لئو ژونگ مین (Liu zhong min)

استاد مؤسسه مطالعات خاورمیانه، دانشگاه مطالعات زبان‌های خارجی شانگهای

     از سال 2025، به دنبال آتش‌بس دشوار در مناقشه فلسطین و اسرائیل، سوریه وارد دوره ‌ای ناامیدکننده از بازسازی سیاسی شده است. بازگشت ترامپ به کاخ سفید و سیاست‌های ناهماهنگ آمریکا در خاورمیانه، و همچنین دور جدیدی از بازی‌ها حول مسئله هسته ‌ای ایران، به‌ طور کامل آغاز شده است. از اکتبر 2023، منازعه فلسطین و اسرائیل به طور مداوم در حال تشدید و توسعه است و به نظر می ‌رسد که درگیری بین "محور مقاومت" به رهبری اسرائیل و فلسطین، سپری شده است. سیاست خاورمیانه با بار سنگین میراث تاریخی، بار دیگری از تناقضات و کینه‌ ها را به دوش می‌ کشد و وارد دوره جدیدی از گسترش تناقضات می ‌شود.

مناقشه بین ایالات متحده و کشورهای عربی بر سر برنامه های حکمرانی غزه:

     از زمان بازگشت ترامپ به کاخ سفید در ژانویه 2025، به نظر می رسد مسئله اسرائیل و فلسطین از یک درگیری نظامی تلخ که بیش از یک سال به طول انجامید، وارد دوره جدیدی شده است. در این روند، اسرائیل و حماس در 15 ژانویه تحت فشار دولت ترامپ در آمریکا به توافق آتش بس سه مرحله ای دست یافتند. اما در حالی که مرحله اول توافق آتش بس به سختی اجرا می شود، ترامپ بارها گفته است که غزه را به همان شیوه ای بازسازی کند که غزه را خالی می کند، پناهندگان فلسطینی را در کشورهای عربی می پذیرد و غزه را به یک استراحتگاه در آمریکا تبدیل می کند.

     پیشنهاد ترامپ به شدت مورد استقبال اسرائیل قرار گرفت، اما با مخالفت شدید کشورهای عربی روبرو شد. در 4 مارس، یک نشست اضطراری عربی در قاهره برای بحث در مورد راه های بازسازی غزه برگزار شد. یکی از مهم ترین نتایج این اجلاس، تصویب طرح بازسازی غزه بود، طرحی پنج ساله با ارزش 53 میلیارد دلار که بر بازسازی زیرساخت ها، ارائه راه حل های مسکن برای آوارگان داخلی، توانمندسازی تشکیلات خودگردان فلسطین برای حکومت، و برکناری حماس از قدرت تمرکز دارد. علاوه بر این، این شامل تشکیل "کمیته مدیریت غزه" است که یک نهاد غیرحزبی متشکل از 15 تکنوکرات فلسطینی برای مدیریت امور روزمره شش ماه اول بازسازی غزه می‌ باشد. در پایان این نشست، عبدالفتاح السیسی، رئیس‌ جمهور مصر، اعلام کرد که قاهره در ماه آوریل میزبان یک کنفرانس بین‌المللی در مورد بازسازی غزه خواهد بود تا تأمین مالی لازم را تضمین کند و کمک‌ها را از کشورهای اهداکننده هماهنگ نماید.

بازسازی غزه مملو از مشکلات است:

     اگرچه نشست قاهره قدرتمندترین اقدام جمعی در جهان عرب از زمان دور جدید مناقشه فلسطین و اسرائیل است، اما قابل پیش بینی است که بازسازی آینده غزه مطمئنا خوش بینانه نخواهد بود.

     مبارزه کشورهای عربی با آمریکا و اسرائیل در مورد بازسازی غزه، کار بازسازی غزه در آینده را دشوار خواهد کرد. نشست قاهره تا حدودی قوی ترین صدا برای کشورهای عربی برای "نه گفتن" به آمریکا از زمان درگیری بوده است. این دقیقا همان چیزی است که شبکه خبری عرب اظهار داشت: "این نشست شاهد موضع متحد اعراب در برابر تلاش‌ها برای آواره کردن فلسطینی‌ها بود، در حالی که تأکید کرد که راه‌ حل دو کشوری راه اصلی دستیابی به صلح و ثبات در منطقه است". اما، می ‌توان پیش ‌بینی کرد که با توجه به نقش مهمی که کشورهای عربی مانند مصر، اردن و عربستان سعودی در طرح بازسازی غزه ایفا می‌ کنند و همچنین هویت آنها به‌ عنوان متحدان آمریکا، طرح بازسازی غزه آنها تنها در صورتی قابل تحقق است که با همکاری آمریکا و اسرائیل همراه باشد، و به عنوان متحدان آمریکا، آنها نیز به ناچار با فشار زیادی از سوی آمریکا در زمینه کاهش کمک‌ های اقتصادی و امنیتی مواجه خواهند شد. بنابراین، آینده ممکن است این باشد که آمریکا، اسرائیل و کشورهای عربی بعد از چانه‌ زنی، طرحی توافقی برای بازسازی غزه ارائه دهند.

