منبت‌کاری؛ هنری زیبا و محبوب مردمان شمال تا جنوب هند

یکی از قدیمی‌ترین و متنوع‌ترین هنرهایی که می‌توان در هند به آن اشاره کرد، هنر منبت‌کاری روی چوب است؛ هنری که بازتاب‌دهنده میراث فرهنگی و هنری بسیار غنی این کشور است. منبت‌کاری شامل شکل‌دادن به چوب در قالب طرح‌های گوناگون برای ساخت اثاثیه و همچنین آثار تزئینی مانند مجسمه‌های چوبی است. بسیاری از قطعات تزئینی با تکنیک‌هایی خاصی ساخته می‌شوند که نسل‌ها به شکل سینه‌به‌سینه منتقل شده‌اند. این هنر با توجه به تنوع فراوان و سبک‌های منحصربه‌فرد هر منطقه، در سراسر هند جایگاه ویژه‌ای دارد. طرح‌ها و نقش‌های منبت‌کاری، بازتاب‌دهنده تاریخ، محیط جغرافیایی و باورهای فرهنگی مردم این سرزمین هستند.

منبت‌کاری روی چوب در هند پیشینه‌ای بسیار کهن دارد و آثار آن را در کشفیات تمدن دره سند نیز مشاهده شده است. طی قرن‌ها، این هنر به بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ هند تبدیل شده و برای تزیین معابد، کاخ‌ها و خانه‌ها به کار رفته است. همچنین، از آن برای ساخت مبلمان، ظروف و آلات موسیقی نیز استفاده شده است.

این هنر در دوران مغول به اوج تازه‌ای رسید. الگوهای گلدار و طرح‌های هندسی که در این دوران توسعه یافتند، هنوز هم بر هنر چوب در هند تأثیرگذار هستند. هم‌زمان، منبت‌کاری در مناطق مختلف تحت حمایت حاکمان محلی رونق یافت و صنعتگران به خلق ظریف‌ترین منبت‌کاری‌ها در معابد، قلعه‌ها و قصرها پرداختند؛ آثاری که نمادی از شکوه معماری هند به‌شمار می‌روند.

با توجه به گستردگی جغرافیایی هند، سبک‌ها و شیوه‌های منبت‌کاری نیز در ایالت های مختلف، متفاوت است:

• کشمیر: منبت‌کاری روی چوب گردو در این منطقه بسیار مشهور است. طرح‌های گل‌دار پیچیده و با ظرافت بسیار، ویژگی بارز آثار این منطقه است. مبلمان، جعبه‌های جواهرات و تابلوهای دیواری کشمیری نمونه‌هایی از این هنر هستند. تأثیر هنر ایرانی نیز در این منطقه کاملاً مشهود است.
• ایالت راجستان: ایالت راجستان به خاطر منبت‌کاری‌های چشمگیر روی چوب‌های سخت، مبلمان نفیس و درها و پنجره‌های تزئینی شهرت دارد. نقش طاووس، فیل و طرح‌های مذهبی که بیشتر متعلق به آیین هندوئیسم است، از جمله عناصر رایج در منبت‌کاری این منطقه‌اند که فرهنگ عمیق آن را منعکس می‌کنند.
• ایالت های کارناتاکا و تامیل نادو: جنوب هند بیش از همه به منبت‌کاری معابد شناخته می‌شود. دقیق‌ترین نقش‌ها و صحنه‌های اسطوره‌های هندو در پنل‌های چوبی کنده‌کاری شده و برای تزئین درهای معابد، ارابه‌ها و ستون‌ها به کار می‌روند.
• ایالت بنگال غربی: در این منطقه، ماسک‌ها و مجسمه‌های چوبی سنتی برجسته‌اند. ماسک‌های کنده‌کاری‌شده که در مراسم و اجراهای آیینی استفاده می‌شوند، به دلیل طراحی‌های جسورانه خود شهرت دارند.

منبت‌کاری چوب در فرهنگ و آیین هندوئیسم جایگاهی والا دارد. پنل‌ها و مجسمه‌های چوبی در معابد سراسر کشور، صحنه‌هایی از حماسه‌هایی مانند رامایانا و مهابهاراتا را بازگو می‌کنند. این آثار نه تنها ساختمان‌ها، بلکه ذهن‌ها را نیز با تصویرسازی‌های هنری از اساطیر هند می‌آرایند.

منبت‌کاری چوب در بسیاری از روستاهای هند برای ساخت وسایل روزمره مانند شانه، اسباب‌بازی و ظروف نیز کاربرد دارد. چنین اقلامی غالباً دارای نقوش نمادین‌اند که آنها را با فرهنگ و سنت پیوند می‌دهند. با این حال، این هنر امروز با چالش‌های جدی روبه‌روست. ورود جایگزین‌های ارزان‌قیمت، کاهش حمایت‌های سنتی و مشکلات معیشتی هنرمندان، تهدیدی برای تداوم این هنر محسوب می‌شود. علاوه بر این، جنگل‌زدایی و نگرانی‌های زیست‌محیطی نیز دسترسی به چوب مرغوب را دشوار کرده است.

دولت هند، سازمان‌های مردم‌نهاد و مجموعه‌های خصوصی اکنون با برگزاری نمایشگاه‌ها، کارگاه‌های آموزشی و ارائه حمایت‌های آنلاین در تلاش‌اند تا این هنر را ترویج و حفظ کنند. همچنین، استفاده از چوب‌های بازیافتی و روش‌های سازگار با محیط زیست به‌عنوان راهکارهایی پایدار مورد توجه قرار گرفته تا ادامه این هنر بدون آسیب به طبیعت ممکن شود.

منبت‌کاری چوب در هند جلوه‌ای از میراث هنری و مهارت‌های ارزشمند این سرزمین است.

طرح‌های پیچیده، معناهای فرهنگی و سنت‌های نهفته در آن، این هنر را به نشانی ماندگار از خلاقیت و توانمندی هنرمندان هندی تبدیل کرده است. حمایت از صنعتگران و حفظ روش‌های اصیل، می‌تواند تداوم این هنر دیرینه را تضمین کند و میراث هند را در قرن‌های آینده نیز غنی نگاه دارد.

منبع:

https://www.theculturegully.in/post/wood-carving-across-indian-states-from-kashmir-to-kerala

https://artsandculture.google.com/story/wood-in-indian-art-salar-jung- museum/7AWB14oDicaODA?hl=en