سچل سرمست، که نام اصلی او عبدالوهاب بود، در سال ۱۷۳۹ در درازه شریف، ایالت سند، متولد شد و یکی از تأثیرگذارترین شاعران صوفی شبه قاره هند بود. او در زبان‌های مختلفی از جمله سندھی، سرائیکی، فارسی و اردو شعر می‌سرود. اندیشه‌های شعری و فلسفی او عمیقاً ریشه در عقیده "وحدت الوجود" داشت، مفهومی که بر یگانگی همه هستی با ذات الهی تأکید دارد. 

آثار فارسی سچل سرمست جایگاه ویژه‌ای در ادبیات صوفیانه دارند و او را در امتداد سنت بزرگانی چون مولانا جلال‌الدین رومی، فریدالدین عطار و حافظ شیرازی قرار می‌دهند.

(در این گزارش فقط به آثار فارسی سچل سرمست پرداخته شد)

 زمینه تاریخی و معنوی 

سچل سرمست از خاندان فاروقی در درازه شریف بود، که نسب خود را به خلیفه دوم، می‌رساند. این خاندان در تصوف و علم جایگاه برجسته‌ای داشت و سچل در همین فضای معنوی و فکری پرورش یافت. او تحت تعلیم و راهنمایی عموی خود، خواجه عبدالحق اول، قرار گرفت که نقش اساسی در شکل‌گیری دیدگاه‌های صوفیانه‌اش داشت. 

سچل سرمست از شخصیت‌هایی چون حسین بن منصور حلاج (۸۵۸-۹۲۲) و فریدالدین عطار (۱۱۴۵-۱۲۲۱) تأثیر پذیرفت و به همین دلیل به او منصور ثانی و عطار سند لقب دادند. شعر او سرشار از عشق الهی، فنای نفس و انتقاد از تعصب دینی بود. مخالفت او با علمای متعصب زمانش، او را به چهره‌ای انقلابی در تصوف تبدیل کرد. 

 شعر فارسی سچل سرمست: میراثی از بیان عرفانی 

در شعر فارسی، لقب‌های او «اشکار» و «خدائی» بودند. سچل سرمست شعرهای فارسی خود را در قالب‌های مختلف از جمله غزل و مثنوی سروده است. برخی از آثار فارسی او عبارتند از: 

1. دیوان اشکار – مجموعه‌ای از غزل‌های عارفانه درباره عشق الهی و وصال. 

2. مثنوی عشق‌نامه – بیانیه‌ای عرفانی درباره عشق به عنوان مسیر اصلی معرفت. 

3. مثنوی دردنامه – تأملی در رنج‌های بشری و پیوند آن با تعالی روحانی. 

4. مثنوی گدازنامه – تمثیلی از فنا شدن روح در آتش عشق الهی. 

5. مثنوی تارنامه – توصیف روح به عنوان زهی لرزان در نوای الهی. 

6. مثنوی رهبرنامه – راهنمایی برای رهروان طریق تصوف. 

7. مثنوی وحدت‌نامه – شرحی بر "وحدت الوجود" و یگانگی همه هستی. 

8. مثنوی وصلت‌نامه – اندیشه‌هایی در باب وصال عاشق و معشوق حقیقی. 

9. مثنوی رازنامه – بیان رموز و اسرار الهی. 

10. غزل بحر طویل – غزلی طولانی پر از نمادهای عرفانی. 

11. دیوان خدایی – مجموعه‌ای از اشعار درباره صفات الهی و تسلیم شاعر در برابر ذات مطلق. 

12. نکات تصوف – مجموعه‌ای از حکمت‌ها و تأملات عرفانی. 

 مضامین شعر فارسی سچل سرمست 

 ۱. عشق الهی و وصال عرفانی 

همچون مولانا و حافظ، شعرهای فارسی سچل سرمست بر عشق حقیقی متمرکز است و خدا را به عنوان معشوق نهایی توصیف می‌کند. در مثنوی عشق‌نامه، او عشق را تنها راه فنا شدن در حقیقت الهی می‌داند. تصاویر مستی و شراب عرفانی در اشعارش نمادی از بیداری روحانی است. 

