گزارش تحلیلی فرهنگی و اجتماعی فدراسیون روسیه
در دوماه پایانی تابستان 2025
تحلیل فرهنگی و اجتماعی:
۱) «مصرف فرهنگ» در فضای عمومی: تابستانِ جشنواره‌ها و بازتوزیع رایگان محتوا
در آستانه پایان تابستان، تمرکز سیاست فرهنگی شهرها روی رویدادهای جمعیِ رایگان یا کم‌هزینه بوده که حضور خانوادگی را تشویق می‌کند: «شبِ سینما» (۲۳ تا ۲۴ اوت) با نمایش‌های سراسری و برنامه آموزشیِ سینمایی وزارت فرهنگ؛ و «هفته بین‌المللی سینمای مسکو» (23-27 اوت) با تأکید بر حضور مهمانان خارجی، که سیگنالی از تداوم دیپلماسی فرهنگی شهری است. این رویکرد، عادت تماشای گروهی را در پارک‌ها و فضاهای باز تقویت می‌کند و شکلی از «رفاه فرهنگیِ جایگزین» می‌سازد.
در سطح ملی و منطقه‌ای، تقویم فرهنگی نشان می‌دهد که ریزرویدادهای متکی بر میراث و فولکلور (از «میدان روس» تا جشن‌های «مدوْوی اسپاس»، فستیوال‌های نور و موسیقی بومی) ستونِ اصلی برنامه‌های تابستانی بوده‌اند؛ این یعنی تکیه بر هویت‌های محلی به‌عنوان چسب اجتماعی و جایگزینِ سرگرمی‌های وارداتی.
از منظر چرخه تولید/نمایش، بازار در مرداد (اوت) عملاً با موج برنامه‌های داخلی و غیرهالیوودی پر شده و استمرار روندی است که گزارش‌های باکس‌آفیسِ ژوئیه نیز نشان می‌دادند؛ اتکای سینماها به محتوای داخلی و آسیایی، همراه با رخدادهای جشنواره‌ای، شکاف عرضه را در کوتاه‌مدت پوشش می‌دهد.
۲) آموزش و جوانان: «سامان‌دهی سبک زندگیِ مدرسه‌ای» به‌جای صرفاً «محتوا»
دو تغییر مهم برای سال تحصیلیِ پیشِ رو در هفته‌های اخیر تثبیت و رسانه‌ای شد: کاهش رسمیِ بار تکالیف/ساعت‌های بعد از مدرسه و یکپارچه‌سازی مقررات لباس مدرسه (استاندارد) پیام اجتماعیِ این بسته، «انضباط‌ـ‌کاهش فشار» است: از یک‌سو استانداردهای ظاهری و نمادینِ واحد، و از سوی دیگر تلاش برای پاسخ به نقد افکار عمومی درباره فرسودگی دانش‌آموزان. این سیگنال‌ها بیش از آن‌که سیاسی باشند، سبکِ زندگی روزمره خانواده‌ها و ریتم شهر را تحت‌تأثیر می‌گذارند (تدارک خرید لباس متحدالشکل، بازتنظیم کلاس‌های فوق‌برنامه و...)
۳) دین، آیین و «حافظه جمعی»: بازگشت پررنگ مناسک در شهر
روز «تعمید روس» (۲۸ ژوئیه) و راهپیمایی‌های مذهبیِ مربوط، در پایتخت و برخی شهرها با پوشش خبری وسیع همراه بود؛ هم‌زمان، جابه‌جایی و نمایشِ «ذخایر مذهبی/زیارتگاه‌ها» (مثلاً گزارش‌های سن‌پترزبورگ) فضای عمومی را در اواخر ژوئیه و اوایل اوت آیینی‌تر کرد. این استمرارِ «آیین در شهر» از پیوند دین با تاریخ تا موسیقیِ یادمانی (مثل پخش موسیقی ویکتور تسوی بر فراز نِوا در سالگرد درگذشت او) به بازتولیدِ حافظه مشترک کمک می‌کند و مشارکت جوان‌ترها را از مسیر موسیقی و هنر افزایش می‌دهد.
۴) زیستِ دیجیتالِ روزمره: محدودیت‌های ارتباطی و راهبردهای «دور زدن»
در میانه اوت، محدودیت صدا/تماس در واتس‌اپ و تلگرام در روسیه خبرساز شد. رسانه‌های جریان اصلی روسی این را گزارش کردند و هم‌زمان انجمن‌های حقوق دیجیتال آن را محدودکننده آزادی ارتباط دانستند. پیامد اجتماعیِ کوتاه‌مدت: افزایش رجوع به تماس‌های GSM، استفاده از جایگزین‌های بومی یا VPN برای نیازهای خانوادگی/کاری، و نوعی «عادت‌دادن» جامعه به همزیستی با اختلالات موقتی. این به الگوی وسیع‌تر «مهندسیِ تاب‌آوری دیجیتال» می‌پیوندد که قبلاً هم در قطع مقطعی اینترنت موبایل به‌دلایل امنیتی (مثلاً هنگام تهدید حملات پهپادی در برخی مناطق) دیده شده بود.
۵) نگرش‌های اجتماعیِ تازه‌منتشرشده: خانواده، «پولِ شادمانی» و KSO
داده‌های یک‌هفته اخیرِ VCIOM چند نکته قابل‌توجه دارد:
- در بحث ازدواج/فرزندآوری، اکثریت، موانع اقتصادی را عامل اصلی تأخیر نسل جوان در تشکیل خانواده می‌دانند، اما تقریباً نیمی هم می‌گویند «می‌شود حتی قبل از خانه‌دار شدن بچه‌دار شد»—یک دوگانه جالب بین هنجار و معیشت.
- «پولِ لازم برای احساس شادی» بنا به برداشت پاسخ‌گویان در سال‌های اخیر افزایش یافته (شاخص ادراکیِ رفاه)، که به زبان فرهنگی یعنی انتظارات سبک زندگی بالا رفته و تأمین «اوقات فراغتِ باکیفیت» به کران بالاترِ درآمدی گره خورده است.
- علاقه به مسئولیت اجتماعیِ شرکت‌ها در انتخاب شغل مهم ارزیابی می‌شود یعنی انتظار جامعه از نهادهای غیردولتی برای سرمایه‌گذاری در فرهنگ محلی/اجتماع در حال تقویت است.
۶) «ملّی–محلی» شدن فرهنگ: جشن‌های قومیتی و حافظه‌های منطقه‌ای
تقویم رویدادهای دولتی/عمومی، از داغستان تا تولا و اورال، مملو از آیین‌های خوراک و موسیقیِ قومی، بازسازی‌های تاریخی و فستیوال‌های محیط‌زیستی است. این پیکربندیِ «ملّی–محلی»، دو پیام دارد: (۱) جذب گردشگر داخلی و پر کردن شکاف سرگرمی‌های بین‌المللی؛ (۲) تقویت هویت‌های منطقه‌ای در چارچوب روایت ملّی.
۷) شهر به‌مثابه پلتفرم فرهنگی در ۲۰۲۵
مسکو (و تا حدی سن‌پترزبورگ) با حفظ برنامه‌های گسترده تابستانی کنسرت‌ها و اکران‌های روباز، عروسکی و هنری عملاً نقش «سکو» را برای دسترسی عمومی به فرهنگ ایفا کرده است؛ سیاستی که با شعار «سال ۸۰مین سالگرد پیروزی/سال دفاع از میهن» در ۲۰۲۵ هم‌افزا شده و بودجه‌گذاری رویدادمحور را مشروعیت فرهنگی می‌دهد. برای مناطق و کانال‌های وزارت فرهنگ ابزار همگام‌سازی و دیده‌شدن‌اند.
خوانش تفسیری: روندهای زیرسطحی
۱) جایگزین‌های بومی و «فراغت کم‌هزینه»: از سینمای رایگان تا فستیوال‌های محلی، دولت‌های شهری و فرهنگی در عمل، سبدی از تجربه‌های عمومی کم‌هزینه ساخته‌اند که فشار اقتصادیِ خانواده‌ها را در مصرف فرهنگ تعدیل کند، و هم‌زمان، شبکه‌های اجتماعیِ محلی را تقویت کند. نمونه‌های یک‌ماهه «شبِ سینما»، «هفته سینمای مسکو» و جشنواره‌های منطقه‌ای این الگو را تأیید می‌کنند.
۲) نُرم‌سازی سبک زندگی دانش‌آموزی: ابلاغ‌های آموزشی اخیر (کاهش تکلیف/ساعات، یکسان‌سازی فرم) بیش از آن‌که صرفاً سیاست آموزشی باشد، مداخله‌ای در «ریتم خانواده» است: خواب/بیداری، زمانِ صفحه‌نمایش، فعالیت بدنی و هزینه‌های آماده‌سازی سپتامبر. این مداخلات نمادهای نظم و همبستگی را برجسته می‌کنند.
۳) آیین به‌مثابه سرمایه اجتماعی: مناسک مذهبی و سالگردهای موسیقایی (نمونه تسوی در سن‌پترزبورگ) به بازتولید خاطره جمعی یاری می‌رسانند و شکاف نسلی را با زبان نمایش/موسیقی می‌پوشانند نوعی مصالحه بین سنت و پاپ‌کالچر که در شهرهای بزرگ دیده می‌شود.
۴) همزیستی با «اصطکاک دیجیتال»: محدودیت VoIP و قطع‌های موردی اینترنت موبایل، جامعه را به الگوهای ترکیبی (GSM، پیام‌رسان‌های بومی، رویدادهای حضوری) سوق می‌دهد. نتیجه فرهنگی: رشد ارتباطات رودررو در رویدادهای شهری/محلی و عادی‌شدن «پلن B دیجیتال» در خانواده‌ها و کسب وکارهای خرد.
۵) شکاف «آرزوی سبک زندگی» و «واقعیت معیشت»: داده‌های تازه VCIOM درباره «پولِ لازم برای شادی» و نگرش به تشکیل خانواده، نشان می‌دهد که در قشرهای جوان شهری، استاندارد مطلوب زیست (از سفر تا فراغت فرهنگی) بالا رفته، درحالی‌که راه‌حل فرهنگیِ دولت (رویدادهای رایگان/ارزان) می‌کوشد این شکاف را در سطح تجربه پر کند.
نظر شما