونان در چین ساختمان تحقیقاتی خود را به نام وی نام‌گذاری کرده است.[12]
• دکتر ثاقب عارف یک دانشمند پاکستانی است که در حال حاضر به‌عنوان افسر ارشد علمی در شورای تحقیقات کشاورزی پاکستان (PARC) خدمت می‌کند. او دارای پیشینه تحصیلی در رشته علوم و فناوری غذایی است و بیش از دو دهه تجربه در تحقیقات علمی و توسعه مرتبط با کیفیت و ایمنی مواد غذایی کشاورزی دارد. وی در سال 2023 برنده جایزه بین المللی نوآوری معرفی شد.این جایزه به راه‌حل‌های نوآورانه برای استفاده پایدار از گندم و محصولات کشاورزی محلی اعطا شد.[13]
• پروفسور عطاالرحمان: ایتالیا جایزه جهانی شیمی به نام پروفسور عطاالرحمان تأسیس کرده است که هر سال به دانشمندان زیر ۴۰ سال از کشورهای در حال توسعه اهدا می‌شود. این جایزه به نام "جایزه عطاالرحمان در شیمی" شناخته می‌شود و مبلغ آن ۵۰۰۰ دلار است. تاکنون دوازده دانشمند برجسته از کشورهای مختلف این جایزه را دریافت کرده‌اند. پروفسور عطاالرحمان این جایزه را افتخاری بزرگ برای خود و پاکستان است. به‌پاس خدمات علمی وی، مؤسسه فناوری مالزی در سال ۲۰۱۳ مؤسسه‌ای به نام او تأسیس کرده و وی همچنین اولین پاکستانی است که نامش به "Wall of Scientists" جهانی افزوده شده است. [14]
• سارا قریشی، مهندس هوافضا، مخترع موتور جت و خلبان آماتور پاکستانی است. او دکترای خود را در مهندسی پیشرانه‌های هوافضا از دانشگاه کرانفیلد دریافت کرده است. در سال 2012، او مطالعات خود را در زمینه پیشرانه‌های هوافضا ادامه داد و مدرک کارشناسی ارشد مهندسی هوانوردی را از دانشگاه کرانفیلد دریافت کرد، و سپس دکترای خود را با تمرکز خاص بر روی حل مشکل پس دمه (contrails) انجام داد. دکترای سارا در کرانفیلد منجر به فناوری‌های ثبت اختراعی شد که راه‌حل نوآورانه‌اش برای مشکل پس دمه شد. در واقع یک ضمیمه است که می‌تواند به موتورهای هواپیماهای موجود متصل شود و بخار را قبل از انتشار آن جمع‌آوری کرده و آن را به مایع تبدیل کرده و در داخل هواپیما ذخیره کند. این ضمیمه به‌طور خاص برای کار با سوخت‌های جدید هواپیمایی مانند هیدروژنی، هیبریدی یا پیشرانه‌های الکتریکی طراحی شده است و به طور مؤثر برای آینده بهینه شده است. [15]در سال 2023، قریشی جایزه Alumni Awards در پاکستان برای علم و پایداری از Study UK دریافت کرد. در سال 2014، رئیس‌جمهور پاکستان اعلام کرد که قریشی برای دستاوردهای برجسته‌اش در زمینه علم، نشان تمغه امتیاز را دریافت خواهد کرد که چهارمین نشان عالی غیرنظامی کشور است.[16]
• عمیر مسعود، دانشجوی پاکستانی به‌دلیل دستاوردهای برجسته‌اش در زمینه تکنیک‌های تشخیص مولکولی، جایزه «جوان‌ترین دانشمند 2021» را از Lab Roots دریافت کرد. مسعود که دانشجوی دانشگاه کامسیتس در ایبت آباد است، دو مقاله تحقیقاتی خود را در کنفرانس بین‌المللی زیست‌شناسی مولکولی و بیوشیمی در استرالیا و سیزدهمین کنفرانس بین‌المللی بافت و پزشکی بازسازی در ایالات متحده ارائه داد. مسعود توضیح داد که افراد مبتلا به بیماری‌های ارثی می‌توانند بیماری‌های خود را به‌طور سریع و ارزان شناسایی کنند و همچنین ژن‌های هر موجود زنده‌ای می‌تواند استخراج شده و به موجود دیگری منتقل شود.[17]