 ۲. وحدت الوجود 

در مثنوی وحدت‌نامه، سچل سرمست اندیشه‌های وحدت‌الوجودی خود را بیان می‌کند. همچون ابن‌عربی، او باور داشت که همه هستی تجلی وجود الهی است و بین عاشق و معشوق هیچ دوگانگی وجود ندارد. 

 ۳. نقد علمای متعصب 

سچل سرمست در بسیاری از غزل‌های فارسی خود از روحانیون متعصب زمانش انتقاد کرده است. او بر این باور بود که تمرکز بیش از حد بر ظواهر دین، مانعی برای دستیابی به حقیقت معنوی است. 

 ۴. رنج به عنوان مسیر معرفت 

در مثنوی دردنامه، سچل سرمست به این مفهوم می‌پردازد که درد و رنج راهی برای تزکیه روح و تقرب به خداوند است. 

 ۵. تمثیل آتش و گدازش 

همانند منطق‌الطیر عطار، سچل سرمست در مثنوی گدازنامه سفر روح را به عنوان فرایندی از سوختن و گداختن در آتش عشق الهی توصیف می‌کند. 

 تأثیر و میراث شعر فارسی سچل سرمست 

شعرهای فارسی سچل سرمست بر شاعران صوفی بعدی در سند و دیگر مناطق تأثیر عمیقی گذاشت. تعالیم عرفانی او فراتر از مرزهای مذهبی و قومی رفت و در طول قرون، الهام‌بخش عارفان و جویندگان حقیقت شد. 

برخی از برجسته‌ترین مترجمان آثار فارسی او به زبان سندھی عبارتند از: 

- قاضی علی اکبر درازی (۱۸۹۵-۱۹۸۱) 

- پروفسور دکتر عطا محمد حامی (۱۹۱۹-۱۹۸۲) 

- قاضی مقصود گل (۱۹۵۰-۲۰۱۵) 

 نفوذ فرامرزی تعالیم سچل سرمست 

تعالیم سچل سرمست محدود به اسلام نبود، بلکه بر پیروان دیگر ادیان نیز تأثیر گذاشت. یکی از شاگردان برجسته او، فقیر نانک یوسف (۱۷۹۲-۱۸۵۳)، به زیارتگاه‌های سیک‌ها سفر کرد و پیام عشق الهی را در میان آنان گسترش داد. او به احترام "گورو نانک"، بنیان‌گذار آیین سیک، نام "نانک" را برای خود برگزید، که نشان‌دهنده نگاه احترام‌آمیز صوفیان سند به بزرگان سایر ادیان است. 

در قرن بیستم، یکی از شاگردان او، نیمانو فقیر (۱۸۸۸-۱۹۶۲)، که در اصل یک زن هندو به نام "روقی بای" بود، پیام او را به فراسوی سند برد و در وادودارا (بارودای امروزی، هند) یک خانقاه صوفیانه تأسیس کرد. 

 نتیجه‌گیری: ماندگاری شعر فارسی سچل سرمست 

شعر فارسی سچل سرمست گنجینه‌ای از حکمت عرفانی است که میان سنت‌های صوفیانه فارسی و سندی پیوند برقرار می‌کند. آثار او همچون مولانا و عطار، همچنان الهام‌بخش عارفان و سالکان طریقت است. 

مخالفت او با تعصب دینی، حمایت از وحدت‌الوجود، و درخشش شعری‌اش، او را به یکی از چهره‌های برجسته ادبیات صوفیانه تبدیل کرده است. 

آرامگاه او در درازه شریف، همچنان نماد همزیستی مذهبی و صلح است و پیروانی از مذاهب مختلف به زیارت آن می‌روند. شعرهای فارسی او همچنان خوانده و بررسی می‌شوند و پیام عشق و وحدت الهی او برای نسل‌های آینده باقی خواهد ماند. 

سچل سرمست نه تنها یک شاعر، بلکه یک انقلابی معنوی و یک عارف حقیقت‌جو بود که شعرهای فارسی او گواهی بر بی‌کرانگی عشق الهی است.

https://thefridaytimes.com/04-Sep-2020/poet-of-truth-and-ecstasy