چکیده

 عراق به‌عنوان کشوری استراتژیک در منطقه غرب آسیا، در سال 2025 با چالش‌ها و فرصت‌هایی در حوزه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مواجه است. عراق در سال 2025 در مرحله‌ای حساس از گذار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی قرار دارد. این کشور که در دو دهه گذشته شاهد جنگ، اشغال، ناآرامی‌های داخلی و ظهور گروه‌های افراطی بوده است، اکنون در مسیر بازسازی قرار دارد. این گزارش تلاش دارد تصویری دقیق، تحلیلی و مبسوط از روندهای جاری و آینده‌ساز در سه عرصه‌ی اصلی سیاست، اجتماع و فرهنگ ارائه دهد. این مقاله به تحلیل جامع وضعیت کنونی عراق پرداخته و بر اساس داده‌های میدانی، مطالعات پیشین و روندهای جاری، توصیه‌هایی راهبردی برای جمهوری اسلامی ایران در جهت تقویت دیپلماسی فرهنگی و نفوذ نرم در این کشور به رشته تحریر در آمده است. چارچوب تحلیل مقاله مبتنی بر رویکرد آینده‌پژوهی راهبردی در روابط بین‌الملل است.

واژگان کلیدی: عراق، دیپلماسی فرهنگی، ایران، سیاست منطقه‌ای، جوانان، حشد الشعبی

مقدمه

1. عراق به‌عنوان همسایه شرقی جمهوری اسلامی ایران و یکی از کشورهای مهم جهان عرب، نقشی کلیدی در امنیت و ثبات منطقه غرب آسیا دارد. پس از شکست داعش، این کشور وارد مرحله‌ای از بازسازی ساختارهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شده است. تحلیل تحولات عراق در سال 2025 می‌تواند به درک بهتر فرصت‌ها و تهدیدهای پیش‌روی ایران در تعامل با بغداد و سایر گروه‌های عراقی بینجامد.

2. تحلیل ساختار سیاسی عراق

2.1. ساختار قدرت پساداعش نظام سیاسی عراق بر پایه تقسیم قدرت قومی ـ مذهبی بنیان نهاده شده است. اگرچه این ساختار در ابتدا به‌منظور بازتوزیع قدرت طراحی شد، در عمل موجب تفرقه و بی‌ثباتی مزمن شده است (Al-Marashi, 2022).

2.2. احزاب سیاسی و رقابت‌های داخلی گروه‌های شیعه (مانند دولت قانون، جریان صدر و عصائب اهل الحق) دارای نقش مسلط در عرصه سیاست‌اند، اما شکاف‌های داخلی، مانع انسجام آن‌ها شده است. کردها همچنان درگیر تنش درون‌قومی‌اند و اهل سنت نیز در حال بازسازی جایگاه خود هستند (Dodge, 2023).

2.3. امنیت داخلی و نقش بازیگران غیردولتی نقش گروه‌هایی مانند حشد الشعبی دوگانه است: از یک‌سو عامل ثبات امنیتی، و از سوی دیگر تهدیدی برای دولت مرکزی به شمار می‌آیند. امنیت پایدار هنوز تحقق نیافته و تهدیدات تروریستی به‌طور پراکنده ادامه دارند (International Crisis Group, 2024).

3. روندهای اجتماعی عراق

3.1. جمعیت جوان و بحران بیکاری حدود 60 درصد جمعیت عراق زیر 30 سال سن دارند. این جمعیت جوان با نرخ بیکاری بالا، فقدان فرصت‌های اقتصادی، و ناکارآمدی آموزشی مواجه‌اند (UNDP Iraq, 2024).

3.2. مهاجرت، آوارگان و بازسازی روند بازگشت آوارگان داخلی بسیار کند است. مناطق آزادشده از داعش با کمبود زیرساخت، خدمات و امنیت مواجه‌اند (IOM Iraq, 2023).

3.3. نقش اجتماعی زنان علی‌رغم چالش‌های فرهنگی و ساختاری، زنان به‌ویژه در حوزه‌های آموزش، رسانه و جامعه مدنی نقش فعال‌تری یافته‌اند. با این حال، شکاف جنسیتی در مشارکت سیاسی پابرجاست (Al-Ali, 2023).

4. تحولات فرهنگی عراق

4.1. احیای فرهنگ مذهبی و زیارت‌محور نجف، کربلا، سامرا و کاظمین در حال تبدیل‌شدن به مراکز اصلی تعاملات فرهنگی و مذهبی‌اند. این شهرها بستری برای گسترش دیپلماسی فرهنگی ایران فراهم کرده‌اند (Nakash, 2022).

4.2. رسانه‌ها و فضای مجازی رشد سریع شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک، تلگرام و تیک‌تاک، زمینه‌ساز تحرک اجتماعی، افشاگری و مطالبه‌گری شده است (Freedom House, 2024).

4.3. چالش‌های فرهنگی و نفوذ خارجی فرهنگ جوانان تحت تأثیر جریان‌های جهانی و عربی قرار گرفته و با نوعی شکاف نسلی روبروست. این امر فرصت و تهدیدی برای برنامه‌ریزی فرهنگی ایران محسوب می‌شود.

5. الزامات راهبردی برای جمهوری اسلامی ایران

5.1. تقویت دیپلماسی فرهنگی ایران باید با گسترش نهادهای فرهنگی، ایجاد کرسی‌های زبان فارسی، برگزاری همایش‌های مذهبی مشترک، و ترویج برنامه‌های فرهنگی مشترک در مناطق شیعی عراق، نفوذ نرم خود را تقویت کند.

5.2. حمایت از بازسازی و توسعه زیرساخت‌ها همکاری در پروژه‌های بازسازی مناطق محروم می‌تواند منجر به اعتمادسازی عمیق‌تر میان دو ملت شود.

5.3. تعامل چندجانبه با گروه‌های عراقی تلاش برای ایجاد توازن در روابط با شیعیان، اهل سنت و کردها باید با هدف حمایت از ثبات، حفظ وحدت عراق، و جلوگیری از نفوذ رقبای منطقه‌ای دنبال شود.

6. نتیجه‌گیری

 تحلیل وضعیت عراق در سال 2025 نشان می‌دهد که این کشور در مسیر بازسازی و ثبات قرار دارد، اما تهدیدات داخلی و مداخلات خارجی همچنان پابرجاست. جمهوری اسلامی ایران با اتخاذ سیاستی متوازن، مبتنی بر دیپلماسی فرهنگی و همگرایی اجتماعی، می‌تواند جایگاه خود را به‌عنوان بازیگری تأثیرگذار حفظ و تقویت کند.

7. منابع 

Al-Ali, N. 2023. Gender, Civil Society and Women's Movements in Iraq. Cambridge University Press.

Al-Marashi, I. 2022. Iraq's Sectarian Crisis: A Political History. Oxford University Press

Dodge, T. 2023. Iraq: From War to a Fragile Peace. Hurst Publishers.

Freedom House. 2024. Freedom on the Net: Iraq Country Report. https://freedomhouse.org

International Crisis Group2024. Iraq’s Security Apparatus: Challenges and Reforms. https://crisisgroup.org

IOM Iraq2023. Displacement Tracking Matrix Report. https://iraq.iom.int

Nakash, Y. 2022. The Shi'is of Iraq. Princeton University Press.

UNDP Iraq. 2024). Human Development Report: Iraq 2024. https://www.iq.undp.org