در قزاقستان، 208 پروژه علمی با بودجه بلاعوض در حال اجرا است که از این تعداد، 6 پروژه به فروش بیش از 1 میلیارد تنگه دست یافته‌اند. توسعه‌های دانشمندان داخلی در چه صنایعی به کار گرفته شده‌اند و چگونه بر اقتصاد کشور تأثیر می‌گذارند؟ این موضوع در مقاله تحلیل‌گر آژانس خبری کازاینفورم بررسی می‌شود.

بیش از 11 هزار دانشمند جوان

در سال 2023، رئیس جمهور کشور تصمیم به اختصاص 625 میلیارد تنگه برای توسعه علم در طی سه سال با افزایش تدریجی بودجه اتخاذ کرد. همچنین، به دستور رئیس جمهور، حمایت از دانشمندان جوان تقویت شد. بر اساس داده‌های دفتر ملی آمار، در حال حاضر 25473 دانشمند در حوزه علم مشغول به کار هستند (13 درصد نسبت به سال 2024 افزایش یافته است). 48 درصد از محققان دارای مدرک علمی یا دانشگاهی هستند که شامل 2060 دکترای علوم، 4837 کاندیدای علوم، 3456 دکترای PhD و 85 دکترای تخصصی می‌شود. در همین حال، 46 درصد از دانشمندان زیر 40 سال، 31 درصد بین 41 تا 54 سال و 23 درصد بالای 55 سال سن دارند.

وزارت علوم و آموزش عالی قزاقستان توضیح می‌دهد که تعداد کل دانشمندان جوان در قزاقستان 11703 نفر است که از این تعداد، 9796 نفر به عنوان متخصص پژوهشی مشغول به کار هستند.

100 میلیارد تنگه به اقتصاد

در کشور قزاقستان، "بنیاد علم" (АО "Фонд науки") مسئول انتخاب پروژه‌هایی است که باید با بودجه بلاعوض تأمین مالی شوند. در حال حاضر، 208 پروژه علمی در حال اجرا هستند و 24 پروژه به صادرات رسیده‌اند. همانطور که وزارتخانه اشاره می‌کند، 6 پروژه به فروش بیش از 1 میلیارد تنگه دست یافته‌اند. سهم کل پروژه‌ها در اقتصاد کشور 109.7 میلیارد تنگه بوده است که شامل فروش، درآمد مالیاتی، تأمین مالی مشترک از سرمایه خصوصی و خرید دارایی‌های ثابت می‌شود. سبد پروژه‌های بنیاد علم شامل 350 توسعه است. در این میان، بیشترین تعداد پروژه‌ها (142) در بخش مجتمع صنایع کشاورزی و فرآوری مواد خام کشاورزی اجرا شده‌اند.

از جمله توسعه‌های موفق دانشمندان قزاقستانی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: سازماندهی تولید مواد مرکب بر پایه اجزای چوبی، ایجاد مرکز نوآوری برای تولید بذر با کیفیت بالا از محصولات علوفه‌ای، ایجاد تولید چسب زیستی داخلی بر پایه پلیمرهای طبیعی برای زراعت و همچنین تولید مجموعه‌های هواپیماهای بدون سرنشین توسعه یافته در داخل کشور برای نیازهای حوزه‌های مختلف فعالیت اقتصادی. علاوه بر این، دانشمندان قزاقستانی دارویی برای مبارزه با سرطان تولید کرده‌اند. در حال حاضر، این دارو در حال گذراندن آزمایشات بالینی است. به گفته سایاسات نوربک وزیر علوم و آموزش عالی قزاقستان، داروی داخلی سرطان تا پایان سال 2025 ثبت خواهد شد.

چه مقدار بودجه به علم اختصاص داده می‌شود؟

وزارت علوم و آموزش عالی در پاسخ به درخواست کازاینفورم، بودجه تخصیص یافته برای توسعه علم را اعلام کرد:

در بودجه جمهوری برای سال 2024، 169.9 میلیارد تنگه برای توسعه علم (بودجه هدفمند برنامه و بودجه بلاعوض برای تحقیقات علمی، بودجه بلاعوض برای پروژه‌های تجاری‌سازی نتایج فعالیت‌های علمی و فنی، تأمین مالی سازمان‌های علمی که تحقیقات بنیادی را انجام می‌دهند و تأمین مالی پایه) در نظر گرفته شده است.

در همین حال، بودجه جمهوری برای توسعه علم داخلی در سال 2025 افزایش یافته و به 230.8 میلیارد تنگه رسیده است.

قانون جدید چه تغییراتی ایجاد خواهد کرد؟

به دستور رئیس جمهور، قانون "علم و سیاست فناوری" جمهوری قزاقستان تدوین شد که در 1 ژوئیه 2024 لازم الاجرا شد. برای اجرای آن، دولت فهرستی از 70 آیین نامه فرعی را تصویب کرد.

وزارت علوم و آموزش عالی قزاقستان توضیح داد که اجرای قانون جدید چه تغییراتی را در پی دارد:

این قانون اصول استاندارد بین‌المللی تعیین سطح آمادگی فناوری توسعه‌های علمی (Technology Readiness Level - TRL) را معرفی می‌کند. در اسناد مناقصه برای سفارش دولتی تحقیقات علمی، تعدادی از الزامات برای پروژه‌ها در مورد مطابقت با سطوح خاص آمادگی فناوری تعیین شده است.

همچنین، این قانون ابزارهای جدیدی را برای توسعه اکوسیستم تجاری‌سازی توسعه‌های علمی پیش‌بینی می‌کند. به عبارت دیگر، بنیاد علم از یک اپراتور بودجه بلاعوض ساده برای تجاری‌سازی به یک نهاد توسعه کامل برای تعامل با بخش شرکتی بزرگ تبدیل می‌شود. در این قانون، جایگاه ویژه‌ای به علم منطقه‌ای اختصاص داده شده است. اکنون، بر اساس مقررات جدید قانون، نهادهای اجرایی محلی در سیستم مدیریت و اداره علم مشارکت دارند.

علاوه بر این، استانداری‌ها (آکیمات‌ها) اختیارات کاملی برای اجرای سیاست علم و فناوری در مناطق دارند، که برای این منظور شوراهای علم و فناوری با مشارکت نمایندگان کسب و کار و حوزه دانشگاهی در هر استانداری منطقه‌ای ایجاد شده است.

این قانون همچنین وضعیت جدید آکادمی ملی علوم جمهوری قزاقستان را به عنوان بالاترین سازمان علمی کشور تثبیت می‌کند که نقش آن را در هماهنگی و توسعه فعالیت‌های علمی در کشور تقویت می‌کند.

وضعیت جدید شرایط فعالیت‌های علمی و فنی را بهبود می‌بخشد، همکاری بین دانشمندان و حمایت از سیاست‌های دولتی را گسترش می‌دهد. بدین ترتیب، سطح فعالیت‌های بالاترین سازمان علمی به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.

از 1 ژانویه 2025، مقررات مربوط به تشویق سرمایه‌گذاری کسب و کار در انجام و خرید تحقیق و توسعه (تحقیقات علمی و توسعه تجربی) اجرایی می‌شود. همانطور که این وزارتخانه توضیح داد، به دستور نخست وزیر، یک پروژه سرمایه‌گذاری آزمایشی برای ایجاد یک مرکز علمی با مشارکت یک شرکت خصوصی به منظور آزمایش مکانیزم ارائه معافیت‌ها و کسورات مالیاتی در حال بررسی است.

این قانون همچنین مقررات مربوط به خرید کالاها، کارها و خدمات و دستمزد دانشمندان در چارچوب اجرای پروژه‌های علمی به سفارش دولت را تعیین می‌کند. برای این منظور، آیین نامه‌های فرعی جدید وضع شده‌اند. همچنین، یک اکوسیستم داده دیجیتال کامل در حوزه علم ایجاد خواهد شد و پایه‌ای برای ایجاد یک سیستم مدیریت اطلاعات علمی و فنی گذاشته می‌شود. برای این منظور، مقرراتی برای جمع آوری، پردازش و تجزیه و تحلیل اطلاعات علمی و فنی در نظر گرفته شده است.

به گفته وزارتخانه، وظیفه اولیه ایجاد داده‌های قابل اعتماد و کامل در مورد همه نهادهای علمی از همه منابع اطلاعاتی است. برای این منظور، یکپارچه‌سازی بین سیستم‌های اطلاعاتی AIS "NTSSTE"، EO "NIS"، "پلتفرم واحد آموزش عالی"، با سیستم‌های اطلاعاتی سایر نهادهای دولتی و همچنین با پایگاه‌های اطلاعاتی بین‌المللی در حال انجام است.

دیجیتالی‌سازی کامل و کامل بودن داده‌های قابل اعتماد باید ما را به سمت تجزیه و تحلیل دیجیتال، ارزیابی خودکار اثربخشی فعالیت‌های علمی و پیش‌بینی سناریوهای توسعه سوق دهد. گالیمژان ژانکوآتوف، رئیس کمیته علم وزارت علوم و آموزش عالی جمهوری قزاقستان گفت.

علم برای سیاست

اصلاح علم و سیاست علم و فناوری به یکی از حوزه‌های مهمی تبدیل شده است که توسط رئیس جمهور قزاقستان آغاز شده است. در 11 مارس، آکادمی ملی علوم جمهوری قزاقستان و موسسه تحقیقات استراتژیک قزاقستان تحت نظارت رئیس جمهور جمهوری قزاقستان تفاهم‌نامه همکاری امضا کردند. این توافقنامه همکاری ساختارها را بر اساس رویکردی سیستمی برای ادغام علم در مدیریت دولتی، تدوین تصمیمات استراتژیک و حمایت از توسعه نوآورانه کشور در نظر می‌گیرد.

یکی از ابتکارات مشترک، پروژه آموزش کارشناسان بین‌المللی در آکادمی علوم خواهد بود.

یرکین توکوموف مدیر موسسه تحقیقات استراتژیک قزاقستان گفت: بارها بر ضرورت توسعه مدارس مطالعات کشوری تأکید کرده‌ایم که به ویژه در کشورها و مناطق مهمی برای قزاقستان مانند چین، روسیه، ایالات متحده و آسیای مرکزی تخصص دارند. مشکل اساسی این است که متخصصان کمی داریم که به زبان کشورهای مورد مطالعه تسلط دارند. در این راستا، به منابع و ظرفیت آکادمی ملی علوم برای آموزش زبان متخصصان مطالعات کشوری و مطالعات منطقه‌ای امیدواریم.

آخیلبک کوریشبایف رئیس هیئت مدیره آکادمی ملی علوم تحت نظارت رئیس جمهور جمهوری قزاقستان، بر مسائل پیش‌بینی استراتژیک، تجزیه و تحلیل پیش‌بینی‌کننده و تحقیقات آینده‌نگر با هدف افزایش اثربخشی مدیریت دولتی تأکید می‌کند.

"امروز کشورهای پیشرو جهان مانند بریتانیا، ایالات متحده، ژاپن و کره جنوبی به طور فعال از روش‌های پیش‌بینی مبتنی بر علم در تدوین استراتژی‌های دولتی استفاده می‌کنند... در ژاپن، سیستم آینده‌نگری تحت رهبری NISTEP روندهای فناوری را برای دهه‌های آینده تجزیه و تحلیل می‌کند، در حالی که کره جنوبی هوش مصنوعی را برای نظارت و انطباق تصمیمات سیاسی به صورت لحظه‌ای به کار می‌گیرد." این مطلب را رئیس هیئت مدیره آکادمی ملی علوم جمهوری قزاقستان بیان کرد.

به نظر آخیلبک کوریشبایف انطباق چنین روش‌هایی در قزاقستان، امکان ایجاد یک سیستم پیش‌بینی هوشمند را فراهم می‌کند که ابزارهای علمی را برای پاسخگویی سریع به چالش‌های جهانی در اختیار دولت قرار می‌دهد. به گفته رئیس آکادمی، در چارچوب ابتکار "علم برای سیاست"، آکادمی ملی علوم و موسسه تحقیقات استراتژیک قزاقستان قصد دارند با ادغام بهترین روش‌های جهانی و فناوری‌های دیجیتال، یک اکوسیستم تحلیلی ایجاد کنند. این امر گامی مهم در مسیر توسعه پایدار کشور، بر اساس روش‌های پیشرفته تجزیه و تحلیل داده‌ها و پیش‌بینی استراتژیک خواهد بود.

قزاقستان در رتبه‌بندی GII در جایگاه 109 قرار گرفت

یکی از معتبرترین رتبه‌بندی‌های بین‌المللی در حوزه علم و نوآوری، شاخص جهانی نوآوری (GII) است. این شاخص از 82 شاخص تشکیل شده است که توسعه نوآورانه کشورهای جهان را مشخص می‌کند و دیدگاهی گسترده از نوآوری، از جمله محیط سیاسی، آموزش، زیرساخت و سطح توسعه کسب و کار را منعکس می‌کند.

مفهوم توسعه آموزش عالی و علم در جمهوری قزاقستان برای سال‌های 2023-2029، افزایش تدریجی جایگاه کشور قزاقستان در رتبه‌بندی GII را پیش‌بینی می‌کند.

اینفوگرافیگ کازاینفورم

در پایان سال 2024، قزاقستان در رتبه‌بندی GII در جایگاه 109 قرار گرفت. وزارت علوم و آموزش عالی جمهوری قزاقستان اعلام کرد که دانشمندان قزاقستانی سالانه از طریق برنامه کمک هزینه "500 دوره کارآموزی علمی" به مراکز تحقیقاتی پیشرو در جهان (در کشورهایی مانند ایالات متحده، بریتانیا، ترکیه، فدراسیون روسیه، آلمان، فرانسه و غیره) اعزام می‌شوند. از سال 2021 تا 2024، 1305 دانشمند قزاقستانی اعزام شده‌اند که 62 درصد آنها دانشمندان جوان هستند.

اجرای پروژه‌های علمی و تحقیقاتی توسط دانشمندان قزاقستانی با همکاری همکاران خارجی و همچنین انتشار تحقیقات داخلی در مجلات معتبر بین‌المللی Web of Science و Scopus، به ارتقای وجهه قزاقستان در جامعه علمی بین‌المللی و عرصه جهانی کمک می‌کند.

بدین ترتیب، توسعه علم یکی از اولویت‌های کلیدی قزاقستان است. در این کشور، بودجه تحقیقات علمی به تدریج افزایش می‌یابد، سازمان‌های علمی مدرن‌سازی می‌شوند و تعداد دوره‌های کارآموزی در خارج از کشور افزایش می‌یابد که علم را برای نسل جدید جذاب‌تر می‌کند. بر اساس داده‌های وزارت علوم و آموزش عالی جمهوری قزاقستان، بودجه دولتی برای علم کاربردی برای سال‌های 2025-2027 به 531.1 میلیارد تنگه افزایش یافته است. همه این اقدامات به تقویت زیرساخت‌های تحقیقاتی در قزاقستان کمک می‌کند.

نکته: دولت قزاقستان از سال 2023 به تحقیقات کاربردی اولویت ویژه داده و با اختصاص بودجه افزایشی سعی در تقویت این بخش را دارد و نقش بنیاد علم، آکادمی علوم و مرکز تحقیقات ریاست جمهوری در این میان کلیدی است و فرصت های همکاری مشترک در حوزه پژوهش های کاربردی وجود دارد. براساس نظر متخصصان حوزه علم و آموزش عالی، کشور قزاقستان یکی از قطب های پیشرو علم در منطقه آسیای مرکزی در آینده تبدیل خواهد شد.

آلماتی قزاقستان

منبع: https://www.inform.kz/ru/iz-teorii-v-praktiku-kak-menyaetsya-kazahstanskaya-nauka-f330ae