• دکتر غلام محمد علی یکی از دانشمندان و پژوهشگران برجسته در زمینه زیست‌شناسی مولکولی و زیست‌فناوری است. او دارای دکترای تخصصی از دانشگاه لیورپول انگلستان و پسادکتری از کانادا و ژاپن است و تخصص بسیاری در زمینه زیست‌فناوری کسب کرده است. در حال حاضر، دکتر علی به عنوان رئیس شورای تحقیقات کشاورزی پاکستان (PARC) خدمت می‌کند و در این سازمان موقعیت‌های کلیدی مختلفی از جمله مدیرکل مرکز تحقیقات کشاورزی ملی (NARC)، عضو بخش علوم گیاهی (PARC) و عضو هماهنگی و نظارت (PARC) را داشته است. دکتر علی تقریباً 400 مقاله علمی در نشریات ملی و بین‌المللی منتشر کرده است. او پروژه‌های تحقیقاتی بسیاری را اجرا کرده و موسسه ملی ژنومیک و زیست‌فناوری پیشرفته (NIGAB) را تأسیس کرده است که یک مرکز برجسته در زمینه زیست‌فناوری است. تحت رهبری او، یک تیم ماهر تربیت شده و دپارتمان ژنومیک گیاهی و زیست‌فناوری نیز تأسیس شده است. دستاوردهای دکتر علی شامل تأسیس فناوری آئرپونیک برای تولید بذر سیب‌زمینی، راه‌اندازی اولین آزمایشگاه تست آفلاتوکسین در پاکستان، توسعه ارقام موز بدون ویروس و معرفی تکنیک‌های نوآورانه برای تولید بذر سیب‌زمینی از طریق فناوری کشت بافت است. دکتر علی با تأسیس تسهیلات پرورش سریع گیاه (Speed Breeding Facility) به یک دستاورد مهم دیگر نیز دست یافته است. دکتر علی به خاطر دستاوردهای برجسته خود در تحقیق و توسعه در زمینه شناسایی ژن‌ها و بهبود محصولات کشاورزی جوایز متعددی دریافت کرده است. تحقیقات نوآورانه او در این زمینه پیامدهای عمیقی برای امنیت و ایمنی غذایی دارد.[18]
• زبتا خان شنواری در سال 1980 مدرک کارشناسی در رشته زیست‌شناس را از دانشگاه پیشاور دریافت کرد و در سال 1983 مدرک کارشناسی گیاه شناسی را از همان دانشگاه اخذ نمود. سپس در سال 1986 موفق به دریافت مدرک کارشناسی ارشد طبقه‌بندی گیاهان از دانشگاه قائداعظم اسلام‌آباد شد و در سال 1994 دکترای خود را در رشته سیستماتیک مولکولی از دانشگاه کیوتو در ژاپن دریافت کرد. او همچنین از سال 1996 تا 1998 دوره پسا دکتری خود را در مرکز تحقیقات بین‌المللی علوم کشاورزی ژاپن (JIRCAS) گذراند. در سال 2008، او به عنوان عضو آکادمی علوم پاکستان انتخاب شد. در سال 2016، شنواری به عنوان عضو آکادمی علوم دنیای اسلام انتخاب گردید. وی جوایز ابن سینا (Avicenna Prize) یونسکو برای اخلاق در علم (2015)،تمغۂ امتیاز (مدال افتخار) از سوی دولت پاکستان (2011)،ستارۀ امتیاز از رئیس‌جمهور پاکستان (2018)،جایزه دانشمندان برجسته از آکادمی علوم چین (2019-2020)،جایزه بهترین استاد دانشگاه از کمیسیون آموزش عالی پاکستان (2012)را دریافت کرده است.[19]

نتیجه گیری:

نخبگان فرهنگی و اجتماعی در پاکستان نقشی کلیدی در شکل‌دهی به تحولات فرهنگی، تقویت همبستگی اجتماعی و پیشبرد گفتمان‌های نوین ایفا می‌کنند. با وجود چالش‌هایی همچون محدودیت‌های سیاسی، مشکلات اقتصادی و تأثیرپذیری از روندهای جهانی، این گروه همچنان توانسته است در مسیر ارتقای آگاهی عمومی و توسعه اجتماعی مؤثر باشد. تقویت بسترهای حمایتی، گسترش تعاملات بین‌المللی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های نوین ارتباطی می‌تواند زمینه‌ساز افزایش تأثیرگذاری این نخبگان در آینده باشد و به توسعه پایدار فرهنگی و اجتماعی کشور کمک کند.

منابع: