در پاکستان، جایی که ارزش‌های خانوادگی و سنت‌ها نقشی اساسی در شکل‌دهی جامعه دارند، زنان سالمند با بحرانی نامرئی روبرو هستند. با وجود یک عمر خدمت به عنوان مادران، مراقبان و اعضای جامعه، آن‌ها با بیوگی، ناامنی مالی و انزوای اجتماعی مواجه می‌شوند. اگرچه آموزه‌های اسلامی و قوانین موجود از حقوق آن‌ها حمایت می‌کنند، اما موانع فرهنگی و اقتصادی اغلب آن‌ها را از این حقوق محروم می‌کند. این بحران خاموش نیازمند اصلاحات فوری است تا زنان سالمند بتوانند با عزت، امنیت و استقلال زندگی کنند. 

 بیوگی و ناامنی مالی 

مرگ همسر معمولاً نقطه عطفی در زندگی یک زن سالمند محسوب می‌شود. در جامعه‌ای که مردان به عنوان نان‌آور اصلی شناخته می‌شوند، بسیاری از بیوه‌ها بدون ثبات مالی رها می‌شوند. آن‌ها اغلب از سوی خانواده و جامعه طرد شده و با مشکلات شدید معیشتی مواجه می‌شوند. علاوه بر این، اجرای ضعیف قوانین ارث، آن‌ها را از حق قانونی خود محروم کرده و بقای آن‌ها را به چالشی روزانه تبدیل می‌کند. 

اسلام به شدت بر حمایت از بیوه‌ها تأکید دارد. سوره بقره (۲۴۰) می‌فرماید: 

_«و کسانی که از شما وفات می‌یابند و همسرانی بر جای می‌گذارند، باید برای آنان وصیت کنند که تا یک سال از نظر نفقه بهره‌مند باشند و از خانه شوهر بیرون نشوند. و اگر خودشان بیرون روند، گناهی بر شما نیست که درباره خودشان کار پسندیده‌ای انجام دهند. و خداوند توانا و حکیم است.»_ 

با این حال، نگرش‌های اجتماعی اغلب از این آموزه‌های دینی پیروی نمی‌کنند و بسیاری از بیوه‌های سالمند را بدون حمایت و سرپناه رها می‌کنند. 

 وابستگی اقتصادی و نبود امنیت اجتماعی 

بسیاری از زنان سالمند در پاکستان تمام عمر خود را صرف خدمت به خانواده کرده‌اند، بدون اینکه دارایی مالی برای خود داشته باشند. نبود حقوق بازنشستگی، پس‌انداز یا منبع درآمد مستقل، آن‌ها را کاملاً وابسته به فرزندان یا بستگانشان کرده است. در بسیاری از موارد، آن‌ها مورد بی‌توجهی قرار گرفته و حتی به عنوان یک بار مالی تلقی می‌شوند. 

حدود ۷٪ از جمعیت پاکستان (حدود ۱۴ میلیون نفر) بالای ۶۰ سال سن دارند، اما تنها ۲.۳٪ از سالمندان از حقوق بازنشستگی دولتی بهره‌مند می‌شوند، که اکثر زنان سالمند را در معرض ناامنی مالی قرار می‌دهد. 

آموزه‌های اسلامی بر عدالت مالی و حقوق ارث برای زنان تأکید دارد. سوره نساء (۷:۴) می‌فرماید: 

_«برای مردان بهره‌ای است از آنچه پدر و مادر و خویشاوندانشان بر جای گذاشته‌اند و برای زنان نیز بهره‌ای است از آنچه پدر و مادر و خویشاوندانشان بر جای گذاشته‌اند، خواه کم باشد یا زیاد؛ این بهره‌ای است تعیین شده.»_ 

با این حال، سنت‌های فرهنگی اغلب زنان را از حقوق ارث خود محروم کرده و آن‌ها را در سال‌های سالمندی دچار فقر می‌کند. 

 انزوای اجتماعی و مشکلات روانی 

با رشد فرزندان و مهاجرت آن‌ها به دیگر مناطق، بسیاری از زنان سالمند تنها می‌مانند و ارتباط اجتماعی کمی دارند. نبود فعالیت‌های اجتماعی، انزوای آن‌ها را عمیق‌تر کرده و باعث مشکلات روحی مانند افسردگی و اضطراب می‌شود. 

اسلام بر حقوق سالمندان تأکید ویژه‌ای دارد. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: 

_«او از ما نیست که به کودکان رحم نکند و به بزرگان احترام نگذارد.»_ (ترمذی، ۱۹۱۹) 

با این حال، تغییرات سبک زندگی مدرن و شهرنشینی موجب تضعیف نظام‌های سنتی حمایت خانوادگی شده و بسیاری از زنان سالمند را در وضعیت نامناسبی قرار داده است. 

 حمایت‌های قانونی موجود برای زنان سالمند 

پاکستان برخی قوانین را برای حمایت از سالمندان وضع کرده است، اما این قوانین اغلب مشکلات خاص زنان سالمند را برطرف نمی‌کنند. 

- قانون شهروندان سالمند ناحیه پایتخت اسلام‌آباد، ۲۰۲۱ و قوانین استانی: این قوانین چارچوب‌هایی برای رفاه سالمندان فراهم می‌کنند اما به چالش‌های خاص مانند بیوگی و اختلافات ارثی توجه ندارند. 

- فرمان حمایت از والدین، ۲۰۲۱: این قانون از اخراج اجباری والدین سالمند توسط فرزندانشان جلوگیری می‌کند، اما از زنان سالمندی که توسط خانواده‌هایشان رها می‌شوند، محافظت نمی‌کند. 

- حقوق ارث (طبق قانون اسلامی و مدنی): اگرچه قوانین اسلامی زنان را مستحق ارث می‌داند، اما موانع فرهنگی و قانونی مانع از دریافت این حقوق توسط بسیاری از زنان سالمند می‌شود. 

 اصلاحات فوری مورد نیاز 

برای مقابله با مشکلات زنان سالمند در پاکستان، اصلاحات فوری در زمینه‌های زیر ضروری است: 

 ۱. تقویت حقوق ارث و مالکیت 

- اجرای سختگیرانه قوانین ارث برای تضمین دریافت سهم قانونی زنان سالمند. 

- راه‌اندازی کمپین‌های آگاهی‌بخشی برای آموزش خانواده‌ها درباره اصول ارث اسلامی. 

 ۲. گسترش برنامه‌های بازنشستگی و تأمین اجتماعی 

- ایجاد طرح‌های بازنشستگی ویژه برای بیوه‌ها و زنان سالمند. 

- راه‌اندازی برنامه‌های کمک مالی و آموزش مهارت‌های شغلی برای حمایت از استقلال مالی زنان سالمند. 

 ۳. ایجاد نظام‌های حمایتی برای زنان سالمند 

- توسعه مراکز نگهداری سالمندان، باشگاه‌های اجتماعی و خط‌های تلفنی حمایتی برای کاهش تنهایی آن‌ها. 

- تشویق برنامه‌های حمایتی اجتماعی برای ارائه کمک‌های روحی و روانی. 

 ۴. افزایش حمایت‌های قانونی در برابر سوءاستفاده و بی‌توجهی 

- اجرای مجازات‌های سختگیرانه برای کسانی که زنان سالمند را مورد سوءاستفاده یا ترک می‌کنند. 

- تصویب قوانینی که سوءاستفاده از سالمندان را جرم تلقی کرده و حمایت قانونی برای قربانیان فراهم کند. 

 ۵. بهبود دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و مسکن 

- توسعه خدمات بهداشتی مقرون‌به‌صرفه برای زنان سالمند، به‌ویژه در حوزه سلامت روان. 

- ایجاد طرح‌های مسکن ویژه برای زنان سالمند بی‌سرپرست. 

 حقوق سالمندان در چشم‌انداز جهانی و ملی 

اهداف توسعه پایدار سازمان ملل (SDGs) بر شمول اجتماعی و رفاه سالمندان تأکید دارند. هدف شماره ۱ (پایان فقر) و هدف شماره ۳ (سلامتی و رفاه) بر استقلال مالی، امنیت اجتماعی و دسترسی سالمندان به خدمات بهداشتی باکیفیت تأکید دارند. 

سیاست‌های پاکستان باید با این اهداف جهانی هماهنگ شده و راه‌حل‌های خاص جنسیتی برای مشکلات زنان سالمند ارائه دهند. 

 نتیجه‌گیری 

مشکلات زنان سالمند در پاکستان نشان‌دهنده یک بحران خاموش است که نیازمند توجه فوری است. در حالی که اسلام و قوانین موجود از آن‌ها حمایت می‌کنند، موانع اجتماعی و فرهنگی بسیاری از زنان سالمند را از زندگی با عزت محروم می‌کند. 

برای محافظت از حقوق آن‌ها، پاکستان باید قوانین ویژه‌ای را برای زنان سالمند وضع کند که چالش‌های مالی، اجتماعی و قانونی آن‌ها را برطرف کند. قانون‌گذاران، نهادهای مدنی و علمای دینی باید برای تدوین سیاست‌هایی همکاری کنند که هم با اصول اسلامی و هم با بهترین روش‌های بین‌المللی همخوانی داشته باشند. 

قدرت یک جامعه در نحوه رفتار با آسیب‌پذیرترین اعضای خود نهفته است. با شناخت مشکلات زنان سالمند و تلاش برای تغییر، می‌توان اطمینان حاصل کرد که آن‌ها در دوران پیری نه‌تنها مورد حمایت قرار می‌گیرند، بلکه با عزت و ارزش زندگی می‌کنند.

https://thefridaytimes.com/21-Feb-2025/elderly-women-and-their-struggles-a-silent-crisis