     برای کشورهای عربی که در حال تقویت استقلال استراتژیک خود هستند، چگونگی افزایش قابلیت های خود در مقابله با آمریکا و اسرائیل و همچنین چگونگی روبرو شدن با دیپلماسی ترامپ که به طور فزاینده ای بی نظم و غیر اصولی می شود، بی شک یک آزمون بزرگ برای آنها است. این نیز مطابق با ارزیابی رسانه‌ های عربی است که می ‌گوید: اجرای طرح بازسازی غزه ی ِمصری و نتیجه نشست اضطراری به‌ طور عمده به موضع دولت آمریکا بستگی دارد - اینکه آیا این کشور تصمیم می‌ گیرد از این طرح حمایت کند یا به حمایت از تلاش‌ های اسرائیل برای ممانعت از اجرای آن ادامه دهد – به ‌ویژه با توجه به اینکه توافق شکننده آتش ‌بس همچنان در خطر فروپاشی قرار دارد". در زمان برگزاری اجلاس قاهره، مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا با نتانیاهو، تماس تلفنی برقرار کرد و حمایت استوار آمریکا از اسرائیل را به‌ عنوان اولویت اصلی دولت ترامپ تکرار کرد. در این تماس، روبیو قول داد که کمک نظامی 4 میلیارد دلاری به اسرائیل را تسریع کند.

بحران سرزمین و حاکمیت فلسطین تشدید شده است:

     پس از دور جدید درگیری‌های فلسطینی و اسرائیلی، خطر تشدید تصرف و حتی غارت زیربنایی سرزمین و حقوق فلسطین در آینده همچنان در حال گسترش است.

     اول، حماس به احتمال زیاد به طور کامل کنترل خود بر غزه را از دست خواهد داد، اما به ناچار بذر جدیدی از تضادها را خواهد کاشت. چه طرحی از کشورهای عربی، چه طرح آمریکا، و چه یکی از اهداف همیشگی اسرائیل، بازسازی آینده غزه حماس را کنار خواهد گذاشت (یعنی به حماس اجازه نمی دهد در بازسازی آینده ی غزه شرکت کند). با توجه به شرایط دشواری که در حال حاضر وجود دارد، حماس نیز اعلام کرده است که در آینده نزدیک به دنبال کسب قدرت در غزه نیست. اما نگرانی این است که حماس به سختی بتواند کاملاً قانع باشد و این امر موجب ایجاد تضادهای عمیق میان حماس و کشورهای عربی، آمریکا، اسرائیل و نهادهای فلسطینی شده است.

     دوم، حاکمیت و قدرت تشکلات خودگردان فلسطین در کرانه باختری و غزه با چالش‌های جدی مواجه است. به دلیل پیچیدگی تضادها میان آمریکا، اسرائیل، کشورهای عربی، تشکلات خود گردان فلسطین و حماس، این مسئله که آیا تشکلات خودگردان فلسطین می ‌تواند قدرت حکومت در غزه را به دست آورد و اینکه آیا خود توانایی اداره غزه را دارد، به وضوح نامشخص است. افزون بر این، تمایل روزافزون اسرائیل به گسترش سرزمین و قدرتش از زمان دور جدید درگیری‌ های فلسطین و اسرائیل، بحران حاکمیت و قدرت فلسطین را شدیدتر کرده است. رسانه ‌های عربی این ارزیابی را از بحران فلسطینیان در کرانه باختری ارائه داده‌ اند: "اگر راست افراطی اسرائیل در غزه هنوز فقط در حال خیال ‌پردازی درباره ایجاد شهرک و اسکان مجدد در آنجا است، در حالی که شهرک‌ نشینان اسرائیلی در تمام نقاط کرانه باختری اشغالی و اورشلیم شرقی پراکنده شده ‌اند و اشتهای بی‌انتها برای زمین‌های بیشتر و شهرک‌های جدید دارند".

     دولت اسرائیل در اقدامات خود گستاخانه تر عمل کرده است، به طوری که نیروهای امنیتی اسرائیل توجه خود را به شمال کرانه باختری معطوف کرده و اندکی پس از اجرای آتش بس اسرائیل و حماس در اواسط ژانویه، بر عملیات نظامی در اردوگاه های پناهندگان در جنین و جاهای دیگر تمرکز کرده اند. کاتز، وزیر دفاع اسرائیل، اعتراف کرد که به ارتش دستور داده است که در اردوگاه‌های پناهندگان کرانه باختری که تصرف کرده‌ اند، باقی بمانند تا از بازگشت فلسطینی‌های تازه آواره شده به خانه‌ هایشان جلوگیری کنند. برخی از رسانه‌ های عربی با بد بینی اشاره کردند که در جریان درگیری میان اسرائیل و حماس و حزب ‌الله، "وضعیت امنیتی در کرانه باختری اشغالی همچنان در حال وخامت است، به ویژه در مناطق شمالی آن، جایی که هزاران فلسطینی مجبور به ترک خانه‌ های خود شده‌ اند، که این نه تنها ترس از تشدید درگیری را به همراه دارد، بلکه ترس از الحاق اسرائیل به آن نیز افزوده شده است".

     سوم، تحقق اهداف راه حل دو کشوری به طرز چشمگیری طولانی تر و بعیدتر خواهد بود. با توجه به اینکه جامعه بین ‌المللی و کشورهای منطقه پس از دور جدید منازعه فلسطین و اسرائیل به مدت طولانی بر بازسازی غزه و همچنین مسائل استراتژیک و فوری‌تری چون روسیه و اوکراین و برنامه هسته‌ای ایران تمرکز خواهند کرد، اجتناب ‌ناپذیر است که مسئله فلسطین به حاشیه بازگردد و تحقق راه‌حل دو کشور ممکن است حتی بیشتر از قبل به تأخیر بیفتد.

     به طور کلی، مسئله فلسطین به دور جدیدی از انباشت تضادها و بن بست خواهد رفت و باعث خواهد شد که تنش‌ های آن مستحکم ‌تر شود و همچنان به عنوان یک معضل قرنی که وجدان و عقل بشریت را به چالش می ‌کشد، ادامه یابد.